“Góp ý vào dự thảo Bộ luật Tố tụng hình sự”:

Quyền im lặng trong dự thảo Bộ luật Tố tụng hình sự

08:01 09/04/2015
Điều 48, 49, 50 của Bộ luật Tố tụng hình sự 2003 quy định về rất nhiều quyền của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo (sau đây gọi chung là người bị buộc tội). Tuy nhiên, không có một từ nào nói về “quyền im lặng” trong số các quyền được Bộ luật Tố tụng hình sự quy định.
Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành chỉ quy định quyền “có vẻ” ngược lại với quyền im lặng đó là quyền được trình bày lời khai (Điểm c, khoản 2 Điều 49, Điều 50 Bộ luật Tố tụng hình sự 2003) và quyền tự bào chữa hoặc nhờ người khác bào chữa, trình bày ý kiến, tranh luận tại phiên tòa (Điểm e, g Khoản 2 Điều 50 Bộ luật Tố tụng hình sự 2003).

Tuy nhiên, “quyền im lặng” của người bị buộc tội không phải là không được quy định trong Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003. “Quyền im lặng” đã được quy định một cách gián tiếp trong Bộ luật Tố tụng hình sự. Quyền này được quy định trong phần quan trọng nhất của Bộ luật Tố tụng hình sự là phần các nguyên tắc cơ bản.

Điều 10, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 quy định: “Cơ quan điều tra, Viện Kiểm sát và Toà án phải áp dụng mọi biện pháp hợp pháp để xác định sự thật của vụ án một cách khách quan, toàn diện và đầy đủ, làm rõ những chứng cứ xác định có tội và chứng cứ xác định vô tội, những tình tiết tăng nặng và những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của bị can, bị cáo. Trách nhiệm chứng minh tội phạm thuộc về các cơ quan tiến hành tố tụng. Bị can, bị cáo có quyền nhưng không buộc phải chứng minh là mình vô tội”.

Theo quy định tại Điều này, trách nhiệm chứng minh tội phạm (bao gồm việc chứng minh các tình tiết buộc tội, gỡ tội, tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, các tình tiết cần thiết khác) thuộc về Cơ quan điều tra, Viện Kiểm sát và Tòa án. Cũng theo Điều này, người bị buộc tội có quyền nhưng không bắt buộc (không có nghĩa vụ) phải chứng minh là mình vô tội.

Theo từ điển tiếng Việt, quyền là cái mà luật pháp, xã hội, phong tục hay lẽ phải cho phép hưởng thụ, vận dụng, thi hành... Còn nghĩa vụ là việc mà pháp luật hay đạo đức bắt buộc phải làm đối với xã hội, đối với người khác. Có nghĩa là, người bị buộc tội không bắt buộc phải chứng minh họ có tội hay vô tội, cũng có nghĩa là họ không có nghĩa vụ phải đưa ra lời khai, hay đồ vật, tài liệu chứng minh tội phạm của mình. Mà đó là quyền, và đã là quyền thì họ có thể sử dụng hoặc có thể không.

Như vậy, có thể nói Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành cũng đã gián tiếp quy định về quyền không phải khai báo (quyền im lặng) của người bị buộc tội. Quy định của Nguyên tắc tại Điều 10 Bộ luật Tố tụng hình sự cũng đã được cụ thể hóa bằng “quyền được trình bày lời khai” tại các Điều 48, 49 và 50 của Bộ luật Tố tụng hình sự. Quy định này là sự cụ thể hóa Nguyên tắc tại Điều 10 bởi lẽ người bị buộc tội có thể sử dụng quyền này, có thể không sử dụng (có thể trình bày lời khai, hoặc không).

So với quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành, Dự thảo Bộ luật Tố tụng hình sự thêm một loại người vào thành phần người bị buộc tội đó là người bị bắt. Trong quy định về địa vị pháp lý của người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, Dự thảo Bộ luật Tố tụng hình sự đã quy định 2 phương án để quy định về quyền im lặng của người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can.

