Sớm xây dựng hồ sơ công nhận núi Bân là “Di tích Quốc gia đặc biệt”

Sau thời gian khai quật khảo cổ giai đoạn 2 tại Di tích quốc gia núi Bân (phường An Tây, TP Huế, Thừa Thiên-Huế), giữa tháng 6/2023, Đoàn khai quật đã đưa ra các kết luận về kỹ thuật xây dựng, quy mô, kết cấu, di vật, niên đại xây dựng… Từ việc tiếp tục phát hiện nhiều dấu tích quan trọng liên quan đến Đàn Nam Giao dưới triều Tây Sơn, các nhà nghiên cứu đề xuất cần sớm chuẩn bị tư liệu, xây dựng hồ sơ xin công nhận núi Bân là Di tích quốc gia đặc biệt.

Giữa tháng 6/2023, Đoàn khai quật đã báo cáo, đưa ra các kết luận về kỹ thuật xây dựng, quy mô, kết cấu, niên đại xây dựng đàn tế… trong đợt khảo cổ giai đoạn 2 tại núi Bân. Kết quả khai quật đã xác định núi Bân là đàn tế cáo trời đất lên ngôi Hoàng đế của Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ được xây dựng trong thời gian ngắn, bằng cách xẻ núi, san nền tạo mặt bằng. Những vị trí trống khuyết hoặc bị lõm hụt đều được bồi đắp bổ sung bằng đất sét vàng thuần hoặc gia cố thêm sỏi cuội và đá dăm. Một số vị trí được xếp bó móng bằng đá núi và gạch vỡ.

Điều đáng tiếc, di tích núi Bân qua nhiều năm đã hoang phế, trở thành nơi xây cất mồ mả của cư dân địa phương, làm xáo trộn và biến dạng di tích. Và trong giai đoạn tu bổ, tôn tạo lại di tích năm 2008, nhiều di tích kiến trúc còn sót lại cũng bị đã bị san ủi để tạo mặt nền và bậc cấp lên xuống dẫn đến việc thiếu vắng của các loại hình vật liệu.

Trong quá trình nghiên cứu, khai quật, Đoàn khảo cổ đã phát hiện một số các mảnh gạch vỡ và đá lẫn trong đất. Những dấu tích bó móng, kè đá và gạch xuất lộ, đặc biệt là gạch tìm thấy trong các hố đào, qua giám định đã xác định được tính chất, niên đại của hiện vật trong khung thế kỷ XVIII. Gạch ở đây có kích thước và màu sắc hoàn toàn tương đồng với các loại gạch bó móng kiến trúc tìm thấy tại các đền, phủ thời Chúa Nguyễn và các công trình kiến trúc xây dựng giai đoạn đầu triều nhà Nguyễn tại Huế. Những di vật này, bên cạnh việc trưng bày, giới thiệu về vật liệu tham gia xây dựng đàn tế, còn có ý nghĩa quan trọng trong việc đối sánh tư liệu, phục vụ hiệu quả cho công tác nghiên cứu, bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị các di tích thời Tây Sơn trên vùng đất Phú Xuân - Huế.

Ông Nguyễn Ngọc Chất, Phó trưởng Phòng Nghiên cứu - sưu tầm, Bảo tàng Lịch sử quốc gia cho biết, qua kết quả nghiên cứu, khai quật, với diễn biến địa tầng và những vết tích nền móng kiến trúc được làm xuất lộ đã đem đến những nhận thức mới, có giá trị trong việc xác định quy mô, kết cấu nguyên gốc của Đàn tế giao thời Tây Sơn ở núi Bân, đáp ứng được mục tiêu đề ra. Kết quả đó đã góp phần xác nhận núi Bân chính là nơi lập đàn tế cáo trời đất, lên ngôi Hoàng đế của Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ, đồng thời cũng là nơi xuất phát điểm của cuộc hành binh thần tốc, táo bạo, bất ngờ tiêu diệt 29 vạn quân Thanh xâm lược, làm nên chiến công hiển hách của người anh hùng áo vải Quang Trung - Nguyễn Huệ vào đầu xuân Kỷ Dậu 1789.

Theo các nhà nghiên cứu, di tích núi Bân là di tích hiếm hoi còn lại của triều đại Tây Sơn trên vùng đất Huế, là nơi diễn ra những sự kiện lịch sử vô cùng quan trọng và oai hùng, gắn liền với cuộc đời, sự nghiệp và tên tuổi của Anh hùng dân tộc Quang Trung – Nguyễn Huệ. Năm 1988, Bộ VH-TT (nay là Bộ VH-TT&DL) đã xếp hạng núi Bân là Di tích lịch sử quốc gia. Năm 2008, UBND tỉnh Thừa Thiên-Huế đã đầu tư tôn tạo cùng với việc xây dựng khu tưởng niệm với điểm nhấn là tượng đài Quang Trung cùng không gian cảnh quan nhằm tạo thành một công viên văn hóa và điểm sáng du lịch ở trục phía Tây Nam TP Huế.

TS Nguyễn Văn Đoàn, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia cho rằng, nhìn ở góc độ di sản Huế, di tích núi Bân rất giá trị, đặc biệt trong triều đại Tây Sơn lại càng quý. “Khảo cổ học thời Tây Sơn không có nhiều, chúng tôi cũng chưa khai quật khảo cổ di tích nào về triều Tây Sơn. Chính vì thế, những kết quả trong các đợt khảo cổ núi Bân cần được tiếp tục nghiên cứu sâu để bảo tồn, phát huy hiệu quả”, TS Nguyễn Văn Đoàn chia sẻ.