Vụ sát hại nhà bảo vệ môi trường Jairo Mora ở Costa Rica

• Những kẻ sát hại nhà hoạt động môi trường được tha bổng

Dấu vết hiện trường cho thấy Mora bị kéo lê trên bãi biển cho đến khi chết do ngạt thở.

Vào lúc xảy ra án mạng, Jairo Mora đang làm việc để bảo vệ trứng loài rùa biển lưng da quý hiếm trên bãi biển Moin, song nỗ lực bảo tồn tự nhiên của anh lại đụng chạm đến bọn săn trộm trứng rùa - được đồn đại là có công dụng tăng cường sinh lý cho nam giới - ở địa phương để bán ra thị trường đen và thu lợi kếch xù. Trước khi bị sát hại, Jairo Mora nhận nhiều sự đe dọa và tấn công song anh vẫn bất chấp tất cả và vẫn tiếp tục công việc bảo vệ trứng rùa.

Vụ án mạng không được coi là bất thường ở Mỹ Latinh, nơi có nhiều nhà bảo vệ môi trường bị giết chết hơn bất cứ nơi nào khác trên thế giới. Từ Amazon ở Brazil cho đến những vùng sa mạc Mexico, các nhà hoạt động như Mora thường xuyên bị mất mạng. Tháng 4 vừa qua, nhà hoạt động Berta Caceres nổi tiếng thế giới của Honduras bị giết ngay tại nhà riêng sau nhiều năm chống đối dự án đập thủy điện.

Năm 2014, 88 nhà hoạt động khác cũng bị giết chết trong khu vực. Với tiếng tăm thân thiện với môi trường, Costa Rica từ lâu được coi là thiên đường an toàn cho các nhà hoạt động bảo vệ môi trường cho nên cái chết của Jairo Mora được nhiều người coi là bằng chứng về bạo lực chống cộng đồng này đang có chiều hướng lan rộng. Hiện nay, vụ sát hại Mora đã làm vấy bẩn hình ảnh đất nước Costa Rica.

Vào đầu tháng 5, các thẩm phán tuyên mức án tối đa đối với 4 tên săn trộm có tội trong vụ án mạng liên quan đến Jairo Mora. Những bản án được tuyên một cách nghiêm khắc song hy vọng có sự thay đổi về nỗi ám ảnh mất mạng mà giới hoạt động bảo vệ môi trường ở Mỹ Latinh đang đối mặt là rất ít.

Theo nghiên cứu năm 2014 của tổ chức phi chính phủ quốc tế Global Witness (Nhân chứng Toàn cầu), con số trung bình những nhà hoạt động bị giết chết đã tăng gấp đôi từ năm 2010. Hơn 80% những vụ án mạng xảy ra ở Mỹ Latinh. Hiện nay, giới nghiên cứu tin rằng, năm 2015 là năm chết chóc nhất cho cộng đồng bảo vệ môi trường.

Billy Kyte, nhà nghiên cứu hàng đầu ở Global Witness, phát biểu: “Chúng tôi cho rằng, các công ty ngày càng khó khăn khi muốn khai thác tài nguyên thiên nhiên. Cuộc cạnh tranh khốc liệt đang diễn ra ngày càng gay gắt giữa các cộng đồng địa phương, ngành công nghiệp khai khoáng và các công ty xây dựng dự án đập thủy điện”.

Vấn đề là khu vực Mỹ Latinh giàu tài nguyên thiên nhiên và nơi đây xuất hiện không ít những tập đoàn tìm mua đất đai trước sự nhượng bộ của chính quyền. Những khu đất này thường là nơi sinh sống lâu đời của thổ dân. Trong khi đó, những vụ giết người hiếm khi bị trừng phạt và chỉ có một số nhỏ vụ án mạng liên quan đến giới hoạt động bảo vệ môi trường trên toàn cầu bị truy tố. Ở Mỹ Latinh, vụ án nhà hoạt động can đảm Jairo Mora chỉ là một trong vài vụ được xét xử nghiêm minh.

Cùng với vụ án Mora được làm sáng tỏ, các nhóm bảo vệ môi trường đánh giá vụ sát hại Berta Caceres là cơ hội quan trọng để chấm dứt tình trạng tội ác không bị trừng phạt ở Mỹ Latinh. John Knox, chuyên gia độc lập về nhân quyền và môi trường làm việc cho Liên Hiệp Quốc, nhận định một cuộc điều tra đến nơi đến chốn dẫn đến việc bắt giữ bọn sát hại Berta Caceres đã gửi thông điệp mạnh mẽ rằng tội ác sẽ bị trừng phạt. Nhưng bất chấp sức ép quốc tế, chính quyền Honduras vẫn tiếp tục cho rằng cái chết của Caceres liên quan đến trộm cắp hơn là ám sát.

Tháng 4 vừa qua, gia đình của Caceres đến Washington DC. kêu gọi mở một cuộc điều tra quốc tế về vụ án mạng, song giới chức chính quyền Mỹ tuyên bố họ không thể tiến hành một cuộc điều tra riêng biệt. Trong khi 2 vụ án mạng liên quan đến Jairo Mora và Berta Caceres thu hút sự chú ý của dư luận quốc tế, những vụ giết người khác vẫn tiếp tục diễn ra trong bóng tối.

Chỉ riêng tháng 3-2016, hai nhà hoạt động bảo vệ môi trường bị mất mạng tại Trung Mỹ. Nelson Garcia, thành viên nhóm nhà hoạt động của Caceres, bị bắn thẳng vào mặt hôm 16-3, còn Walter Mendez ở Guatemala bị bắn tại nhà riêng vì nỗ lực chống đốn gỗ rừng trái phép.