Làng Tử Nê, xã Minh Đạo (Bắc Ninh): Mong mỏi dự án di dân
Ngôi nhà của cậu bé Nhớ nằm chênh vênh bên mép sông Đuống thuộc làng Tử Nê, xã Minh Đạo, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Ở nhà chỉ có ba bà cháu. Bà già móm mém 78 tuổi vẫn lo âu trông hai đứa trẻ, một lớn, một bé. Đứng ở sân, bước thêm bước nữa là tụt xuống nước ngay nên cả ngày bà cụ chẳng thể rời mắt khỏi chúng.
Mẹ cậu bé Nhớ không phải là người vùng này, lấy chồng về đây nhưng không biết bơi nên đã ra đi sau lần bị lật thuyền, bỏ lại hai đứa con mới 5 tuổi và 7 tuổi cho chồng. Cảnh gà trống nuôi con quả là cực nhọc, bố cậu là Trần Đình Trường lấy về một người mẹ thứ hai cho bọn trẻ, rồi sinh thêm một người con trai nữa, còi cọc, dặt dẹo vì thiếu ăn.
Khi chúng tôi đến, bà cụ Phấn - bà nội của bọn trẻ cứ đau đáu nỗi lo mất nhà. Mấy mươi năm sống trên đất này, bà đã chứng kiến biết bao thay đổi của dòng sông. Trước đây, bề ngang con sông chỉ hẹp một hai chục sải tay bơi, giờ thì đã rộng gấp 3, gấp 4 lần. Trước mảnh vườn rộng của nhà bà còn cả con đường đi rộng thênh thang và một khu dân cư đông đúc nằm phía bờ sông.
Năm 1965, nước sông bắt đầu xói vào bờ gây lở đất nhưng rất chậm. Bắt đầu từ những năm 80 của thập kỷ XX, tốc độ lở đất cứ nhanh dần lên. Cả xóm nghèo trước mặt, cả con đường nằm giữa khu dân cư cũng theo nhau tụt hết xuống lòng sông. Người dân thấy đất lở thì chuyển nhà vào bên trong. Xóm mới Gia Phùng bây giờ có hơn 70 hộ với 233 nhân khẩu đều từ làng "lở" chuyển sang.
Hiện thôn Tử Nê còn lại 146 hộ nằm trong vùng nguy cơ sạt lở. Tất cả các hộ này đều rất khó khăn, không có khả năng chuyển đi nơi khác nên đành chịu sống chung với nỗi lo "Hà Bá". Em gái của anh Trường là Trần Thị Sinh cũng có hoàn cảnh chẳng khác gì người anh. Ngôi nhà của chị nằm chênh vênh bên mấy gốc tre mép sông. Đứa con 14 tuổi phải đi làm thuê để kiếm sống. Bởi chỉ bám trên mảnh ruộng cỏn con thì làm sao đủ ăn.
Nói về nguyên nhân sạt lở bờ sông, ông Phan Văn Vượng, Chủ tịch xã Minh Đạo cho rằng: "Việc khai thác tài nguyên vô tội vạ đã gây ra úng lụt. Tình trạng hút cát trên sông, kè bờ, nắn dòng chảy một số đoạn làm thay đổi dòng chảy, nước xoáy vào khu dân cư Tử Nê gây lở đất. Mỗi năm tại đây sạt lở từ 2.500m2-3.000m2 đất, dọc theo 2 xóm.
Trước đây, người dân có khả năng mua đất tự di chuyển vào trong, còn bây giờ, những người không đủ khả năng chuyển nhà thì đã có dự án được tỉnh, Trung ương phê duyệt, dự kiến di dân vào quỹ đất dự phòng 5%. Dự án bắt đầu thực hiện từ cuối năm 2006 đến 2009 cho 80 hộ dân thuộc diện nguy cơ sạt lở cao. Chính quyền địa phương vui, bà con cũng vui. Nhưng việc thực hiện dự án vẫn đang ở phía trước, còn nhiều khó khăn vì dự án chỉ hỗ trợ được đường giao thông, giải phóng mặt bằng, vận chuyển...".
Cả xã có 1.430 hộ với 6.200 nhân khẩu, diện tích đất canh tác có 230 héc ta, mỗi khẩu chỉ được 1 sào rưỡi ruộng. Xã có hai thôn là Nghĩa Trì và Tử Nê. Địa bàn sạt lở tập trung ở hai xóm của thôn Tử Nê. Người dân ở đây đều sống bằng nghề thuần nông, vài người bắt tôm, cá trên sông để kiếm thêm. Cuộc sống bấp bênh và đầy khó khăn.
Ông Trưởng thôn Nguyễn Văn Trương cũng bày tỏ tâm nguyện của người dân trong thôn rằng, không chỉ trong số 80 hộ dân mong dự án sớm thực hiện, mà còn nhiều hộ dân khác không thuộc dự án cũng mong ngóng được di chuyển để "an cư". Bởi họ không thể "lạc nghiệp" trên mảnh đất luôn bị "Hà Bá" rình rập