Ma lực của thị trường đen bong bóng cá

• Khám phá nhanh vụ trộm vây cá mập…
• Thị trường buôn bán và tiêu thụ vi cá mập đang dần thu hẹp?
• Phát hiện kho hàng giả sản phẩm cao cấp sụn vi cá mập, tảo biển, tổ yến

Số lượng bong bóng cá totoaba này ước trị giá hơn 3,6 triệu USD trên thị trường đen. Zhen, người đàn ông Trung Quốc đã 75 tuổi, bị tuyên mức án tù 1 năm đồng thời phải nộp phạt số tiền 120.000 USD. Vụ bắt giữ Zhen giúp mở cánh cửa vào mạng lưới phức tạp buôn lậu bộ phận cá bất hợp pháp.

Tại quê nhà của Zhen, bong bóng cá được khai thác từ loài cá totoaba được bảo vệ nghiêm ngặt nhất ở Mexico do có nguy cơ tuyệt chủng. Hiện nay, mỗi chiếc bong bóng cá totoaba có giá đến 250.000 USD trên thị trường đen. Cá totoaba có thể cân nặng đến 200kg và chỉ tìm thấy trong khu vực nhỏ vùng biển Cortez (hay còn gọi là Vịnh California) của Mexico nằm cách thành phố San Felipe của Mỹ 193km.

Do có giá cao ngất ngưởng nên bong bóng cá totoaba được gọi là “cocaine của đại dương”. Ngoài ra, cơn sốt đánh bắt trộm cá totoaba lấy bong bóng cũng đe dọa sự sinh tồn của quần thể cá heo chuột (vaquita porpose) ít ỏi cũng được gọi là cá heo California.

Nguồn cung  cá totoaba cho một thị trường khổng lồ

Theo y học cổ truyền Trung Quốc, bong bóng cá không chỉ được dùng để chế biến món ngon như súp mà còn có giá trị cho sức khỏe con người. Ví dụ, bong bóng cá phơi khô được tin là phương thuốc mang lại hưng phấn cho đàn ông cũng như cải thiện làn da, hỗ trợ tuần hoàn máu và tăng khả năng sinh sản nơi phụ nữ.

Cá totoaba của Mexico - tương tự như cá mú - có bong bóng lớn nên được giới thượng lưu Trung Quốc háo hức tìm mua. Nhu cầu cao về mặt hàng bong bóng cá totoaba dẫn đến sự hình thành mạng lưới cartel ma túy khai thác cá của Mexico.

Câu chuyện bắt đầu vào một buổi sáng năm 2014. Trong khi đang đi tản bộ cùng với gia đình trên bãi biển gần San Felipe, Samuel Gallardo bất ngờ ngã gục sau phát đạn bắn ra từ một chiếc ô tô chạy ngang. Sau đó, người dân và ngư dân địa phương tiết lộ Gallardo liên quan đến cartel ma túy Sinaloa hùng mạnh của Mexico. Vấn đề là Gallardo cùng với một nhóm dân địa phương lợi dụng con đường vận chuyển ma túy để đưa mặt hàng bong bóng cá totoaba vượt biên giới nước Mỹ hướng đến thị trường Trung Quốc.

Vụ ám sát Gallardo đã phơi bày một thị trường bí mật trị giá hàng triệu USD và từ đó mọi người đều thèm muốn tham gia vào ngành kinh doanh bất hợp pháp này. Sau cái chết của Gallardo, ngư dân địa phương nhận thức rằng họ đang ngồi trên một mỏ vàng. Vào một ngày may mắn, ngư dân có thể kiếm được từ 5 đến 10 USD cho 1kg tôm. Nhưng, 1kg bong bóng cá totoaba bán được giá 8.000 USD ở Mexico và cả bộ bong bóng cá lên tới 250.000 USD khi đến Trung Quốc. Giá mặt hàng này dao động đáng kể tùy theo kích cỡ, độ tuổi của cá và chất lượng.

 Không chỉ có ngư dân mà cả mạng lưới tội phạm buôn ma túy cũng nhảy vào khai thác nguồn hàng béo bở này. Theo giới chức quân đội Mexico, tội phạm có tổ chức coi bong bóng cá totoaba là loại hàng hóa ít có nguy cơ hơn cocaine (bị kết án nhẹ hơn) mà lại giá trị cao không kém.

