Manh nha xuất hiện vòng xoáy bạo lực mới tại Trung Đông
Bên cạnh đó, những căng thẳng này đe dọa đặt Trung Đông trước một chu kỳ bất ổn mới, có thể thổi bùng lên ngọn lửa xung đột đang âm ỉ ở nhiều nơi và tạo môi trường thuận lợi cho các phong trào cực đoan như tổ chức “Nhà nước Hồi giáo” (IS) tự xưng lợi dụng tình hình để trỗi dậy.
 |
| Một khu định cư của người Do Thái ở Bờ Tây. Ảnh: Reuters. |
Vòng xoáy bạo lực mới
Kế hoạch của Israel sáp nhập một số khu vực tại Bờ Tây và thung lũng chiến lược Jordan là một phần trong thỏa thuận liên minh thành lập chính phủ giữa Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, Chủ tịch đảng Likud và Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Quốc phòng Benny Gantz, lãnh đạo đảng Xanh - Trắng. Đây cũng là một nội dung cốt lõi trên chiến lược tranh cử của ông Benjamin Netanyahu qua cả 3 cuộc bầu cử tại Israrael trong vòng 1 năm qua.
Tuy nhiên, kế hoạch này đã ngay lập tức vấp phải phản ứng mạnh mẽ của cộng đồng quốc tế, đặc biệt của Palestine, trong đó Chính quyền Palestine (PA) tuyên bố chấm dứt Hiệp định hòa bình Oslo ký năm 1993 giữa Chính phủ Israel và Tổ chức giải phóng Palestine (PLO), bao gồm mọi thỏa thuận hợp tác hợp tác an ninh và các quan hệ dân sự với Israel.
Việc Chính quyền Palestine chấm dứt mọi thỏa thuận hợp tác hợp tác an ninh và các quan hệ dân sự với Israel đã được cảnh báo từ lâu bởi Palestine cho rằng bước đi của Israel tại khu Bờ Tây sẽ “khai tử” tiến trình hòa bình Trung Đông và phá vỡ giải pháp thành lập hai nhà nước tồn tại song song cho người Palestine và người Israel, vốn đầy trắc trở và tốn rất nhiều giấy mực của cộng đồng quốc tế trong nhiều thập kỷ qua, cũng như bất kỳ cơ hội nào về thành lập một nhà nước Palestine độc lập. Tổng thống Palestine Mahmoud Abbas nhấn mạnh các kế hoạch sáp nhập cho thấy chính Israel không còn muốn tuân thủ các thỏa thuận hòa bình giữa hai bên.
Khi tuyên bố dừng tuân thủ các thỏa thuận, Palestine nhìn rõ hệ lụy đối với khu vực, thấy rõ được thế yếu của một thực thể chưa được công nhận là quốc gia độc lập. Thế nhưng người Palestine không muốn đem đánh đổi khát vọng được sống trong hòa bình hàng thế kỷ qua. Bởi nhìn vào thực tế kể từ khi ký các thỏa thuận, người Palestine vẫn chưa được sống trong hòa bình, dù chỉ là một ngày.
Mâu thuẫn chất chồng mâu thuẫn. Kế hoạch vẽ lại bản đồ, sáp nhập Bờ Tây là giọt nước tràn ly cuối cùng cho những mâu thuẫn chưa từng được giải quyết ở Trung Đông.
Những căng thẳng này đe dọa đặt Trung Đông trước một chu kỳ bất ổn mới, có thể đẩy xung đột âm ỉ và dai dẳng bấy nay giữa Israel và Palestine lên một nấc thang mới, cũng như tạo môi trường thuận lợi cho các lực lượng khác như phong trào Hồi giáo Hamas, các tay súng Hồi giáo Thánh chiến Palestine (PIJ) và các phong trào cực đoan khác như IS lợi dụng tình hình để trỗi dậy.
Đó là còn chưa kể, nếu kế hoạch trên của Israel cũng có nguy cơ “kích hoạt” căng thẳng giữa nước này với Jordan. Nhà Vua Jordan Abdullah II từng tuyên bố việc Israel thực hiện kế hoạch sáp nhập trên sẽ dẫn tới “đụng độ lớn” với Jordan và Jordan sẽ tính đến tất cả các lựa chọn. Triển vọng hòa bình Trung Đông đang trở nên mờ mịt hơn bao giờ hết, trong khi vòng xoáy bạo lực mới lại manh nha xuất hiện.
