7 nội dung mới cơ bản của Bộ luật Hình sự 2015

• Nhanh chóng tuyên truyền, hướng dẫn thi hành Bộ luật Hình sự 2015
• Tập huấn Bộ luật Hình sự 2015, Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước và Luật trợ giúp pháp lý

Là một trong những bộ luật đánh dấu bước tiến quan trọng trong tiến trình hoàn thiện pháp luật hình sự của Nhà nước ta, góp phần khắc phục những hạn chế, bất cập của Bộ luật Hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009), đáp ứng yêu cầu của thực tiễn đang đặt ra và bảo đảm hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm trong bối cảnh xây dựng, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập quốc tế, Báo CAND xin giới thiệu đến bạn đọc bài viết “Một số điểm mới cơ bản của Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017)” của Trung tướng, GS Nguyễn Ngọc Anh, Cục trưởng Cục Pháp chế và cải cách hành chính, tư pháp, Bộ Công an.

Ngày 27-11-2015, tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XIII đã thông qua Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015; ngày 20-6-2017, tại kỳ họp thứ 3, Quốc hội khóa XIV đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS năm 2015 (sau đây gọi là BLHS năm 2015). Theo đó, Bộ luật gồm 3 phần, 26 chương, 426 điều, có nhiều điểm mới quan trọng, cụ thể:

Một là, BLHS năm 2015 bổ sung quy định hạn chế áp dụng hình phạt tù, mở rộng áp dụng hình phạt ngoài tù

Theo quy định của BLHS năm 1999, phạt tiền là hình phạt chính chỉ được áp dụng đối với người phạm tội ít nghiêm trọng đối với một số tội phạm cụ thể. Đến nay, theo BLHS năm 2015, phạt tiền là hình phạt chính không chỉ được áp dụng đối với người phạm tội ít nghiêm trọng mà cả trường hợp phạm các tội nghiêm trọng. Riêng đối với nhóm các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, môi trường, trật tự công cộng, an toàn công cộng và một số tội phạm khác do BLHS quy định thì phạt tiền là hình phạt chính có thể áp dụng đối với tội rất nghiêm trọng. Bên cạnh đó, đối với hình phạt tù, BLHS khẳng định nguyên tắc không áp dụng hình phạt tù đối với người phạm tội lần đầu phạm tội ít nghiêm trọng do vô ý.

Hai là, BLHS năm 2015 bổ sung quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại

Theo quy định của pháp luật hình sự Nhà nước ta từ trước đến nay, trách nhiệm hình sự chỉ đặt ra đối với cá nhân người phạm tội, không đặt ra đối với tổ chức. Tuy nhiên, nay theo BLHS năm 2015, không chỉ cá nhân mà tổ chức (pháp nhân thương mại) cũng là chủ thể của tội phạm, phải chịu trách nhiệm hình sự khi thực hiện tội phạm, đây là quy định rất mới. Theo BLHS năm 2015, pháp nhân thương mại chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về 33 tội danh, đó là một số tội phạm thuộc chương các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế (Chương XVIII), chương các tội phạm về môi trường (Chương XIX) và chương các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng (Chương XXI).

Ba là, thay đổi chính sách hình sự đối với người phạm tội từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi (Điều 12)

BLHS năm 2015 có sự điều chỉnh rất lớn trong chính sách hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, đặc biệt là đối với người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi theo hướng bảo đảm lợi ích tốt nhất cho người ở độ tuổi này. Theo đó, người ở độ tuổi này chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng thuộc 28 tội danh trong số 314 tội danh được quy định trong BLHS (chiếm tỷ lệ 8,91%) thuộc 04 nhóm tội phạm: (1) Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm con người; (2) Các tội xâm phạm sở hữu; (3) Các tội phạm về ma túy; (4) Các tội xâm phạm an toàn công cộng.