Trong khi đó, vùng biển ở San Felipe lại không được tuần tra chặt chẽ. Hơn 3 năm trước đây, binh sĩ vũ trang hạng nặng được bố trí gác tại mỗi góc phố San Felipe nhưng vẫn không ngăn chặn được lòng tham của ngư dân và bọn tội phạm có tổ chức. Do nguồn lợi quá béo bở, phần đông ngư dân tập trung đánh bắt cá totoaba chỉ để mổ lấy bong bóng bán ra thị trường đen.

Ô tô thể thao đắt tiền do Italia sản xuất xuất hiện nhan nhản trên đường phố và những quán bar chật ních người đến để vung tiền. Bong bóng cá totoaba giúp mọi người giàu lên trong nháy mắt. Chỉ trong một đêm đánh bắt cá totoaba, những người may mắn có thể đút túi được 20.000 USD và nhiều người khoe khoang trên mạng xã hội.

Thậm chí, Poncho Rubio tiết lộ: “Tôi có thể kiếm được 116.000 USD chỉ trong 1 đêm bắt cá totoaba”. Rubio là ngư dân từng một thời đánh bắt cá totoaba song nay đã từ bỏ và chuyển sang công việc cơ khí. Rubio giải thích cách hoạt động của mạng lưới đánh bắt cá bất hợp pháp: “Về đêm, những chiếc ô tô địa hình bắt đầu lăn bánh trên những vùng bãi biển hẻo lánh rồi thả thuyền xuống nước. Một nhóm nhỏ ngư dân ra khơi trong khi nhóm khác canh gác những chiếc tàu hải quân tuần tra từ trên vài đỉnh đồi gần đó. Thậm chí, họ còn cố gắng dò tìm những tần số radio liên lạc của hải quân”.

Rubio nhớ lại lúc mà nhóm của ông lướt sóng bằng chiếc xuồng cao tốc khi cố chạy trốn cuộc truy đuổi của hải quân.

“Cảm giác căng thẳng cực kỳ. Nhưng, mọi người đều muốn đánh bắt cho được một con cá totoaba”. Bởi vì đó là cách duy nhất để làm giàu nhanh đối với ngư dân cũng như mọi tầng lớp xã hội ở San Fepile. Trong khi đó, những người dân tuân thủ luật pháp buộc phải im lặng trước sự đe dọa từ bọn buôn lậu và cartel ma túy.

Ngư dân sử dụng hệ thống định vị GPS để dò tìm những chiếc lưới mà họ đã giấu sẵn dưới biển. Con cá sau khi bắt sẽ bị mổ bụng tức thì để lấy bong bóng rồi trữ lạnh ngay bên trong những ngăn bí mật trên chiếc thuyền. Khi lên bờ, bong bóng cá được bọn người trung gian mua bằng tiền mặt và chở đến địa điểm xử lý kín đáo.

Khi vận chuyển, bong bóng cá được giấu kỹ giữa lốp ô tô và sàn xe hoặc đôi khi nhồi nhét trong ba lô treo trên chiếc xe bẩn thỉu chạy băng qua sa mạc để tránh né những chốt kiểm soát của quân đội. Một báo cáo điều tra của Trung tâm nghiên cứu Quốc phòng Cấp cao (C4ADS) – tổ chức phi lợi nhuận đặt trụ sở tại Washington (Mỹ) chuyên nghiên cứu về các vấn đề an ninh và xung đột – cho biết những vụ bắt giữ bong bóng cá tại vùng biên giới Mỹ - Mexico bắt đầu giảm bớt từ sau năm 2013.

Do đó, giới chức chính quyền 2 nước nghi ngờ bọn buôn lậu mặt hàng này chuyển sang sử dụng những phương pháp vận chuyển bí mật hơn nữa mà chúng có thể nghĩ ra được. Nhiều công ty bình phong ở Mỹ và Mexico được xác định là những địa điểm giấu bong bóng cá phơi khô chuẩn bị chuyển hàng đến Trung Quốc hay Hồng Công.