Ngôn ngữ được Dự thảo Bộ luật Tố tụng hình sự lựa chọn như sau: “Phương án 1: Trình bày lời khai; Phương án 2: Trình bày lời khai hoặc từ chối trình bày lời khai” (Điểm d, khoản 2 Điều 52; Điểm c, khoản 2 Điều 53, 54 Dự thảo Bộ luật Tố tụng hình sự).

Vậy quy định của phương án 1 và phương án 2 có gì khác nhau? Theo chúng tôi về bản chất không có gì khác nhau. Cả hai phương án này về bản chất đều quy định về quyền của người bị buộc tội. Và đã là quyền thì họ có thể sử dụng hoặc không sử dụng.

Có nghĩa là họ khai hay không khai là quyền của họ. Điểm khác nhau của hai phương án này là nói rõ hay không nói rõ mà thôi. Trên thế giới hiện nay có nhiều mô hình tố tụng khác nhau, nhưng chung quy lại chỉ có 3 mô hình cơ bản: tố tụng tranh tụng, tố tụng thẩm vấn và tố tụng hỗn hợp.

Tố tụng hình sự là quá trình giải quyết vụ án hình sự, trong quá trình này, dù là ở mô hình tố tụng nào cũng có điểm dừng (cách thức kết thúc tố tụng) nhất định. Cách thứ nhất: hoặc là các bên tìm ra giải pháp chung và đều thỏa mãn với nó, hoặc là bên này thừa nhận đòi hỏi của bên kia. Cách thứ hai: đó là việc tìm ra sự thật đã xảy ra, các bên buộc phải tìm ra sự thật của vụ án. Mô hình tố tụng Việt Nam chọn cách thứ hai. Đó là các bên phải cùng nhau đi tìm sự thật vụ án.

Chính vì vậy, trong quá trình chứng minh vụ án hình sự, nghĩa vụ chứng minh thuộc về cơ quan tiến hành tố tụng. Nhưng không có nghĩa là pháp luật Việt Nam khuyến khích chủ thể tố tụng bên kia bất hợp tác, che giấu sự thật vụ án, gây khó khăn cho hoạt động tố tụng, gây khó khăn cho hoạt động của Cơ quan điều tra, Viện Kiểm sát, Tòa án.

Do vậy, theo chúng tôi, Bộ luật Tố tụng hình sự quy định “quyền được trình bày lời khai” là đầy đủ, vừa thể hiện được quyền của người bị buộc tội theo tinh thần của Hiến pháp 2013, vừa động viên, khuyến khích họ tích cực hợp tác với các cơ quan có thẩm quyền để làm rõ sự thật vụ án. Có như vậy người bị buộc tội mới được Nhà nước khoan hồng, giảm nhẹ hình phạt.

Từ những phân tích đó, chúng tôi chọn phương án 1: “Trình bày lời khai” để quy định về quyền của người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can trong Dự thảo Bộ luật Tố tụng hình sự.

Hoàng Duy Hiệp

Công an tỉnh Lạng Sơn vừa phối hợp với Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Cục Cảnh sát giao thông, Cục An ninh điều tra và các cục nghiệp vụ thuộc Bộ Công an và Công an TP Hồ Chí Minh, Đồng Nai, khởi tố, bắt tạm giam 12 đối tượng có hành vi vi phạm quy định về kinh doanh theo phương thức đa cấp với quy mô đặc biệt lớn, xảy ra tại nhiều địa phương trên cả nước, với số tiền giao dịch hàng nghìn tỷ đồng; liên quan trực tiếp hơn 9.000 người, trong đó có hơn 7.000 người Việt Nam và hơn 2.000 người Đài Loan (Trung Quốc), Malaysia.

