Phỗng đất: Đồ chơi truyền thống đang chìm vào lãng quên

07:58 03/12/2018
Thời ông cha ta xa xưa có rất nhiều loại đồ chơi truyền thống chứa đựng những ý nghĩa lịch sử, văn hoá của dân tộc, nhưng đến nay đa số các món đồ chơi đó đã bị chìm vào quên lãng, trong đó có con phỗng đất.

Ấy thế mà, tại Thuận Thành, Bắc Ninh, có một cặp vợ chồng già vẫn miệt mài với nghề làm phỗng đất như một cách lưu giữ truyền thống.

Phỗng đất - một món đồ chơi truyền thống đã rất lâu rồi không nghe đến. Phỗng đất "mất tích" trên thị trường đồ chơi bởi trẻ con bây giờ có nhiều đồ chơi hiện đại hơn... Cho dù, thời xưa đây là đồ được bày trong đền chùa và là đồ chơi của trẻ con.

Thế mà ông Phùng Đình Giáp - 67 tuổi (thông Đông Khê, xã Song Hồ, Thuận Thành, Bắc Ninh) cùng với vợ là bà Nguyễn Thị Điểu, đã gần nửa thế kỷ nay vẫn cứ miệt mài, đau đáu với phỗng đất - món đồ chơi mang nhiều ý nghĩa lịch sử, văn hoá của dân tộc Việt Nam.

Gần 60 năm trước, khi ông Giáp mới chỉ là một cậu bé thì nhà ông đã làm phỗng đất, cho đến bây giờ ông nhớ mang máng hồi bé được ông nội dạy cho ban đầu là ngồi nặn rồi khi lớn dần mới tham gia làm các công đoạn khác phức tạp hơn. Lớn lên, nối nghiệp cha ông, ông Giáp tiếp tục nghề truyền thống của gia đình. "Nghề này tôi làm không phải vì tiền mà vì mong muốn giữ gìn nét văn hoá của dân tộc Việt Nam...", ông Giáp chia sẻ.

Bộ phỗng đất truyền thống gồm 5 nhân vật.

Theo truyền thống, ngoài những ông phỗng đất được bày ở đền, chùa thì còn có một bộ phỗng đất được bày ở nhà gồm 5 nhân vật và mỗi nhân vật lại mang một ý nghĩa khác nhau nhưng liên kết với nhau: con chim tượng trưng cho khát vọng hoà bình; con rùa gắn với biển cả và trong tâm linh của người Việt thì là một biểu tượng thiêng liêng; người già và em bé tượng trưng cho sự nối tiếp truyền thống còn con phỗng hình Phật thường được đặt ở giữa có ý nghĩa tâm linh, giáo dục thế hệ sau này sống đúng mực, hiền lành. Có thể thấy rằng, từ xa xưa ông cha ta đã lồng ghép ý nghĩa giáo dục vào những món đồ chơi đơn giản.

Con phỗng đất nhìn đơn giản, thật sự không được hào nhoáng như đồ chơi bây giờ, nhưng để làm được phỗng đất phải thực hiện đủ 7 công đoạn, tốn khá nhiều thời gian và đòi hỏi bàn tay tài hoa của người nặn. Phỗng đất được làm từ đất thó (hay còn gọi là đất sét), đất này được đào ngoài ruộng và chỉ từ độ sâu 3 mét mới có, ở Việt Nam có nhiều loại đất thó như vàng, đen, trắng nhưng riêng ở Bắc Ninh có hai loại là vàng và đen. Đất này mang về phơi khô, nhìn ngoài tưởng cục đá rồi mang ra đập và sàng lấy bột mịn như bột mỳ.

Trong khi làm đất thì cũng đồng thời ngâm giấy, ngày xưa ông Giáp dùng giấy bản, bây giờ giấy này ít nên ông phải dùng giấy báo. Giấy được ngâm trong nước cho đến khi mủn ra, trung bình khoảng hơn 1 tuần giấy sẽ mủn thành một chất sền sệt đặc quánh. 

Lúc này giấy và bột đất thó được trộn vào với nhau bằng tay, và đập cho đến khi hoà quện lại không biết đâu là giấy, đâu là đất nhưng phải đạt một tiêu chuẩn là không được dính tay, để vậy phải trộn và đập thật nhuyễn, thật mịn. Đất nặn đã đủ thì đến khâu tạo hình, ngày xưa phỗng đất chỉ có 5 nhân vật truyền thống hoặc một vài nhân vật được làm riêng cho nơi thờ cúng nhưng bây giờ ông Giáp còn sáng tạo thêm các hình tượng khác như 12 con giáp, rồi làm theo chủ đề từng năm...

Ông Giáp nặn tượng với sự tập trung và tỉ mỉ cao độ, bàn tay ông với móng ngón tay cái dài vuốt ve, thổi hồn vào những hòn đất vô tri vô giác. Tượng sau khi nặn sẽ được phơi khô khoảng 3-4 ngày tuỳ thời tiết và hoàn toàn tránh nước, trước khi được phủ lên hồ trắng.

Hồ trắng ở đây là một hỗn hợp gồm bột hồ điệp trắng, hồ nếp pha với nước và quấy bằng tay rồi lọc qua khăn cho đến khi thật mịn, từng giọt hồ chảy thật chậm rơi từng giọt qua kẽ tay mới đạt tiêu chuẩn. Tượng sẽ được quét 2 lớp hồ trắng, giữa hai lần quét tượng lại được phơi nắng sau đó sẽ tô màu lên tượng. Màu tô cho phỗng là màu sặc sỡ, chủ đạo là đỏ, vàng, xanh... đây cũng là những màu truyền thống mà chúng ta hay thấy ở các đền chùa, hoặc ngay trên con tò he.

