“Hóa phép” dầu làm mát trạm biến áp thành... dầu chiên xào
Nghe có vẻ kỳ lạ, nhưng sự thật đáng báo động đó đang xảy ra không chỉ ở Kenya mà còn khắp châu Phi. Bọn đạo chích bán dầu độc hại mà chúng lấy trộm từ máy biến áp cho các đầu bếp vô lương tâm sử dụng để chiên rán thức ăn bán rong trên đường phố.
Thông thường, 5 lít dầu nhớt chứa dung dịch biphenyl polychlorinated (PCB: là một nhóm các hợp chất nhân tạo được sử dụng rộng rãi trước kia, chủ yếu trong các thiết bị điện nhưng chúng đã bị cấm vào cuối những năm 1970 ở nhiều nước bởi những nguy cơ gây hại cho môi trường và sức khỏe) được bán với giá 60USD. Những người sử dụng loại dầu này cho mục đích kiếm lợi bất chính tiết lộ, nó trông giống như dầu chiên xào, nhưng để lâu hơn.
Thói quen ăn thực phẩm chiên giòn và sử dụng dầu giá rẻ đang cản trở những nỗ lực của Chính phủ Kenya xây dựng mạng lưới điện hiện đại, thậm chí gây nguy hại tiềm ẩn đối với sức khỏe cộng đồng. Cùng với báo cáo về nạn phá hoại của các công ty điện năng ở khu vực Đông, thậm chí xa xôi hơn như Nam Phi và Nigeria, làn sóng tội phạm này đang tiếp tục cản trở kế hoạch xây dựng mạng điện lưới thống nhất toàn châu Phi.
|
Hiện trường một vụ phá hoại, trộm dầu làm mát máy biến áp ở Kenya trong tháng 12/2014. |
Ngân hàng Thế giới cho biết thậm chí nhiều nhà máy, xí nghiệp mất điện trung bình 56 ngày/năm. Mất điện có thể làm giảm doanh thu đến 20% vì doanh nghiệp không thể dễ dàng sử dụng hoặc đủ khả năng mua máy phát điện. Ngay cả những doanh nghiệp chưa từng gặp sự cố mất điện cũng dễ bị thiệt hại vì chi phí lắp đặt máy phát điện thường lớn hơn so với chi phí lắp đặt máy biến áp. Năm 2012, chi phí thay thế máy biến áp của Công ty Điện năng Kenya là 4 triệu USD, chiếm khoảng 7% lợi nhuận ròng.
"Vấn đề nan giải nhất là dầu làm mát máy biến áp điện được dùng chiên khoai mì, khoai tây và cá. Những tên trộm chào bán nó như một loại nhiên liệu, một "phương thuốc" trị bệnh, thậm chí nấu ăn", ông Tom Muhumuza, quản lý chiến lược cấp cao Tập đoàn Dịch vụ Kỹ thuật Ferdsult - một doanh nghiệp Uganda chuyên đầu tư các dự án năng lượng cho biết. Chưa hết, dây đồng từ máy biến áp còn được đem bán như kim loại phế liệu và có thể bán ở thị trường rất xa như Ấn Độ và Trung Quốc.
Mục tiêu điện khí hóa có vẻ tràn trề hy vọng: đó là nền kinh tế lớn thứ 5 trong tiểu vùng Sahara, châu Phi - theo Ngân hàng Thế giới, cùng với cơ sở hạ tầng vượt trội, Công ty Điện năng Kenya đã định hướng mục tiêu đem lưới điện đến 70% người dân Kenya trong khoảng thời gian 5 năm, tăng 35% so với thời điểm hiện tại.
| Cảnh sát Kenya bắt giữ một đối tượng phá hoại trạm biến áp để rút dầu làm mát ở Nairobi. |
Kenya đã có một số thành công đáng khen ngợi trong cuộc chiến chống lại nạn phá hoại trạm biến áp. Năm 2013, trên khắp cả nước xảy ra 355 vụ, số lượng giảm rõ rệt so với 898 vụ năm 2011. Có được thành công đó là nhờ năm 2013, Chính phủ Kenya ra biện pháp mạnh: ban hành đạo luật kết án tối thiểu 10 năm tù giam đối với hành vi phạm tội phá hoại trạm biến áp. Công ty Điện năng Kenya cũng bắt đầu lắp đặt trạm biến áp ở những nơi mà bọn trộm khó có thể tiếp cận, chẳng hạn bên trong các cơ quan, nhà máy, xí nghiệp, nhà dân hoặc máy biến áp được lắp đặt ở vị trí rất cao.
Công ty Điện năng Kenya hiện đang có kế hoạch xây dựng những trạm biến áp không sử dụng dầu làm mát chứa PCB với giá thành rẻ hơn máy biến áp truyền thống nhưng công suất phát điện ngang bằng.
Trong thời gian xảy ra sự cố mất điện, những đối tượng phạm tội sẽ tháo trộm và bán dầu máy biến áp trên đường phố sẽ gây hại cho sức khỏe cộng đồng và môi trường vì loại dầu đó có chứa PCB. Tuy nhiên, PCB là những hợp chất rất bền vững, hiện nay chúng vẫn còn tồn tại trong môi trường. Có khoảng 130 trong 209 loại phân tử PCB từng được sử dụng cho mục đích thương mại.
PCB đã được chứng minh là gây ra một số ảnh hưởng sức khỏe nghiêm trọng như ung thư ở động vật, bao gồm cả các hiệu ứng trên hệ thống miễn dịch, hệ thống sinh sản, hệ thống thần kinh và hệ nội tiết. “Tiêu thụ khoai tây chiên dầu nhiễm PCB gây ra nguy hiểm sức khỏe cho người dân Kenya sống ở một đất nước có dịch vụ y tế nghèo nàn và lực lượng y bác sĩ thiếu thốn”, Tiến sĩ Esther Maina, giáo sư sinh hóa, giảng viên Đại học Nairobi cảnh báo.