Phỗng đất: Đồ chơi truyền thống đang chìm vào lãng quên

07:58 03/12/2018
Thời ông cha ta xa xưa có rất nhiều loại đồ chơi truyền thống chứa đựng những ý nghĩa lịch sử, văn hoá của dân tộc, nhưng đến nay đa số các món đồ chơi đó đã bị chìm vào quên lãng, trong đó có con phỗng đất.

Ấy thế mà, tại Thuận Thành, Bắc Ninh, có một cặp vợ chồng già vẫn miệt mài với nghề làm phỗng đất như một cách lưu giữ truyền thống.

Phỗng đất - một món đồ chơi truyền thống đã rất lâu rồi không nghe đến. Phỗng đất "mất tích" trên thị trường đồ chơi bởi trẻ con bây giờ có nhiều đồ chơi hiện đại hơn... Cho dù, thời xưa đây là đồ được bày trong đền chùa và là đồ chơi của trẻ con.

Thế mà ông Phùng Đình Giáp - 67 tuổi (thông Đông Khê, xã Song Hồ, Thuận Thành, Bắc Ninh) cùng với vợ là bà Nguyễn Thị Điểu, đã gần nửa thế kỷ nay vẫn cứ miệt mài, đau đáu với phỗng đất - món đồ chơi mang nhiều ý nghĩa lịch sử, văn hoá của dân tộc Việt Nam.

Gần 60 năm trước, khi ông Giáp mới chỉ là một cậu bé thì nhà ông đã làm phỗng đất, cho đến bây giờ ông nhớ mang máng hồi bé được ông nội dạy cho ban đầu là ngồi nặn rồi khi lớn dần mới tham gia làm các công đoạn khác phức tạp hơn. Lớn lên, nối nghiệp cha ông, ông Giáp tiếp tục nghề truyền thống của gia đình. "Nghề này tôi làm không phải vì tiền mà vì mong muốn giữ gìn nét văn hoá của dân tộc Việt Nam...", ông Giáp chia sẻ.

Bộ phỗng đất truyền thống gồm 5 nhân vật.

Theo truyền thống, ngoài những ông phỗng đất được bày ở đền, chùa thì còn có một bộ phỗng đất được bày ở nhà gồm 5 nhân vật và mỗi nhân vật lại mang một ý nghĩa khác nhau nhưng liên kết với nhau: con chim tượng trưng cho khát vọng hoà bình; con rùa gắn với biển cả và trong tâm linh của người Việt thì là một biểu tượng thiêng liêng; người già và em bé tượng trưng cho sự nối tiếp truyền thống còn con phỗng hình Phật thường được đặt ở giữa có ý nghĩa tâm linh, giáo dục thế hệ sau này sống đúng mực, hiền lành. Có thể thấy rằng, từ xa xưa ông cha ta đã lồng ghép ý nghĩa giáo dục vào những món đồ chơi đơn giản.

Con phỗng đất nhìn đơn giản, thật sự không được hào nhoáng như đồ chơi bây giờ, nhưng để làm được phỗng đất phải thực hiện đủ 7 công đoạn, tốn khá nhiều thời gian và đòi hỏi bàn tay tài hoa của người nặn. Phỗng đất được làm từ đất thó (hay còn gọi là đất sét), đất này được đào ngoài ruộng và chỉ từ độ sâu 3 mét mới có, ở Việt Nam có nhiều loại đất thó như vàng, đen, trắng nhưng riêng ở Bắc Ninh có hai loại là vàng và đen. Đất này mang về phơi khô, nhìn ngoài tưởng cục đá rồi mang ra đập và sàng lấy bột mịn như bột mỳ.

Trong khi làm đất thì cũng đồng thời ngâm giấy, ngày xưa ông Giáp dùng giấy bản, bây giờ giấy này ít nên ông phải dùng giấy báo. Giấy được ngâm trong nước cho đến khi mủn ra, trung bình khoảng hơn 1 tuần giấy sẽ mủn thành một chất sền sệt đặc quánh. 

