Giải mã Thăng Long xưa qua đồ gốm ngự dụng
Ngày 20/12, tại Hà Nội, Viện Nghiên cứu Kinh thành đã tổ chức hội thảo khoa học quốc tế “Đồ gốm ngự dụng trong Hoàng cung Thăng Long”, công bố và trao đổi về một số thành tựu nghiên cứu mới liên quan đến các loại hình đồ gốm sứ dùng trong Hoàng cung Thăng Long xưa.
Theo Viện Nghiên cứu Kinh thành, trước thời điểm diễn ra cuộc khai quật khu di tích Hoàng thành Thăng Long tại 18 Hoàng Diệu (Hà Nội), năm 2002-2004, không ai nói đến các loại đồ gốm ngự dụng trong Hoàng cung Thăng Long. Những đồ sứ cao cấp là đồ dùng của nhà vua, gọi là đồ ngự dụng được sử dụng trong Hoàng cung Thăng Long như thế nào vốn không ai biết. Sử cũ Việt Nam không có dòng nào tả về việc lập các lò quan chuyên chế đồ gốm phục vụ cho triều đình và nhà vua giống như Trung Quốc.
Do đó, các thế hệ hôm nay không ai biết về lò quan và đồ ngự dụng. Thuật ngữ đồ gốm ngự dụng đối với các học giả Việt Nam dường như còn là một điều gì đó rất mới mẻ và khá xa lạ. Vì thế, những đồ sứ cao cấp đích thực của Việt Nam trong Hoàng cung Thăng Long từ lâu chưa được nêu tỏ đúng mức với dư luận trong nước và thế giới.
Các nhà nghiên cứu, các nhà sưu tập ở Việt Nam và trên thế giới dường như chưa có ý niệm về đồ gốm sứ Thăng Long hay những đồ sứ đích thực của Việt Nam được dùng trong Hoàng cung Thăng Long qua các triều đại. Khi khai quật khảo cổ tại khu di tích Hoàng thành Thăng Long, lần đầu tiên giới chuyên môn tìm thấy những đồ gốm ngự dụng đích thực dành riêng cho các bậc đế vương dùng trong Hoàng cung Thăng Long.
Trong những năm qua, Viện Nghiên cứu Kinh thành đã xây dựng chương trình nghiên cứu dài hạn về lịch sử đồ gốm Việt Nam nói chung và đồ gốm ngự dụng trong Hoàng cung Thăng Long nói riêng. Trong khuôn khổ Dự án Chỉnh lý, đánh giá giá trị khu di tích Hoàng Thành Thăng Long, các chuyên gia và cán bộ nghiên cứu của Viện đã tiến hành chỉnh lý và nghiên cứu hàng triệu di vật gốm sứ Việt Nam qua các thời kỳ lịch sử được khai quật tại khu di tích khảo cổ học 18 Hoàng Diệu.
Từ khi khu di tích Hoàng thành Thăng Long được phát hiện, hàng loạt sản phẩm đồ sứ lò quan Thăng Long và những đồ sứ ngự dụng đích thực trong Hoàng cung Thăng Long đã được tìm thấy. Đây là những tư liệu khoa học xác thực, tin cậy trong việc nghiên cứu giải mã về đồ gốm dùng trong Hoàng cung Thăng Long xưa.
Tại hội thảo, các đại biểu khẳng định, sưu tập đồ gốm đào được tại khu di tích Hoàng thành Thăng Long bao gồm những sản phẩm được sản xuất tại các lò ở Thăng Long và cả những sản phẩm được mang đến từ các lò ở các tỉnh nằm ở ngoại vi Thăng Long và cả những đồ gốm sứ nước ngoài. Sản phẩm gốm do các lò Thăng Long chế tác phần lớn đều có chất lượng cao và kỹ thuật sản xuất vượt trội so với các loại gốm của các lò bên ngoài Thăng Long.
Trong số đó, có những đồ gốm sứ cao cấp, được sản xuất dành riêng cho nhà vua, vương hậu và hoàng tộc hay dùng để trang hoàng nội thất các cung điện của nhà vua, giới chuyên môn thường gọi là gốm cung đình hay đồ gốm Hoàng cung. Đây là những đồ gốm được sử dụng trong Hoàng cung Thăng Long, không phân biệt đó là đồ của nhà vua hay vương hậu với những đồ gốm dành cho tầng lớp: cung tần mỹ nữ, quan lại, binh lính và thị vệ trong cung.
Dựa vào kết quả nghiên cứu trong nhiều năm về đồ gốm Thăng Long, PGS.TS. Bùi Minh Trí, chuyên gia gốm cổ Việt Nam cũng đã chứng minh tất cả những sản phẩm gốm cao cấp thời Lê sơ có chữ Quan hay chữ Kính và trang trí hình rồng chân có 5 móng đều là đồ dùng, vật dụng dành riêng cho nhà vua.
Theo PGS.TS Bùi Minh Trí, đồ gốm cao cấp của Việt Nam chuyên chế cho nhà vua sử dụng trong Hoàng cung Thăng Long gọi là đồ gốm ngự dụng. Đây là những đồ dùng vật dụng trong cung có phẩm cấp cao nhất, phản ánh quyền lực, quyền uy và đời sống cao sang của nhà vua. Những đồ gốm ngự dụng dùng trong Hoàng cung chủ yếu được sản xuất tại lò quan Thăng Long. Đây là những lò gốm do triều đình xây dựng để chuyên chế đồ gốm phục vụ Hoàng cung Thăng Long trong suốt thời gian ngự trị của các vương triều, từ thời Lý, Trần đến thời Lê sơ, với lịch sử dài hơn 500 năm.
Tại hội thảo, các nhà khoa học cũng cho rằng, phát hiện những đồ sứ ngự dụng tại khu di tích Hoàng thành Thăng Long là nguồn tư liệu vô cùng quý giá, cung cấp bằng chứng quan trọng trong việc nghiên cứu đồ gốm lò quan Thăng Long và đồ gốm dùng trong Hoàng cung Thăng Long.
Các phát hiện này cho chúng ta có những cảm nhận chân xác và sâu sắc hơn về các loại hình đồ sứ ngự dụng dành riêng cho các vua chúa Đại Việt sử dụng trong Hoàng cung Thăng Long xưa. Trong thời gian tới, cần tiếp tục có thêm nhiều nghiên cứu chuyên sâu về các loại hình đồ gốm, về chất lượng sản phẩm, về phẩm cấp, đẳng cấp, đặc biệt là tính văn hóa, xã hội của nó trong bối cảnh lịch sử của các vương triều, qua đó góp phần làm sáng rõ hơn về đời sống văn hóa, xã hội của Hoàng cung, của Thăng Long xưa.