Trước kia, bong bóng cá totoaba dễ mua được tại nhiều cửa hàng bán đồ hải sản khô ở Hồng Công hay Trung Quốc nhưng bây giờ khách hàng không dễ tìm mua được. Các bằng chứng thu thập được cho thấy nhiều khách hàng giàu có mua bong bóng cá totoaba để làm quà biếu cho đối tác kinh doanh hay giới chức chính quyền. Nhiều người đánh bắt cá totoaba bất hợp pháp bị bắt giữ trong quá khứ, song không một tên buôn lậu sừng sỏ nào bị truy tố trước pháp luật. 

Nguy cơ tận diệt loài

Chính quyền Mexico đã có nhiều nỗ lực nhằm phục hồi và bảo tồn những loài có nguy cơ tuyệt chủng – ví dụ như hải cẩu, cá heo California và cá voi xám – nhưng vẫn gặp nhiều thất bại. Ví dụ như cá heo California khó có thể cứu được trước tình trạng đánh bắt cá totoaba trái phép lan tràn. Theo các nhà khoa học, cá heo California là một trong những loài động vật có vú dưới biển nhỏ và hiếm nhất thế giới.

Trở về năm 1997, số lượng cá thể loài này vào khoảng 500 con và đến năm 2008 ước chỉ còn 245 con, tức giảm đến một nửa. Hiện nay, giới khoa học tin rằng số cá thể loài chỉ còn tồn tại chừng 50 con hay thậm chí ít hơn nữa. Còn theo số liệu từ CIRVA, một ủy ban quốc tế giám sát cá heo California, chưa đến 30 con tồn tại vào giữa năm 2017.

Cá heo California là loài đặc hữu ở Vịnh California kéo dài xuống vùng bờ biển tây bắc Mexico. Giống như nhiều loài khác trong bộ cá voi, cá heo California có nguy cơ dễ bị dính vào lưới của ngư dân đánh bắt cá totoaba trái phép. Đây cũng là nguyên nhân góp phần dẫn đến sự tuyệt chủng của loài này ở sông Trường Giang của Trung Quốc.

Đó là lý do thúc đẩy nỗ lực toàn cầu cứu loài này. Năm 2015, tổng thống Mexico công bố kế hoạch bảo tồn khẩn cấp loài cá heo California và bắt đầu ra lệnh cấm đánh bắt cá bằng lưới rê trong vùng có loài sinh sống. Dĩ nhiên, ngư dân địa phương được chính quyền bồi thường cho các thiệt hại phát sinh. Khi chương trình bắt đầu được triển khai, ngư dân được đền bù khoảng 500 USD/tháng để không ra khơi.

Nhưng, đối với nhiều người thì số tiền này là quá ít. Armando Jaramillo Legorreta -  nữ chuyên gia nghiên cứu ở Viện Quốc gia Sinh thái học và Biến đổi Khí hậu Mexico giải thích: “Các thiết bị đánh cá thay thế khác đang được nghiên cứu phát triển và thử nghiệm để thay thế hẳn lưới rê bị cấm”. Hải quân Mexico cũng tập trung tuần tra để bảo vệ cá heo California. Các nhà nghiên cứu nhận định nếu các quốc gia khác không áp dụng những biện pháp tương tự như Mexico thì chắc chắn cá heo California sẽ tuyệt chủng trong tương lai gần.

Năm 2017, 4 con cá heo California được phát hiện đã chết. Hồi tháng 10-2017, một nhóm nhà khoa học quốc tế cố gắng tìm kiếm những cá thể còn lại để bảo tồn bằng phương pháp nuôi nhốt nhưng cuối cùng chương trình buộc phải ngưng lại vì không hiệu quả. Thậm chí, lực lượng cá heo hải quân Mỹ cũng được huy động để giúp định vị những con cá heo California để đưa vào khu vực an toàn.

Theo điều tra của tổ chức phi lợi nhuận Cơ quan Điều tra Môi trường, bọn buôn lậu đang chờ đợi ngày mà cá heo California và totoaba bị tận diệt để giá bong bong cá tăng vọt lên đỉnh điểm trên thị trường đen.