Lúc này giấy và bột đất thó được trộn vào với nhau bằng tay, và đập cho đến khi hoà quện lại không biết đâu là giấy, đâu là đất nhưng phải đạt một tiêu chuẩn là không được dính tay, để vậy phải trộn và đập thật nhuyễn, thật mịn. Đất nặn đã đủ thì đến khâu tạo hình, ngày xưa phỗng đất chỉ có 5 nhân vật truyền thống hoặc một vài nhân vật được làm riêng cho nơi thờ cúng nhưng bây giờ ông Giáp còn sáng tạo thêm các hình tượng khác như 12 con giáp, rồi làm theo chủ đề từng năm...

Ông Giáp nặn tượng với sự tập trung và tỉ mỉ cao độ, bàn tay ông với móng ngón tay cái dài vuốt ve, thổi hồn vào những hòn đất vô tri vô giác. Tượng sau khi nặn sẽ được phơi khô khoảng 3-4 ngày tuỳ thời tiết và hoàn toàn tránh nước, trước khi được phủ lên hồ trắng.

Hồ trắng ở đây là một hỗn hợp gồm bột hồ điệp trắng, hồ nếp pha với nước và quấy bằng tay rồi lọc qua khăn cho đến khi thật mịn, từng giọt hồ chảy thật chậm rơi từng giọt qua kẽ tay mới đạt tiêu chuẩn. Tượng sẽ được quét 2 lớp hồ trắng, giữa hai lần quét tượng lại được phơi nắng sau đó sẽ tô màu lên tượng. Màu tô cho phỗng là màu sặc sỡ, chủ đạo là đỏ, vàng, xanh... đây cũng là những màu truyền thống mà chúng ta hay thấy ở các đền chùa, hoặc ngay trên con tò he.

Hiện nay có hai loại phỗng đất, loại được tô màu sẽ được phủ lớp hồ trắng, loại không phủ hồ sẽ được đánh bóng bằng cật tre hoặc miếng phóc mi ca cuốn tròn. Ngày xưa, vào dịp Trung thu nhà nào cũng phải có một bộ phỗng đất, đó vừa là truyền thống bày lên mâm Trung thu, vừa là một món đồ chơi của trẻ con vào ngày thường. 

Không ai nhớ rõ giá một bộ phỗng đất ngày đó bao nhiêu, nhưng bây giờ, một bộ phỗng đất truyền thống mà ông Giáp làm cũng chỉ có giá tầm 300 nghìn đồng, rồi những con nhỏ hơn cũng chỉ có giá vài chục nghìn. Nếu so sánh với đồ chơi hiện nay về giá thì phỗng đất rẻ hơn rất nhiều và lại mang ý nghĩa văn hoá lớn.

Phong Sơn
# đồ chơi lãng quên phỗng đất truyền thống
Facebook Twitter Link gốc
Các tin khác
Cuộc chiến không tiếng súng - cuộc chiến đích thực?

Ngày 6/8, Đặc phái viên của Tổng thống Mỹ Donald Trump - ông Steve Witkoff đã đến Moscow, mang theo thông điệp cứng rắn chưa từng thấy từ khi Nhà Trắng đổi chủ, dành cho Điện Kremlin. Song, động lực chính của diễn biến này liệu có phải chỉ là những gì đã và đang diễn ra trên các chiến trường Ukraine?

Thanh tra Chính phủ chỉ ra những sai phạm tại Dự án Khu du lịch sinh thái Lan Anh Resort

Liên quan đến Dự án Khu du lịch sinh thái Lan Anh Resort (tại ấp Cửa Lấp, xã Dương Tơ, TP Phú Quốc, Kiên Giang (cũ), nay là đặc khu Phú Quốc, tỉnh An Giang) của Công ty TNHH May Thêu - Thương mại Lan Anh (nay là Công ty Cổ phần Thương mại Lan Anh Bãi Trường; gọi tắt là Công ty Lan Anh); Thanh tra Chính phủ đã có báo cáo Thủ tướng Chính phủ về việc kiểm tra, rà soát nội dung khiếu nại, việc giải quyết khiếu nại của người dân và việc chấp hành pháp luật khi thu hồi đất, giao đất cho doanh nghiệp.

Ghi từ Công an xã

Thực hiện chỉ đạo của Ban giám đốc Công an tỉnh Đồng Nai, ngay sau khi sáp nhập để hoạt động theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, Công an các xã trên toàn tỉnh đã nhanh chóng ổn định nơi làm việc, chủ động phân công cán bộ phụ trách địa bàn triển khai các biện pháp nghiệp vụ để nắm tình hình, chủ động tấn công tội phạm

các loại.

