Người lưu giữ những khoảnh khắc lịch sử không bao giờ quên

• Những khoảnh khắc lịch sử của Bác Hồ với nhân dân Xô Viết1
• Triển lãm ảnh "Những khoảnh khắc lịch sử"

Các tác phẩm nằm trong bộ ảnh “Tang lễ Chủ tịch Hồ Chí Minh” do nhà báo, nghệ sĩ nhiếp ảnh Hữu Cấy thực hiện với dự định để dành cho riêng mình trong những ngày nhận nhiệm vụ cơ quan giao - chụp ảnh tang lễ Bác. Đây cũng là lần đầu tiên bộ ảnh được trưng bày rộng rãi, phục vụ công chúng đến Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Nghệ sĩ nhiếp ảnh Hữu Cấy tên đầy đủ là Nguyễn Hữu Cấy. Ông là một người con xứ Đoài của Hà Nội, từng làm giao liên trong vùng địch tạm chiếm ở Hà Tây cũ, công tác tại Ban Liên lạc Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam. Giữa năm 1958, ông làm phóng viên ảnh của Nhà xuất bản Văn hoá. Ông không chỉ là tác giả của nhiều tác phẩm nhiếp ảnh được đánh giá cao về Hà Nội mà còn là tác giả của rất nhiều tác phẩm ghi lại những khoảnh khắc lịch sử của đất nước.

Trong đó, cụm tác phẩm “Tang lễ Chủ tịch Hồ Chí Minh” đã vinh dự được tặng giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2016. Các tác phẩm này được chọn lọc trong rất nhiều ảnh mà ông đã ghi lại trong suốt 9 ngày nhận nhiệm vụ chụp ảnh tang lễ tại khu vực Lăng Bác và Quảng trường Ba Đình vào 49  năm về trước (tháng 9-1969).

Thời điểm ấy, ông Nguyễn Hữu Cấy đang công tác tại Nhà xuất bản Văn hóa – Thông tin. Khi biết tin Bác qua đời, Bộ trưởng Bộ Văn hóa Hoàng Minh Giám đã yêu cầu Nhà xuất bản cử một người chụp ảnh túc trực trên khu Ba Đình, ghi lại các hoạt động trong những ngày tang lễ để làm một cuốn sách về sự kiện này.

Ông Cấy được Ban Giám đốc Nhà xuất bản tin tưởng giao nhiệm vụ. Với ông, đây cũng là một trong những khoảng thời gian quan trọng nhất trong cuộc đời cầm máy của mình. Ông Cấy mang theo 2 máy ảnh, một máy chụp phim màu, ông thực hiện các hình ảnh theo nhiệm vụ của cơ quan. Một máy chụp phim đen trắng, ông thực hiện các hình ảnh với dự định dành riêng cho mình.

Thực tế, chụp ảnh tang lễ của Bác có rất nhiều phóng viên, nghệ sĩ nhiếp ảnh. Trong đó, riêng Thông tấn xã Việt Nam có hàng chục người. Nhưng, các phóng viên này được phân công chụp từng việc, từng cảnh. Ông Nguyễn Hữu Cấy là một trong số ít người có mặt trong suốt 9 ngày đêm tổ chức tang lễ và chụp toàn bộ diễn biến, ghi lại những tình tiết quan trọng của sự kiện.

Làm nhiệm vụ giữa lúc nhân dân cả nước khóc thương Bác, cả Hà Nội ngập tràn trong dòng nước mắt tiếc thương Người, ông Nguyễn Hữu Cấy tự dặn lòng phải cố kìm tiếng khóc để hoàn thành công việc. Thế nhưng, nhiều giây phút, ông vẫn không ngăn được đôi mắt mình nhòa lệ. Công chúng hôm nay có thể hình dung rõ ràng hơn về tang lễ của Bác khi xem lại những khoảnh khắc quan trọng trong sự kiện được nghệ sĩ nhiếp ảnh Nguyễn Hữu Cấy ghi lại từ 49 năm về trước.

Đó là khoảnh khắc xúc động về Đoàn đại biểu quân giải phóng miền Nam vượt qua bom đạn ra viếng Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Hội trường Ba Đình, là hình ảnh Đồng chí Lê Duẩn, Bí thư thứ Nhất Ban Chấp hành Đảng Cộng sản Việt Nam đọc điếu văn, hình ảnh Chủ tịch Tôn Đức Thắng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và các đại biểu dự lễ truy điệu chủ tịch Hồ Chí Minh tại quảng trường Ba Đình hay khoảnh khắc bác sỹ Trần Duy Hưng - Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội cùng các cháu thiếu nhi Thủ đô vô cùng đau thương lúc Bác ra đi. Trong đó, hình ảnh không thể thiếu là Quảng trường Ba Đình với biển người dự lễ truy điệu Bác.

Được biết, ngoài cụm tác phẩm “Tang lễ Chủ tịch Hồ Chí Minh” được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật, ông Nguyễn Hữu Cấy còn thực hiện nhiều “công trình” về nhiếp ảnh nổi bật: Triển lãm và tuyển tập Biên niên sử bằng ảnh “Ký ức Hà Nội, 1950-2010”, sách ảnh “Việt Nam trong trái tim tôi”, “Bờ hồ Hoàn Kiếm, thời gian và sự kiện”.

Ông cũng nổi tiếng bởi nhiều tác phẩm nhiếp ảnh đã trở thành tư liệu giàu giá trị lịch sử: “Tiến về thủ đô”, “Hồ Gươm ngày giải phóng”, “Bộ đội ta kéo cờ tại cột cờ Hà Nội -1954”, “Mười hai ngày đêm Hà Nội -1972”… Những cống hiến, thành quả lao động sáng tạo nghệ thuật của ông đã được ghi nhận bằng nhiều huân chương, huy chương và giải thưởng về văn học nghệ thuật.

Nghệ sĩ nhiếp ảnh Lê Xuân Thăng gọi Nguyễn Hữu Cấy là người viết sử bằng hình ảnh. Nhiều năm nay sức đã yếu, đi lại khó khăn nhưng ông vẫn cần mẫn theo đuổi sự nghiệp nhiếp ảnh. Xuyên suốt hơn nửa thế kỷ, mỗi tác phẩm ảnh của ông đều gắn liền với những thời khắc của lịch sử, với truyền thống đấu tranh giữ nước và dựng nước của dân tộc, với Hà Nội nghìn năm văn vật…