Án mạng 34 năm được giải nhờ công tác hồ sơ

Trong quá trình đó, sinh viên Khoa Tội phạm học và Tư pháp hình sự của Đại học Texas tại Arlington (UTA) đã phối hợp với các điều tra viên Sở Cảnh sát Arlington (APD) để rà soát lại một vụ án giết người tồn đọng từ năm 1991, theo thông tin đăng tải trên trang web chính thức của UTA.

Đầu tháng 11/2025, tại buổi họp báo chung giữa APD và UTA, cảnh sát thông báo đã bắt giữ một nghi phạm liên quan đến cái chết của Cynthia Gonzalez. Vụ việc này là một trong ba hồ sơ án tồn đọng (án lạnh) được giao cho 15 sinh viên tội phạm học phân tích lại trong khuôn khổ một học phần chuyên sâu, với yêu cầu đặt lại câu hỏi đối với những chi tiết từng bị xem là đã “rõ ràng”.

Vụ án năm 1991

Ngày 17/9/1991, Cynthia Gonzalez, 25 tuổi, được chồng cũ trình báo mất tích sau khi rời nhà ở Arlington để gặp một khách hàng. Vài giờ sau, xe của cô được phát hiện bị bỏ lại. Theo cảnh sát Arlington, Gonzalez làm nghề biểu diễn giải trí dành cho người lớn, và vào thời điểm đó, cảnh sát điều tra theo hướng cô có thể đã bị bắt cóc.

Năm ngày sau, thi thể của Gonzalez, với nhiều vết đạn bắn, được phát hiện bị vứt bỏ trên khu đất tư nhân ở vùng nông thôn hạt Johnson, Texas. Dù trong nhiều năm các điều tra viên đã theo đuổi hàng loạt manh mối, vụ án vẫn không có lời giải và không có vụ bắt giữ nào được thực hiện.

Theo kênh Fox 4, bước đột phá trong vụ án tồn đọng 34 năm này được thúc đẩy bởi mối quan hệ hợp tác học thuật mới giữa Sở Cảnh sát Arlington và Khoa Tội phạm học & Tư pháp hình sự của Đại học Texas tại Arlington.

Đầu năm 2025, hồ sơ vụ án Gonzalez được giao cho một điều tra viên án mạng của Arlington để rà soát lại, đồng thời được đưa vào chương trình giảng dạy của một khóa học tội phạm học nâng cao về các vụ án tồn đọng. Trong khuôn khổ khóa học, sinh viên được tiếp cận hồ sơ gốc, bao gồm lời khai nhân chứng, chứng cứ, ảnh hiện trường, cùng các báo cáo của cảnh sát.

Các sinh viên làm việc theo nhóm, phân tích hồ sơ, đồng thời trao đổi trực tiếp với các điều tra viên APD với mục tiêu tìm ra những manh mối mới.

Trong quá trình rà soát hồ sơ, nhóm sinh viên bắt đầu đặt ra những nghi vấn liên quan đến Janie Perkins, một người bạn của Gonzalez từng bị điều tra vào thập niên 1990. Những câu hỏi này khiến các điều tra viên quay lại nghiên cứu sâu hơn các tài liệu điều tra ban đầu.

Theo cảnh sát Arlington, Perkins từng bị điều tra do có mối quan hệ tình cảm chồng chéo với nạn nhân. Hai người phụ nữ được cho là có chung một người tình, và người đàn ông này đã chấm dứt quan hệ với Perkins vài tuần trước vụ án để đến với Gonzalez.

Trong quá trình điều tra trước đây, Perkins không thể cung cấp bằng chứng ngoại phạm cho đêm Gonzalez mất tích và đã không vượt qua hai lần kiểm tra nói dối tự nguyện khi được hỏi liệu có liên quan đến vụ giết người hay không. Ngoài ra, bà ta từng có những phát ngôn với điều tra viên cho thấy thái độ thù địch với nạn nhân, bao gồm việc bày tỏ sự vui mừng trước cái chết của Gonzalez và từng nghĩ đến việc giết cô hoặc thuê người khác ra tay. Các kết quả kiểm tra nói dối không được chấp nhận làm chứng cứ trước tòa, và Perkins khi đó chưa từng bị truy tố.

Theo APD, sau khi rà soát toàn bộ hồ sơ, các điều tra viên hiện tại đã phát hiện những lời khai nhân chứng mới, cho rằng Perkins từng thừa nhận có liên quan đến vụ giết người và cung cấp các chi tiết cụ thể, có thể kiểm chứng về hành vi gây án. Cảnh sát tin rằng Perkins đã trực tiếp tham gia hoặc tạo điều kiện cho việc bắt cóc và sát hại Gonzalez.

