Làng chài của người Nam Bộ trên cao nguyên bazan

• Về thăm người dân làng chài bị “xóa sổ” trong cơn lũ lịch sử năm 1999
• Cơn sóng nợ xô ngã làng chài tỷ phú
• Chuyện vươn lên làm giàu ở một làng chài

Sông Sê San nằm giữa hai tỉnh Gia Lai và Kon Tum với tổng chiều dài sông chính là 237 km, diện tích lưu vực là 11.450 km. Hơn 10 năm trước, đặc biệt là từ khi Thủy điện Sê San chặn dòng, người dân bắt đầu đổ về đây làm nghề chài lưới, đánh bắt thủy sản. 

Dân ở đây chủ yếu là những người đến từ các tỉnh miền Tây Nam Bộ như: Sóc Trăng, Hậu Giang, An Giang, Long An và một số đến từ Thừa Thiên - Huế di cư lên cao nguyên này để đánh bắt thủy sản và nuôi cá lồng.

Người dân làng chài nuôi cá lồng trong lòng hồ thủy điện Sê San.

Ban đầu, họ làm những ngôi nhà nổi tạm bợ trên lòng hồ thủy điện thuộc xã Ia O, huyện Ia Grai, Gia Lai. Sau khi “xóm ngụ cư” ngày một đông hơn, một số gia đình di chuyển sang bờ bên kia thuộc xã Ia Tơi, huyện Ia H’Drai, Kon Tum để tìm nguồn lợi thủy sản mới. 

Từ làng chài đến trung tâm xã Ia Tơi phải vượt hơn 10 km đường rừng. Sống giữa vùng lòng hồ, làng chài bị tách biệt với thế giới xung quanh, không điện, không nước sạch. Con thuyền vừa dùng để di chuyển, vừa là phương tiện để mưu sinh. Nhìn từ xa, những ngôi nhà nổi hoàn toàn bị bao vây bởi mênh mông nước của lòng hồ rộng lớn. Chỉ một cơn gió nhẹ làm mặt nước chao nghiêng thì những ngôi nhà nổi cũng lắc lư theo con nước. 

Nhà cũng được dựng lên rất đơn sơ gồm những thân cây nứa và gỗ ghép lại để tiện cho việc di chuyển trên mặt nước. Vì cuộc sống di cư nên những cư dân làng chài không có giấy tờ, sống trốn tránh chính quyền và luôn thường trực nỗi lo bị bắt phạt hoặc đuổi đi nơi khác. Tất cả họ đều chung cảnh tạm bợ, không “đất cắm dùi”, con cái không được đi đến trường, không được chăm sóc y tế.

Là người đầu tiên đặt chân đến lòng hồ Sê San mưu sinh, ông Nguyễn Văn Triều (quê tỉnh An Giang) kể lại: Năm 2009, quê tôi bị mất mùa, gia đình rất chật vật kiếm cái ăn. Lúc đó, có người mách nước nên tôi một mình khăn gói lên đây thử vận may. 

Ban đầu, tôi chỉ dựng tạm cái chòi bên mép sông để bắt tôm, cá nhỏ làm kế sinh nhai. Ở lâu tôi phát hiện lòng hồ này tôm cá rất nhiều, chỉ cần có nghề một chút là bắt được những loại cá khủng như cá lăng, cá sọc dưa… 

Thấy làm ăn được, tôi đưa cả gia đình từ miền Tây lên đây để mưu sinh. Tuy cuộc sống khó khăn nhưng thu nhập vẫn cao hơn ở quê, đủ nuôi cái ăn cho cả gia đình.

Cũng mang cả gia đình lênh đênh kiếm sống trên vùng lòng hồ, ông Trần Tằm (quê tỉnh Sóc Trăng) trải lòng: Ở quê ruộng đất không có, hoàn cảnh gia đình rất khó khăn. Thấy người anh họ vào đánh bắt cá được nên tôi đi theo. Được vài năm thì vợ con cũng lên đây theo để phụ giúp. Bình quân mỗi ngày kiếm được khoảng 200 nghìn đồng, dù không nhiều nhưng đỡ hơn ở quê. 

