Nhà viết kịch Vương Lan - Người mở đường lặng lẽ
Ngày 30/5, tại Hà Nội, Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam phối hợp với Viện Nghiên cứu Bảo tồn và Phát huy Văn hóa Dân tộc, gia đình nhà viết kịch Vương Lan tổ chức hội thảo “Nhà viết kịch Vương Lan – Người mở đường lặng lẽ”. Hội thảo có sự tham dự của đông đảo văn nghệ sĩ nhiều thế hệ, đặc biệt là lĩnh vực sân khấu.
Phát biểu đề dẫn hội thảo, NSND Trịnh Thị Thuý Mùi, Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam khẳng định, hội thảo là hoạt động nhiều ý nghĩa, là nén tâm nhang để tri ân đến nhà viết kịch Vương Lan - người đã có nhiều cống hiến cho nền sân khấu cách mạng Việt Nam.
Nhà viết kịch Vương Lan là hội viên ưu tú tiền bối của Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam, là tác giả hàng đầu của sân khấu Việt Nam trong giai đoạn từ cuối những năm 1950 - 1974. Trong hơn 16 năm lao động sáng tạo từ khi viết vở kịch “Bão biển” năm 1958 đến vở kịch cuối cùng viết xong ngay trước khi mất, ngày 28/4/1974, khi vừa mới 45 tuổi, nhà viết kịch Vương Lan đã có hơn 10 vở kịch.
Các tác phẩm của ông được các Đoàn Kịch nói Nhân dân Trung ương, Đoàn kịch nói Nam Bộ, Đoàn kịch nói Hải Phòng, Đoàn kịch nói Quảng Ninh và nhiều đoàn kịch chuyên nghiệp lớn cũng như các đơn vị nghệ thuật quần chúng khác ở miền Bắc khi đó dàn dựng phục vụ nhân dân và được hoan nghênh nhiệt liệt.
Ông là tác giả sân khấu tiên phong đi vào đề tài công nhân, xây dựng con người mới Việt Nam xã hội chủ nghĩa và có những thành công lớn. Ông cũng là nhà viết kịch tiên phong đi vào đề tài hòa hợp dân tộc và có vở kịch bất hủ “Tay trong tay” hay “Cho những ngày mai”.
Ông đi xa đã 51 năm nhưng những các vở kịch của ông như “Bão biển”, “Đêm cửa biển”, “Người thân mến”, “Tuyến phía Nam”, “Chuyến phà đêm”, “Gió Đèo Nai”, “Tay trong tay”, “Ngoài giới hạn” như vừa mới viết ra, đầy chất thời sự hiện đại. Các đơn vị nghệ thuật nhất là loại hình kịch nói hiện nay đều có thể nghiên cứu, phục dựng để phục vụ cho cuộc sống đương đại ngày hôm nay.
Ông Nguyễn Thế Khoa, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Bảo tồn và Phát huy Văn hoá Dân tộc, Tổng biên tập Tạp chí Văn hiến Việt Nam nhận định: Vương Lan là tác giả sân khấu đầu tiên đi vào đề tài công nhân, gắn bó sâu sắc với vùng mỏ Quảng Ninh, đất cảng Hải Phòng và tuyến đường vận tải Bắc Nam của hậu phương lớn chi viện cho tiền tuyến lớn trong kháng chiến chống Mỹ. Tuy không có tuyên ngôn đao to búa lớn, chỉ âm thầm lao động sáng tạo, nhưng ở đề tài này, có thể nói Vương Lan là một tác giả sân khấu lớn, một người mở đường lặng lẽ, có tác động khích lệ mạnh mẽ và chỉ ra bí quyết thành công cho các tác giả sân khấu thế hệ sau đến với đề tài lớn rất cần thiết nhưng cũng rất khó thành công này.
Ông Nguyễn Thế Khoa cũng cho rằng, có một điều rất kỳ lạ là ngay trong khi cùng nhân dân thủ đô Hà Nội chịu đựng những trận bom B52 hủy diệt của đế quốc Mỹ, Vương Lan lại bình tâm ngồi viết vở kịch “Tay trong tay” hay “Cho những ngày mai” về những người Việt Nam ở hai phía sẽ hóa giải hận thù, hòa hợp với nhau, cùng tìm một tương lai chung. Dưới cánh của các pháo đài bay B52 đang ném hàng ngàn tấn bom xuống Hà Nội, Vương Lan vẫn tin chắc rằng đế quốc Mỹ rồi sẽ thất bại, sẽ phải rút hết về nước, đất nước Việt Nam sẽ hoàn toàn của người Việt Nam, bên thắng cuộc và bên thua cuộc sẽ phải ứng xử nhân ái, hòa giải, hàn gắn với nhau vì một tương lai chung của đất nước mình, dân tộc mình.
Đồng quan điểm với ông Nguyễn Thế Khoa về vai trò “người mở đường lặng lẽ” của nhà viết kịch Vương Lan, nhất là về đề tài công nhân, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng số lượng tác phẩm thực tế của ông còn nhiều hơn những gì chúng ta đã biết. Ông đã những đóng góp lớn đối với sân khấu nói riêng, văn học, nghệ thuật nói chung.
PGS.TS Lưu Khánh Thơ nhận định: “Vương Lan suốt đời gắn bó, tâm huyết với đề tài công nhân, với việc xây dựng hình tượng người công nhân trong sản xuất và chiến đấu. Ở hầu hết các vở kịch của ông, nhân vật chính diện, nhân vật tích cực đều là người công nhân trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Nó là sự phản ánh chân thực đặc điểm nổi bật của hiện thực cuộc sống diễn ra trên đất nước ta một thời. Rất nhiều giá trị cũ đã được định lại. Kịch là nơi Vương Lan có thể bộc lộ trực tiếp hơn những khám phá và nhận thức của ông, là nơi ông có thể đóng góp được một cách trực tiếp và tích cực hơn cho cuộc sống”.
Nhà thơ Trần Đăng Khoa, Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam và nhà văn Ngô Thảo, nhà viết kịch Lê Quý Hiền, NSND Lê Chức còn đề xuất nên có Giải thưởng Nhà nước cho những cống của nhà viết kịch Vương Lan. Theo NSND Lê Chức, nhà viết kịch Vương Lan là một con người đáng kính, mở đường cho văn học nghệ thuật dành cho giai cấp công nhân, cụ thể là người công nhân đất mỏ. Ông cùng với một thế hệ nghệ sĩ đã tạo nên thời hoàng kim của sân khấu Việt Nam. Sự lặng lẽ của nhà viết kịch Vương Lan là sự lặng lẽ của những tâm hồn lớn, nghệ sĩ lớn để chúng ta hôm nay bừng tỉnh.