Bảo vệ, phát huy di sản Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt
Báo cáo tại hội thảo – hội nghị đánh giá hiệu quả thực hiện Chương trình hành động quốc gia bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể “Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” vào ngày 7/12, Cục Di sản Văn hóa cho biết, trong thời gian qua, các tỉnh, thành phố có di sản đã xây dựng, triển khai các nhiệm vụ, đề án, hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt.
Các địa phương, đơn vị đã hỗ trợ, tổ chức, khôi phục các nghi lễ, lễ hội, bảo tồn không gian, thành lập các câu lạc bộ, đội văn nghệ nhằm tổ chức sinh hoạt, biểu diễn, tham gia các liên hoan, hội diễn… và các hoạt động văn hóa liên quan tới di sản. Bảo tàng tỉnh Nam Định trưng bày chuyên đề “Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt - Bản sắc và giá trị”, tổ chức các chương trình giáo dục tìm hiểu, trải nghiệm về di sản cho học sinh các cấp tại Bảo tàng. Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam đưa nghệ nhân sang trình diễn di sản tại Hàn Quốc.
Câu lạc bộ Bảo tồn văn hóa Đạo Mẫu Việt Nam và Trung tâm Nghiên cứu và phát huy giá trị di sản văn hóa đưa nghệ nhân sang giao lưu, giới thiệu di sản tại Pháp. Bảo tàng tỉnh Hà Nam tổ chức trưng bày chuyên đề “Nghi lễ Chầu văn của người Việt ở Hà Nam”… Nhiều cuộc tập huấn, hội thảo, liên hoan, giao lưu cấp quốc gia, vùng, tỉnh, huyện được tổ chức đã góp phần quan trọng, tạo điều kiện để các nghệ nhân duy trì, thường xuyên thực hành di sản, có cơ hội gặp gỡ, tiếp xúc, trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm về thực hành di sản tại cộng đồng, nâng cao ý thức, trách nhiệm trong việc gìn giữ và phát huy giá trị di sản.
Tuy nhiên, thực tiễn và báo cáo của các địa phương cũng cho thấy công tác quản lý nhà nước về di sản này còn gặp nhiều khó khăn. Nhận thức của công chúng, cộng đồng và một bộ phận cán bộ về di sản còn hạn chế. Hoạt động lễ hội, tín ngưỡng thờ Mẫu sôi động nhưng một số giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc có lúc bị biến tướng, sai lệch. Một số các “con nhang đệ tử” theo dự các giá hầu không vì mục đích tìm hiểu những giá trị văn hóa truyền thống đích thực trong tín ngưỡng thờ Mẫu dẫn đến một số biểu hiện thương mại hóa tiêu cực các khóa lễ hầu đồng. Có những khóa lễ hầu đồng tốn kém, lãng phí. Một số di tích có hiện tượng lạm dụng đốt vàng mã, sử dụng tiền mệnh giá lớn khi ban lộc, rút quẻ, xem tướng số, một số thanh đồng lợi dụng việc “nhập thánh” để trục lợi, làm ảnh hưởng đến thuần phong mỹ tục và nét đẹp văn hóa.
Bộ VHTTDL từng có công văn gửi các địa phương, yêu cầu kịp thời kiểm tra, chấn chỉnh các hiện tượng phản cảm, sai lệch với bản chất của di sản văn hóa phi vật thể Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ của người Việt, trong đó đặc biệt nhấn mạnh việc chỉ tổ chức Hầu đồng ở những nơi có điện thờ Mẫu hoặc di tích thờ Mẫu; không tổ chức nghi lễ hầu đồng ở khu vực công cộng với tính chất một loại hình dịch vụ du lịch hay ca nhạc đường phố. Tuy nhiên, hiện tượng đưa hầu đồng lên sân khấu, hầu đồng tại các không gian không liên quan vẫn xảy ra. Nhiều tổ chức đưa thanh đồng lên hầu đồng trên sân khấu như các màn văn nghệ chào mừng sự kiện hay mang khăn áo trong các giá hầu đi trình diễn thời trang…
Thứ trưởng Bộ VHTTDL Hoàng Đạo Cương cũng cho rằng, những nỗ lực của các cơ quan quản lý, cơ quan chuyên môn ở Trung ương và địa phương, sự tham gia tích cực của các nghệ nhân, cộng đồng thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu đã giúp nâng cao giá trị của di sản trong đời sống cộng đồng và nhận được sự quan tâm của xã hội.
Về các vấn đề còn bất cập, Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương yêu cầu các Sở quản lý văn hóa các địa phương có di sản, các nhà nghiên cứu cùng trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm trong công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản để tháo gỡ vướng mắc. Tăng cường sự phối hợp giữa các địa phương cùng có chung di sản được ghi danh đối với những vấn đề liên quan đến thực hành di sản và cộng đồng chủ thể thực hành di sản, thu hút sự tham gia của nghệ nhân, cộng đồng chủ thể di sản vào quá trình bảo vệ và phát huy giá trị di sản Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt, đúng theo cam kết tại hồ sơ đề cử với UNESCO và ở các giai đoạn tiếp theo.