Kịch bản mong manh
Trước nguy cơ này, Liên hợp quốc (LHQ), Liên minh châu Âu (EU) và nhiều nước đã hối thúc Israel hủy bố kế hoạch sáp nhập các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng và ngừng thúc đẩy xây dựng các khu định cư ở Bờ Tây. Đặc phái viên về Trung Đông của LHQ Nickolay Mladenov tuyên bố hành động của Israel sáp nhập một phần Bờ Tây sẽ giáng một đòn mạnh vào giải pháp hai nhà nước được cộng đồng quốc tế hậu thuẫn, đóng lại cánh cửa đàm phán và đe dọa nỗ lực tìm kiếm hòa bình cho khu vực.
Ông Nickolay Mladenov cũng kêu gọi Palestine nối lại các cuộc đàm phán của nhóm Bộ Tứ về hòa bình Trung Đông, gồm: Mỹ, Nga, EU và LHQ. Ngoại trưởng EU Josep Borrell tuyên bố EU không công nhận chủ quyền của Israel đối với Bờ Tây và “bất cứ hoạt động sáp nhập nào sẽ là sự vi phạm nghiêm trọng luật pháp quốc tế”.
Hội đồng Đối ngoại EU đã thảo luận các lựa chọn phản ứng trước những động thái của Israel, bao gồm cả khả năng trừng phạt nhằm ngăn chặn Israel thực hiện kế hoạch. Đức, Pháp, Saudi Arabia... cũng bày tỏ phản đối Israel. Trong khi đó, Bộ Ngoại giao Pháp đã cảnh báo chính phủ mới tại Israel về kế hoạch sáp nhập các phần ở khu Bờ Tây, khẳng định rằng hoạt động này có nguy cơ gây tổn hại quan hệ của Israel với EU.
Pháp cũng nhấn mạnh kế hoạch sáp nhập này vi phạm luật pháp quốc tế và “làm suy giảm nghiêm trọng” triển vọng đạt giải pháp hai nhà nước cho xung đột Israel - Palestine.
Có thể coi kế hoạch sáp nhập của Israel cũng như kế hoạch hòa bình Trung Đông mà Mỹ đưa ra chính là những bước đi liên tục làm mất lòng tin của Palestine và các nước Arab, cũng là rào cản mới đối với tiến trình hòa bình Trung Đông. Tuy nhiên, giới chuyên gia về Trung Đông cho rằng vẫn còn cơ hội để đảo ngược tình hình.
Chuyên gia phân tích Ahmad Rafiq Awad từ Ramallah nhận định: “Tổng thống Palestine Mahmoud Abbas vẫn để ngỏ một phần cánh cửa cho các cuộc đàm phán nghiêm túc với các đảm bảo mới và nền tảng mới”. Ngược lại, việc Israel có thể sớm hiện thực hóa kế hoạch trên trước cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào tháng 11 tới hay không cũng là một câu hỏi, bởi hiện nay, nhiệm vụ chủ chốt của Chính phủ Israel là kiểm soát dịch COVID-19 và giải quyết vấn đề kinh tế.
Trong chính phủ mới của Israel, bản thân ông Benny Gantz, người theo thỏa thuận sẽ nắm cương vị Thủ tướng sau 18 tháng nữa, từng tuyên bố sẽ chỉ thực hiện kế hoạch trên nếu có sự ủng hộ của quốc tế. Trong khi đó, hiện Mỹ đang bước vào giai đoạn tranh cử quyết liệt, ứng cử viên tổng thống tiềm tàng của đảng Dân chủ Joe Biden cũng đã phản đối ý định của Israel sáp nhập các khu định cư Do Thái và thung lũng Jordan chiến lược, chiếm 30% diện tích Bờ Tây. Những yếu tố này có thể sẽ tác động tới những bước đi cụ thể của cả Israel và Palestine trong thời gian tới.
Giới chuyên gia kết luận rằng, lời giải cho những mâu thuẫn hiện tại được cho là nằm trong tay Israel. Nếu Israel dừng kế hoạch sáp nhập Bờ Tây, Palestine sẽ trở lại Thỏa thuận Oslo, quá trình đàm phán hòa bình sẽ bắt đầu khởi động với vai trò của LHQ, của các nước bộ tứ. Kịch bản này dù rất mong manh, nhưng hãy cứ tin rằng mọi chuyện có thể tốt đẹp hơn. Còn nếu không, mọi hành động đều có thể trở thành “già néo đứt dây”.