Thượng đỉnh Nhóm Normandy: Chưa như kỳ vọng

• “Thượng đỉnh Normandy” về Ukraine

Vẫn chưa giải quyết được những vấn đề gai góc

Trong tuyên bố chung cuối cùng đưa ra sau hội nghị nhấn mạnh các bên cam kết sẽ thực hiện đầy đủ một lệnh ngừng bắn toàn diện ở miền Đông Ukraine trước khi kết thúc năm 2019, tức là chỉ trong 1 – 2 tuần tới. Đây là một tiến bộ lớn trong việc giải quyết dứt điểm các xung đột ở miền Đông Ukraine bởi muốn thực thi bất cứ giải pháp nào thì việc đầu tiên là các bên cần chấm dứt các xung đột vũ trang trực tiếp.

Cả 4 nhà lãnh đạo tham dự hội nghị cũng nhất trí thực thi các điều khoản chính trị trong Thỏa thuận Minsk đạt được trước đây liên quan tới cuộc xung đột này.

Ngoài ra, lãnh đạo bốn nước cũng ủng hộ việc thực thi cái gọi là “Công thức Steinmeier” theo hướng luật pháp hóa tại Ukraine. Theo công thức này, các cuộc bầu cử sẽ được tổ chức ở Donetsk và Lugansk, với quan điểm là trao qui chế tự trị cho mỗi vùng.

Tổng thống Nga Vladimir Putin cho biết ông muốn Ukraine thay đổi Hiến pháp để có thể trao cho khu vực Donbass của Ukraine một quy chế tự trị đặc biệt, đồng thời mở thêm nhiều điểm qua lại tại các đường chiến tuyến ở miền Đông Ukraine nhằm phục vụ các hoạt động dân sự và nhân đạo.

Ông nói: “Điều đầu tiên đó là thay đổi Hiến pháp, trao cho Donbass quy chế đặc biệt lâu dài. Thỏa thuận về qui chế đặc biệt tại một số khu vực của Donbass cần được mở rộng và có thể trở thành vĩnh viễn. Chúng ta cũng không nên trì hoãn việc thực hiện các trách nhiệm khác, bao gồm lệnh miễn trừ cho lực lượng đối lập tại miền Đông”.

Tuy nhiên, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết chính quyền của ông cần phải kiểm soát toàn bộ lãnh thổ Ukraine. Trong khi đó, Tổng thống nước chủ nhà Emmanuel Macron cho biết, các bên vẫn còn bất đồng trong việc lên lịch cho một cuộc bầu cử tại miền Đông Ukraine nhưng cam kết trong vòng 4 tháng tới sẽ tìm ra giải pháp chính trị và an ninh đảm bảo điều kiện cho một cuộc bầu cử.

Nhìn chung, cả 4 lãnh đạo tham gia cuộc gặp đều nhận xét là cuộc gặp đã diễn ra tích cực và là một bước tiến mới, nhưng Hội nghị lần này vẫn chưa giải quyết được những vấn đề gai góc nhất giúp mang lại hòa bình cho khu vực phía Đông Ukraine, cũng như hạ nhiệt mối quan hệ căng thẳng giữa hai quốc gia láng giềng.

Từ trước cuộc gặp này, đa số giới phân tích ở châu Âu đã cho rằng không có gì để kỳ vọng nhiều, không chỉ bởi đây mới là lần đầu tiên các ông Vladimir Putin và Volodymyr Zelensky gặp nhau mà còn vì cuộc xung đột ở miền Đông Ukraine là quá phức tạp, không thể giải quyết chỉ sau một vài cuộc gặp.

Thu hoạch lớn nhất của cuộc gặp chính là việc các nhà lãnh đạo cao nhất của các bên có liên quan đến hồ sơ Ukraine đã lần đầu ngồi lại nói chuyện với nhau sau hơn 3 năm tiến trình này bị đóng băng. Đó là bước đi đầu tiên để có thể trông đợi vào các diễn biến tích cực hơn sau này.

Và quan điểm đàm phán của các bên

Hội nghị thượng đỉnh lần này diễn ra trong bối cảnh, Ukraine là nước liên quan trực tiếp đến cuộc điều tra luận tội Tổng thống Donald Trump một cách bất đắc dĩ. Cũng vì thế mà mối quan hệ giữa Mỹ và Ukraine bị tổn hại. Trên thực tế, từ năm 2014 tới nay, sự quan tâm của Washington dành cho Kiev ngày càng ít đi. Chính quyền tại Washington đã từng bước rút khỏi vấn đề Ukraine và để các nước châu Âu, cụ thể là Đức và Pháp, đứng lên tuyến đầu.

Và ở thời điểm này, chính quyền Washington lại càng muốn tránh các liên hệ với Ukraine bởi nó chỉ càng khiến cho dư luận Mỹ thêm chú ý tới cuộc luận tội Tổng thống Donald Trump. Bối cảnh này có những tác động nhất định tới quan điểm đàm phán của chính quyền Ukraine. Rõ ràng, việc không có các trợ lực mạnh từ Mỹ sẽ là một bất lợi đáng kể đối với Ukraine.

Về phía châu Âu, từ năm 2014, sau sự kiện Crimea, Liên minh châu Âu (EU) trên nguyên tắc luôn giữ thái độ nhất quán với Nga, đó là không thừa nhận các hành động của Nga và tiếp tục duy trì các lệnh trừng phạt kinh tế. Tuy nhiên, thực tế chính trị luôn có những tính toán không đi theo nguyên tắc. Nhiều nước châu Âu, mà đứng đầu và nổi bật nhất là Pháp, Italy giữ quan điểm rằng nước Nga là một phần của châu Âu và không phải kẻ thù của châu Âu.

Quan trọng hơn, các nước này cho rằng dù Nga có thể không phải là một đối tác thân thiết nhưng với vị trí địa lý và tiềm lực quân sự hàng đầu thế giới của mình, Nga là nhân tố không thể thiếu trong cấu trúc an ninh tại châu Âu.

Nói cách khác là dù muốn hay không thì châu Âu cũng không thể không đối thoại với Nga nếu muốn duy trì một không gian an ninh ổn định tại châu lục này. Theo hướng tư duy đó, Tổng thống Emmanuel Macron là người đi đầu trong việc xây dựng lại mối quan hệ với Nga, bất chấp các hoài nghi và chỉ trích từ các đồng minh châu Âu.

Trong gần 1 năm qua, Pháp-Nga đã nối lại hầu như toàn bộ các đối thoại chiến lược cấp cao và để chuẩn bị cho cuộc gặp Bộ tứ tại Paris lần này thì hồi tháng 8-2019, ông Emmanuel Macron đã mời người đồng cấp Vladimir Putin đến Pháp ngay trước khi diễn ra Thượng đỉnh G7. Cuộc gặp tại Paris để bàn về hồ sơ Ukraine được xem là bài thử đầu tiên cho chính sách mới của Pháp với Nga.

Vì thế, châu Âu quan sát và nhìn nhận kết quả cuộc gặp ở Paris với thái độ rất thận trọng, để xem liệu cách tiếp cận mới với Nga mà Pháp đang thực thi có hiệu quả hay không. Điều này thực ra với châu Âu quan trọng hơn là những gì liên quan đến hồ sơ Ukraine bởi quan hệ với Nga là mối quan hệ chiến lược phức tạp có tác động lớn về mặt địa chính trị với châu Âu.