Ngày 21/5, Thiếu tướng Đặng Trọng Cường, Giám đốc Công an tỉnh Sơn La cùng đoàn công tác Công an tỉnh đã tới thăm hỏi, động viên gia đình, người thân đồng chí Lò Văn Tân (SN 1984, là Tổ trưởng tổ bảo vệ ANTT cơ sở tại tiểu khu Ít Bon, thị trấn Ít Ong, huyện Mường La, tỉnh Sơn La) hy sinh khi thực hiện nhiệm vụ.

Ngày 21/5, tại Hà Nội, nhiều hoạt động thiết thực chào mừng kỷ niệm 96 năm ngày thành lập Công đoàn Việt Nam (28/7/1929 - 28/7/2025) và hưởng ứng Tháng Công nhân, Tháng hành động về An toàn vệ sinh lao động năm 2025 trong CAND đã được Cục Công tác Chính trị Bộ Công an chỉ đạo Ban Công đoàn CAND triển khai tổ chức.

Vào khoảng 10h30 ngày 21/5, do mâu thuẫn cá nhân, Võ Thế Hùng (SN 1982, trú thôn Tân Trại 1, xã Vĩnh Giang, huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị) đã dùng dao đâm vào vùng ngực ông Nguyễn Trung T (SN 1962, ở cùng thôn) khiến nạn nhân tử vong trên đường đi cấp cứu.

Chiều nay 21/5, Công an tỉnh Phú Yên nhận được bức thư của chị Đoàn Thị Diễm N (SN 1992, trú ở xã Suối Bạc, huyện Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên) cảm ơn Phòng Cảnh sát hình sự (CSHS) Công an tỉnh Phú Yên và Công an xã Suối Bạc đã nỗ lực truy tìm, giải cứu chị gái của mình thoát khỏi bẫy lừa “việc nhẹ, lương cao”.

Ngày 21/5, Công an TP Hồ Chí Minh đã đến thăm hỏi, động viên và trao 50 triệu đồng tặng gia đình Thiếu tá Nguyễn Đăng Khải, cán bộ Công an đã anh dũng hy sinh trong lúc thi hành nhiệm vụ tham gia phá chuyên án ma túy đặc biệt nghiêm trọng trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh.

Ngày 21/5, UBND TP Đà Nẵng đã ban hành phương án tổ chức hoạt động vui chơi, giải trí dưới nước tại các khu vực biển ven bờ và sông Hàn, áp dụng từ năm 2025 đến năm 2030 nhằm bảo đảm an toàn cho người dân và du khách, đồng thời tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước, bảo vệ môi trường và giữ gìn ANTT trên địa bàn.

Chiều nay (21/5), UBND huyện Núi Thành (Quảng Nam) cho biết, vừa xảy ra vụ nổ tại Công ty SGI Vina chuyên sản xuất nam châm vĩnh cửu Nd-Fe-B (đóng tại KCN Bắc Chu Lai, xã Tam Hiệp, huyện Núi Thành) làm 12 người bị bỏng, bị thương.

Ngày 21/5, Sở An toàn Thực phẩm TP Hồ Chí Minh đã tiến hành kiểm tra Công ty TNHH Thương mại và Dịch vụ Z.B, đơn vị chịu trách nhiệm công bố sản phẩm giảm cân X1000 do DJ Ngân 98 quảng cáo. Địa chỉ công ty được ghi nhận tại đường Phạm Văn Chiêu, quận Gò Vấp, TP Hồ Chí Minh.

Trong những ngày vừa qua, mưa lớn đã xảy ra ở khu vực miền núi phía Bắc, gây thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản tại một số địa phương. Dự báo, từ đêm 22/5 đến ngày 24/5, khu vực Bắc Bộ có khả năng xảy ra một đợt mưa vừa, mưa to, cục bộ có nơi mưa rất to với tổng lượng mưa phổ biến từ 70-150mm, có nơi trên 250mm.

©2004. Bản quyền thuộc về Báo Công An Nhân Dân.
®Không sao chép dưới mọi hình thức khi chưa có sự đồng ý bằng văn bản của Báo Công An Nhân Dân.