Chương mới trong quan hệ Anh – Liên minh châu Âu

• EU nói gì về thỏa thuận vừa đạt được với Anh hậu Brexit?

Đặt Brexit lại phía sau và châu Âu sẽ tiếp tục tiến về phía trước

Thỏa thuận mới được các chính trị gia và người dân đón nhận một cách vui vẻ bởi có những thời điểm viễn cảnh rối loạn trong giao thương giữa Anh và EU sau giai đoạn quá độ ngày 31/12 tới tưởng như không thể tránh khỏi. Thủ tướng Đức Angela Merekl đánh giá cao thỏa thuận, gọi đó là một văn kiện mang tính lịch sử và cam kết sẽ nỗ lực để thỏa thuận có hiệu lực ngay từ đầu năm tới.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen gọi đây là một “thỏa thuận công bằng và cân bằng”, “sẽ đặt nền tảng vững chắc cho một khởi đầu mới với một người bạn lâu năm. Điều đó có nghĩa là cuối cùng, chúng tôi có thể đặt Brexit lại phía sau và châu Âu sẽ tiếp tục tiến về phía trước”.

Trong khi đó, Thủ tướng Anh Boris Johnson cũng bày tỏ hoan nghênh thỏa thuận, đồng thời gửi thông điệp tới EU rằng: “Chúng tôi sẽ là người bạn của các bạn, đồng minh của các bạn, người ủng hộ của các bạn và thực sự, không bao giờ được phép quên, là thị trường số một của các bạn”. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Thủ tướng Italy Giuseppe Conte, Thủ tướng Bỉ Alexander De Croo cùng lãnh đạo nhiều nước EU khác đều đánh giá cao thỏa thuận này.

Để có hiệu lực từ ngày 1/1/2021, trong thời gian ít ỏi còn lại của năm 2020, thỏa thuận dài gần hai nghìn trang này cần được các bên phê chuẩn. Với việc đảng Bảo thủ của Thủ tướng Boris Johnson chiếm đa số tại Hạ viện và lãnh đạo Công đảng đối lập cũng đã lên tiếng ủng hộ, sẽ không có mấy rào cản để Quốc hội Anh phê chuẩn thỏa thuận trong một phiên họp bất thường trước thềm Năm mới. Chính phủ các nước EU đã theo sát tiến trình đàm phán, nên nhiều khả năng sẽ không nước nào phản đối thỏa thuận. Tuy nhiên, Nghị viện châu Âu đã quyết định cần thêm thời gian và sẽ chưa phê chuẩn thỏa thuận này trước tháng 1/2021.

Do đó, các bên có thể phải áp dụng các điều khoản của thỏa thuận này một cách tạm thời trước khi Nghị viện châu Âu bỏ phiếu. Một mối lo ngại lớn hơn là các điều khoản của thỏa thuận gần như chỉ tập trung vào vấn đề mua bán hàng hóa, chưa đề cập đến lĩnh vực dịch vụ vốn chiếm 80% nền kinh tế Anh.

EU vẫn chưa đưa ra quyết định công nhận các quy định của Anh đối với dịch vụ tài chính là tương tương với các quy định của EU, để các công ty tại Anh được tiếp tục cung cấp dịch vụ tại các thị trường EU. Với việc EU vẫn phụ thuộc vào các dịch vụ và thị trường huy động vốn tại London, Brussels có thể sẽ sớm ra quyết định công nhận tính tương đương. Tuy nhiên, trong tương lai, Brussels vẫn có quyền thu hồi lại quyết định này mà chỉ cần thông báo trước 30 ngày.

Việc đi lại giữa Anh và EU sẽ bị tác động tức thì. Các công dân Anh sẽ không còn được hưởng quyền tự do đi lại tại EU, không thể tìm việc làm và sinh sống ở đó như công dân sở tại. Thay vào đó, người Anh sẽ chỉ được miễn thị thực khi vào EU ngắn hạn, còn quyền tìm kiếm việc làm thì phụ thuộc vào quy định của quốc gia sở tại.

Chiều ngược lại, các công dân EU cũng không còn được tự do di chuyển vào Anh bởi Chính phủ Anh xác định một trong những mục tiêu khi ra khỏi EU là cho phép nước này thiết lập một hệ thống kiểm soát nhập cư mới. Về an ninh, EU và Anh cố gắng tiếp tục hợp tác trong cuộc chiến chống khủng bố và tội phạm có tổ chức, nhưng việc Anh quyết tâm không muốn nằm dưới quyền tài phán của Tòa án Công lý châu Âu khiến cho các cuộc đàm phán về vấn đề này trở nên phức tạp.

Với những thay đổi trong mối quan hệ hai bên, Văn phòng trách nhiệm ngân sách (OBR) Anh dự báo trong vòng 15 năm, nền kinh tế Anh bị thiệt hại 4% so với việc vẫn là thành viên của EU. Tuy nhiên, kết quả đó vẫn tốt hơn so với việc không đạt được một thỏa thuận khi mức thiệt hại của nền kinh tế Anh sẽ là 6% trong cùng khoảng thời gian. Về phía EU, Giáo sư Hylke Vandenbussche tại Đại học Leuven (Bỉ), nhận định rằng một Brexit với thỏa thuận thương mại tự do sẽ đồng nghĩa với việc nền kinh tế kết hợp của 27 quốc gia EU giảm 0,38% và mất khoảng 280.000 việc làm.