Hơn 50.000 khán giả bùng cháy với Chương trình “Tổ quốc trong tim”

Tối 10/8, tại Hà Nội diễn ra chương trình nghệ thuật chính luận “Tổ quốc trong tim” nhân kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9. Với thông điệp “Tổ quốc chẳng ở đâu xa - Tổ quốc là ở trong tim mỗi người”, chương trình mang đến cảm xúc sâu sắc, kết nối ký ức hào hùng của quá khứ với khát vọng vươn mình của hiện tại và tương lai. 

Thăng hoa cảm xúc cùng những giai điệu âm nhạc của lực lượng Cảnh sát thế giới

Tối 10/8, Nhà hát Hồ Gươm trở thành điểm hẹn của những tâm hồn yêu nghệ thuật với việc diễn ra Chương trình Hòa nhạc kèn Cảnh sát thế giới năm 2025 bao gồm phần biểu diễn của các đoàn nhạc, trống hội đến từ lực lượng Cảnh sát thuộc các quốc gia: Liên Bang Nga, Nhật Bản, Trung Quốc, Lào, Campuchia, Saudi Arabia và nước chủ nhà Việt Nam.

Giá trị trung phong ngoại ở V.League

Chỉ cần nhìn lên bảng tỷ số trận tranh Siêu cúp Quốc gia 2024/25 giữa Nam Định và CLB Công an Hà Nội, người hâm mộ cũng đủ thấy trung phong ngoại có tầm ảnh hưởng lớn đến thế nào.

Nỗ lực tổ chức các kỳ thi sát hạch lái xe cho người dân

Trong thời gian hơn 2 tháng, Công an Nghệ An đã tổ chức 85 kỳ sát hạch, cấp Giấy phép lái xe ôtô cho hơn 34.410 học viên, trở thành một trong những địa phương dẫn đầu cả nước trong việc sát hạch lái xe cho người dân ngay sau khi tiếp nhận nhiệm vụ mới.

Tạm giữ hình sự đối tượng hành hung người phụ nữ ở chung cư Hà Nội

Nguyên nhân vụ việc bước đầu xác định, hai gia đình có xảy ra mâu thuẫn từ trước. Đối tượng Đặng Chí Thành nhìn thấy chị N.T.T  ở tầng 1 chung cư nên đến nói chuyện rồi hai bên xảy ra tranh cãi; đối tượng yêu cầu chị T xin lỗi nhưng không được đồng ý nên đã đánh nạn nhân.

Nhiều sai phạm trong cấp phép trang trại chăn nuôi án ngữ cao tốc Bắc – Nam

Theo kết luận của Thanh tra tỉnh Hà Tĩnh, dự án Trang trại sản xuất nông nghiệp tổng hợp tại xã Việt Tiến, huyện Thạch Hà (cũ) đã có nhiều thiếu sót, sai phạm trong quá trình chấp thuận chủ trương đầu tư và điều chỉnh quy hoạch, dẫn đến dự án này án ngữ, nằm chính diện khi triển khai xây dựng cao tốc Bắc – Nam.

Công an Cao Bằng tạo "lá chắn mềm" trong phòng ngừa tội phạm mua bán người

Trước những diễn biến phức tạp của tội phạm mua bán người, Công an tỉnh Cao Bằng đã chủ động phối hợp với các cơ quan, ban ngành, đoàn thể đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho người dân. Bằng nhiều hình thức linh hoạt, gần gũi với đời sống cộng đồng, công tác phòng ngừa đang phát huy hiệu quả rõ rệt, góp phần tạo "lá chắn mềm" từ chính ý thức cảnh giác của người dân, nhất là người dân ở vùng sâu, vùng xa, khu vực biên giới.

Khi sự nhân đạo bị bóp nghẹt giữa chiến tranh

Gaza đang chìm trong một cuộc khủng hoảng nhân đạo chưa từng có, nơi giao tranh ác liệt, lệnh phong tỏa kéo dài và nguồn viện trợ thiếu hụt đã biến vùng đất của hàng triệu dân thường thành "miền đất chết".

©2004. Bản quyền thuộc về Báo Công An Nhân Dân.
®Không sao chép dưới mọi hình thức khi chưa có sự đồng ý bằng văn bản của Báo Công An Nhân Dân.