Bốn là, thay đổi chính sách hình sự đối với trường hợp chuẩn bị phạm tội

BLHS năm 2015, đã mở rộng khái niệm chuẩn bị phạm tội (bổ sung hành vi thành lập, tham gia nhóm tội phạm); mở rộng phạm vi phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi chuẩn bị phạm tội (không chỉ là tội rất nghiêm trọng, tội đặc biệt nghiêm trọng mà cả tội ít nghiêm trọng, tội nghiêm trọng); tuy nhiên, BLHS năm 2015 thu hẹp số tội danh phải chịu trách nhiệm hình sự (25 tội danh quy định tại khoản 2 Điều 14); giảm mức hình phạt cao nhất đối với hành vi phạm tội, theo quy định của BLHS năm 1999 hình phạt cao nhất đối với hành vi chuẩn bị phạm tội là 20 năm, nay BLHS năm 2015 quy định hình phạt cao nhất đối với hành vi chuẩn bị phạm tội là 05 năm tù). Bên cạnh đó, đã thu hẹp đáng kể phạm vi chịu trách nhiệm của người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chuẩn bị phạm tội.

Năm là, bổ sung chế định tha tù trước thời hạn có điều kiện

BLHS năm 2015 đã bổ sung chế định tha tù trước thời hạn có điều kiện với những quy định rất chặt chẽ nhằm tạo cơ hội cho những phạm nhân tích cực cải tạo tốt trong quá trình chấp hành án ở các cơ sở giam giữ được sớm trở về với gia đình và tiếp tục chứng tỏ sự cải tạo của mình trong môi trường xã hội bình thường có sự giám sát của chính quyền địa phương và xã hội. Nếu trong thời gian thử thách mà người được tha tù trước thời hạn có điều kiện (Điều 66), cố ý vi phạm nghĩa vụ hoặc phạm tội mới thì phải trở lại cơ sở giam giữ để chấp hành tiếp phần hình phạt tù còn lại chưa chấp hành. Quy định này góp phần thực hiện chủ trương của Đảng về việc giáo dục, cải tạo người phạm tội trong môi trường xã hội.

Sáu là, bổ sung các tội phạm mới, bãi bỏ một số tội phạm

BLHS năm 2015 đã bổ sung 34 tội danh mới, theo đó, đã thay thế tội Cố ý làm trái các quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 165 BLHS năm 1999) bằng các tội danh cụ thể trong các lĩnh vực kinh tế, bên cạnh việc sửa đổi, bổ sung 15 tội danh có tính chất “cố ý làm trái” trong chương các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế của BLHS năm 1999 cho phù hợp với tình hình mới, BLHS năm 2015 còn bổ sung một số tội danh mới trong các lĩnh vực quản lý kinh tế, bao quát các lĩnh vực thường hay xảy ra tội phạm; bãi bỏ 07 tội danh được quy định trong BLHS năm 1999 gồm: (1) Tảo hôn; (2) Kinh doanh trái phép; (3) Báo cáo sai trong quản lý kinh tế; (4) Vi phạm quy định về cấp văn bằng bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp; (5) Sử dụng trái phép quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ của tổ chức tín dụng; (6) Không chấp hành các quyết định hành chính của cơ quan nhà nước có thẩm quyền về việc đưa vào cơ sở giáo dục, cơ sở chữa bệnh, quản chế hành chính; (7) Hoạt động phỉ.

Bảy là, cụ thể hóa các tình tiết có tính chất định tính

BLHS năm 2015 đã cụ thể hóa các tình tiết có tính chất định tính, vốn là một trong những bất cập của BLHS năm 1999 như: “gây hậu quả nghiêm trọng”, “gây hậu quả rất nghiêm trọng”, “gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng”; “số lượng lớn”, “số lượng rất lớn”, “số lượng đặc biệt lớn”; “thu lợi bất chính lớn”, “thu lợi bất chính rất lớn”, “thu lợi bất chính đặc biệt lớn”; “đất có diện tích lớn”, “đất có diện tích rất lớn”, “đất có diện tích đặc biệt lớn”; “giá trị lớn”, “giá trị rất lớn”, “giá trị đặc biệt lớn”; “quy mô lớn” là các tình tiết định tội, định khung tăng nặng hình phạt của các điều luật có quy định các tình tiết này, đặc biệt là các tội phạm về kinh tế, môi trường, các tội xâm phạm tính mạng sức khỏe, danh dự, nhân phẩm con người, các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng nhằm đảm bảo tính minh bạch. Điều này làm cho BLHS năm 2015 có thể áp dụng được ngay mà không phải chờ văn bản hướng dẫn thi hành như trước đây.

Với nhiều nội dung đổi mới cơ bản như trên, BLHS năm 2015 sẽ có những tác động lớn đến mọi mặt đời sống xã hội, góp phần tích cực vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế của nước ta.