Dù sao thì với thỏa thuận ngày 24/12, Anh và EU cũng có được “cái kết đẹp”, bởi như nhà kinh tế John van Reenen, Giáo sư tại Trường Kinh tế London nhận định: “Sự ra đi không thỏa thuận sẽ rất đau đớn vì nó ập đến như một cơn sóng thần”. Thỏa thuận này cũng đánh dấu bước khởi đầu mới cho quan hệ Anh-EU hậu Brexit. Việc của hai bên là tiếp tục thương lượng để có thể triển khai thỏa thuận hiệu quả nhất.          

Định hình quan hệ và bảo vệ lợi ích cốt lõi

Các tác động của thỏa thuận hậu Brexit vừa đạt được đối với EU và đặc biệt là Anh, sẽ phải mất nhiều năm nữa mới có thể thấy rõ. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất lúc này là thỏa thuận này đã chấm dứt hơn 4 năm vô cùng sóng gió tại châu Âu, khép lại một trong các hồ sơ phức tạp và gây chia rẽ nhất của biến động địa chính trị lớn nhất tại châu Âu trong hơn 3 thập kỷ qua. Trong những năm qua, những mâu thuẫn nghiêm trọng, dai dẳng trong các đàm phán giữa EU và Anh khiến cả hai bên tốn quá nhiều thời gian và nguồn lực.

Nước Anh đã phải thay đến 3 thủ tướng vì Brexit trong khi EU gần như bị đóng băng toàn bộ các kế hoạch cải cách tham vọng của khối vì Brexit. Do đó, nói như Trưởng đoàn đàm phán của EU, Michel Barnier, việc đạt được thỏa thuận hậu Brexit là một sự giải thoát rất lớn với cả hai phía, khép lại hơn 4 năm vô cùng mệt mỏi. Cả EU lẫn Anh đều gần như cạn kiệt năng lượng vì các đàm phán Brexit vài năm qua, khi cả hai thỏa thuận cuối 2019 và cuối 2020 đều đã phá vỡ rất nhiều thời hạn chót mới có thể đạt được.

Thỏa thuận này cũng gạt bỏ được nguy cơ “Brexit không thỏa thuận” được đánh giá là vô cùng tồi tệ với nền kinh tế Anh, đặc biệt trong thời điểm này khi nước Anh đang gần như bị cô lập khỏi châu Âu vì sự xuất hiện của biến chủng của virus SARS-CoV-2. Hiện tại, hàng nghìn xe tải vẫn đang tắc nghẽn tại cảng Dover ở Anh, điểm qua đường hầm eo biển Manche. Do đó, nếu kịch bản Brexit không thỏa thuận diễn ra thì đó sẽ là điều tồi tệ gấp đôi với nước Anh. Với EU, Vương quốc Anh là đối tác thương mại, an ninh, là đồng minh chính trị vô cùng quan trọng và sự đổ vỡ quan hệ với Anh cũng có tác động nghiêm trọng với khối này.

Đây là thỏa thuận định hình mối quan hệ tương lai giữa EU và Anh. Sau khi rời EU, Anh trở thành một quốc gia láng giềng ven biển độc lập với EU, nhưng lại có quan hệ vô cùng mật thiết về kinh tế, an ninh. Do đó, việc ổn định và phát triển được mối quan hệ đặc biệt này mang lại lợi ích cho cả hai phía. Sẽ cần có thời gian để đánh giá liệu thỏa thuận vừa đạt được có phải là tốt nhất cho cả EU và Anh hay không, nhưng như Thủ tướng Cộng hòa Ireland có nhận định, đây là thỏa thuận ít tồi tệ nhất vào lúc này.

Thỏa thuận này giúp hai bên tránh được sự đổ vỡ, gián đoạn trong quan hệ thương mại trị giá đến 700 tỷ euro mỗi năm. Quan trọng nhất, cả EU và Anh đều tự nhận định là đã bảo vệ được các lợi ích cốt lõi của mình thông qua thỏa thuận này. EU nhận được sự cam kết chặt chẽ của Anh trong việc tuân thủ các tiêu chuẩn cạnh tranh thương mại công bằng, tránh được nguy cơ đáng lo ngại nhất là Anh trở thành quốc gia phá giá hay một thiên đường thuế ngay cửa ngõ châu Âu, bảo vệ được lợi ích quan trọng nhất của EU là thị trường chung.

Anh cũng giữ nguyên được quyền tiếp cận thị trường chung châu Âu và cũng sự độc lập, chủ quyền của mình trong việc xây dựng luật, kiểm soát biên giới, được tự do ký kết các hiệp định thương mại tự do khắp thế giới. Trong giai đoạn cả Anh và EU đang hứng chịu các tác động nghiêm trọng của đại dịch COVID-19 như hiện nay, thỏa thuận này là một điều tốt với cả hai phía.