Hiện nay có hai loại phỗng đất, loại được tô màu sẽ được phủ lớp hồ trắng, loại không phủ hồ sẽ được đánh bóng bằng cật tre hoặc miếng phóc mi ca cuốn tròn. Ngày xưa, vào dịp Trung thu nhà nào cũng phải có một bộ phỗng đất, đó vừa là truyền thống bày lên mâm Trung thu, vừa là một món đồ chơi của trẻ con vào ngày thường. 

Không ai nhớ rõ giá một bộ phỗng đất ngày đó bao nhiêu, nhưng bây giờ, một bộ phỗng đất truyền thống mà ông Giáp làm cũng chỉ có giá tầm 300 nghìn đồng, rồi những con nhỏ hơn cũng chỉ có giá vài chục nghìn. Nếu so sánh với đồ chơi hiện nay về giá thì phỗng đất rẻ hơn rất nhiều và lại mang ý nghĩa văn hoá lớn.

Phong Sơn
# đồ chơi lãng quên phỗng đất truyền thống
Facebook Twitter Link gốc
Các tin khác
Hoà bình - Khát vọng thiêng liêng của nhân loại

Trong suốt chiều dài lịch sử nhân loại, hòa bình luôn là khát vọng thiêng liêng và bất tận. Đó không chỉ là trạng thái không có chiến tranh, mà còn là điều kiện tiên quyết để mọi dân tộc phát triển bền vững, để con người có thể sống, học tập, lao động và yêu thương...

Liên quan trách nhiệm các vụ sữa giả, thuốc giả, Thứ trưởng Bộ Y tế nói gì?

Trả lời tại Họp báo Chính phủ thường kỳ chiều 6/5, liên quan các vụ sữa giả, thuốc giả và trách nhiệm của ngành y tế, Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cho biết, tình trạng sản phẩm sữa giả, thuốc giả và quảng cáo sai sự thật thực phẩm chức năng là rất nghiêm trọng, đặc biệt khi các sản phẩm bị làm giả liên quan trực tiếp đến trẻ nhỏ, người bệnh - những đối tượng cần dinh dưỡng đặc biệt.

Đảm bảo an ninh, giao thông thông suốt phục vụ kỳ họp Quốc hội

Lực lượng CSGT Thủ đô đã bố trí lực lượng, phương tiện thiết bị nghiệp vụ dẫn đoàn, điều tiết giao thông giữa nắng nóng hơn 36 độ C để đảm bảo tình hình trật tự an toàn giao thông (TTATGT) được an toàn thông suốt cho các đại biểu tham dự kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV.

Cầu thủ Việt kiều Canada tập luyện cùng ĐT nữ Việt Nam

Chiều 6/5, ĐT nữ Việt Nam có buổi tập đầu tiên tại Trung tâm đào tạo bóng đá trẻ Việt Nam để chuẩn bị các giải đấu quan trọng sắp tới trong đó  có Vòng loại giải bóng đá nữ châu Á 2026, Giải nữ Vô địch Đông Nam Á 2025, SEA Games 33. Trong buổi tập này, có sự hiện diện của cầu thủ Việt kiều Canada Nguyễn Hoàng Nam Mi.

Khởi tố tài xế Mazda CX5 chở bộ da báo hoa mai đi bán

Tổ công tác của Phòng Cảnh sát kinh tế Công an tỉnh Ninh Bình phối hợp với Công an xã Ninh Nhất, TP Hoa Lư làm nhiệm vụ tại trục đường liên xã thuộc địa bàn thôn Khê Thượng, xã Ninh Nhất, TP Hoa Lư phát hiện xe ôtô nhãn hiệu Mazda CX5 BKS 38A-191.17 đang dừng đỗ ven đường có biểu hiện nghi vấn nên đã tiến hành kiểm tra...

“Bẫy” huê online trực chờ...!

Gần đây, Cơ quan CSĐT Công an tỉnh Lâm Đồng liên tục khởi tố nhiều đối tượng liên quan tới các đường dây huê (hụi/họ) có hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản của người chơi, đẩy nhiều gia đình vào cảnh khó khăn, mất sạch tiền bạc sau nhiều năm làm ăn tích cóp và gây ra những hệ lụy cho xã hội.

Phối hợp làm rõ 4 người Việt tử vong ở Đài Loan

Cảnh sát Đài Loan (Trung Quốc) phát hiện 4 công dân Việt Nam (2 nam, 2 nữ) tử vong trong căn hộ cho thuê, cửa đóng kín và máy nước nóng trong nhà vệ sinh vẫn hoạt động. Cảnh sát cũng ghi nhận tại hiện trường không phát hiện dấu hiệu xô xát hay đột nhập, tài sản không bị mất mát.

Cận cảnh buổi tổ chức sát hạch lái xe của CSGT Đà Nẵng

Ngày 6/5 Công an TP Đà Nẵng chính thức triển khai nhiệm vụ sát hạch lái xe lần đầu tiên kể từ khi tiếp nhận chức năng, nhiệm vụ này từ Sở Giao thông Vận tải tại Trung tâm Sát hạch lái xe Đà Nẵng (phường Hòa Thọ Tây, quận Cẩm Lệ, Đà Nẵng) cho 137 thí sinh là học viên mô tô của Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp đào tạo lái xe ô tô - mô tô Đà Nẵng (STC); 75 thí sinh sát hạch do giấy phép lái xe quá thời hạn sử dụng. 

©2004. Bản quyền thuộc về Báo Công An Nhân Dân.
®Không sao chép dưới mọi hình thức khi chưa có sự đồng ý bằng văn bản của Báo Công An Nhân Dân.