Cũng theo ông Tằm, ban đầu chỉ có vài hộ dựng lều bên bờ sông để mưu sinh. Về sau được chính quyền vận động nên các hộ dân đã tập trung lại bên bờ thuộc xã Ia Tơi để đánh bắt cá và nuôi cá lồng. 

Dù sống trên cao nguyên nhưng nhịp sống của cư dân làng chài vẫn giữ vẹn nguyên những nét đặc trưng của người con Nam Bộ. Ban ngày, dân làng chài chăm sóc, nuôi cá lồng. Tối đến, họ quây quần bên những căn nhà nổi đàn hát, ca vọng cổ để vơi nỗi nhớ quê hương. Đến khoảng 2-3h sáng, họ đồng loạt “gõ thuyền”, chong đèn sáng mặt nước để đánh cá.

Tuy nhiên, vấn đề mà các hộ dân trăn trở là con em không được đến trường như bạn bè trang lứa. Ngoài ra, do chưa có đất nên không có hộ khẩu, không thể làm các giấy tờ liên quan. Biết thiệt thòi là thế nhưng nhiều gia đình không còn cách nào khác đành phải cho con nghỉ học, ở trên nhà nổi để phụ giúp cha mẹ. Việc đến trường của trẻ em làng chài bỗng chốc trở nên quá xa xôi.

Hiểu được những khó khăn của bà con và để giải quyết vấn đề an sinh xã hội cũng như đảm bảo an ninh trật tự tại địa phương, UBND tỉnh Kon Tum và huyện Ia H’Drai đã xây dựng kế hoạch cụ thể để đón nhận, chăm sóc, hỗ trợ người dân làng chài yên tâm sinh sống trên quê hương mới.

Trao đổi với chúng tôi, ông Chế Hồng Quyền, Chủ tịch UBND xã Ia Tơi cho biết: Làng chài hiện có 29 hộ với hơn 100 nhân khẩu. Trước việc người dân sống lênh đênh trên những căn nhà nổi tạm bợ, thiếu thốn đủ thứ, lãnh đạo UBND tỉnh Kon Tum và huyện Ia H’Drai đã đặc biệt quan tâm, hỗ trợ nhằm đưa người dân lên bờ, sớm ổn định cuộc sống; con cái được đến trường và chăm sóc y tế đầy đủ. 

Đầu năm 2018, mỗi hộ dân làng chài đã được chính quyền địa phương cấp 400m2 đất ở và hỗ trợ 50 triệu đồng để dựng nhà. Ngoài ra, hộ nào có nhu cầu thì có thể khai khẩn gần đó để canh tác, sản xuất nông nghiệp thêm. 

“Để tạo điều kiện cho bà con sớm ổn định cuộc sống trên quê hương thứ hai, chính quyền đã hỗ trợ tối đa các thủ tục, giấy tờ. Đồng thời, kéo hệ thống điện, làm đường… giúp họ sớm ổn định cuộc sống. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng hỗ trợ cá giống, thức ăn cho cá; chính quyền địa phương cũng thành lập HTX nông nghiệp cá nước ngọt nhằm tìm đầu ra, hỗ trợ kĩ thuật, con giống cho hàng chục hộ nơi đây. Những giải pháp này được kì vọng là “đòn bẫy” cho sự phát triển kinh tế của bà con làng chài trong thời gian đến”, ông Quyền nói.

Dẫn chúng tôi tham quan căn nhà vừa được nhà nước hỗ trợ xây dựng, ông Tằm phấn khởi: Tôi mừng lắm, từ đây cảnh lênh đênh trên lòng hồ đã chấm dứt. Mừng hơn cả là hai đứa con được chính quyền tạo điều kiện đến trường học cái chữ. Chúng tôi biết ơn Đảng, biết ơn chính quyền và hứa sẽ chăm chỉ làm ăn, xây dựng quê hương mới ngày càng giàu đẹp.