Sau khi tham vấn Văn phòng Công tố Quận Tarrant, các điều tra viên đã xin được lệnh bắt giữ Janie Perkins, 63 tuổi, với cáo buộc giết người cấp độ nghiêm trọng. Perkins bị bắt giữ vào ngày 6/11/2025.

Theo APD và UTA, các sinh viên không phát hiện chứng cứ vật lý mới tại hiện trường, cũng không tiến hành điều tra độc lập theo nghĩa pháp lý. Giá trị then chốt mà họ mang lại nằm ở cách tổ chức lại tư duy điều tra, điều mà lực lượng cảnh sát khó thực hiện khi đã gắn bó với hồ sơ suốt nhiều năm.

Khác với các điều tra viên vốn phải làm việc trong áp lực thời gian, khối lượng án hiện tại và các ràng buộc pháp lý, sinh viên tiếp cận hồ sơ như một bài toán mở. Họ đọc lại toàn bộ tài liệu từ đầu, không coi các kết luận trước đó là “sự thật nền”, mà chỉ là những giả thuyết đã từng được chấp nhận trong một bối cảnh nhất định. Việc này cho phép họ đặt lại những câu hỏi mà trong thực tiễn điều tra thường bị bỏ qua vì được xem là đã có câu trả lời.

Một thay đổi quan trọng nằm ở cách sinh viên xử lý dữ liệu cũ. Thay vì đọc hồ sơ theo trình tự thời gian điều tra, họ tách vụ án thành các lớp thông tin: mốc thời gian, mối quan hệ xã hội, động cơ tiềm năng, lời khai mâu thuẫn và các điểm thiếu hụt chứng cứ. Khi các lớp này được đặt cạnh nhau, những chi tiết từng bị đánh giá là rời rạc bắt đầu bộc lộ mối liên hệ logic.

Chính trong quá trình này, sinh viên tập trung trở lại vào Janie Perkins, một nghi phạm cũ từng bị điều tra nhưng không bị truy tố. Điều đáng chú ý không phải là Perkins “bị phát hiện lại”, mà là cách sinh viên buộc phải định nghĩa lại lý do vì sao nhánh nghi phạm này từng bị gác lại. Họ đặt câu hỏi vì sao việc không có ngoại phạm, các phát ngôn thù địch rõ ràng và những dấu hiệu bất ổn trong lời khai lại không được phân tích sâu hơn. Vì sao một số lời khai nhân chứng thời kỳ đầu không được đối chiếu chéo với nhau. Vì sao các mốc thời gian liên quan đến Perkins không được dựng lại như một chuỗi hành vi hoàn chỉnh?

Tư duy mới giải quyết vấn đề cũ

Theo các điều tra viên Arlington, chuỗi câu hỏi này không trực tiếp chỉ ra thủ phạm, nhưng nó tạo ra một thay đổi quan trọng: từ việc coi Perkins là “nghi phạm không đủ chứng cứ” sang việc xem đây là một giả thuyết điều tra chưa được kiểm tra đến cùng. Điều đó mở ra cơ sở pháp lý và nghiệp vụ để cảnh sát rà soát lại toàn bộ nhánh hồ sơ, tiếp cận lại nhân chứng và phát hiện những lời khai mới có thể kiểm chứng.

APD nhấn mạnh rằng sinh viên không thay thế vai trò của cảnh sát, nhưng họ đã đóng vai trò như một lực lượng phá vỡ quán tính tư duy. Trong các vụ án tồn đọng kéo dài nhiều thập kỷ, quán tính này thường nguy hiểm không kém việc thiếu chứng cứ, bởi nó khiến những giả định cũ trở thành rào cản vô hình đối với việc đặt ra câu hỏi mới.

Trường hợp này cho thấy bước ngoặt không đến từ công nghệ mới hay chứng cứ vật lý đột phá, mà từ việc nhìn lại dữ liệu cũ bằng con mắt khác. Khi hồ sơ được tiếp cận bởi những người không chịu ràng buộc bởi các kết luận trước đó, những câu hỏi tưởng như đơn giản lại trở thành chìa khóa phá vỡ bế tắc kéo dài hơn ba thập kỷ.

Vụ án Cynthia Gonzalez không được phá suốt hơn ba thập kỷ không phải vì cảnh sát thiếu năng lực, mà vì nó hội tụ đầy đủ những điều kiện khiến một vụ án hình sự rơi vào trạng thái “đóng băng” dài hạn. Khi vụ việc xảy ra năm 1991, điều tra hình sự vẫn phụ thuộc gần như hoàn toàn vào lời khai nhân chứng và chứng cứ vật lý thô. Không có phân tích DNA ở quy mô phổ biến, không dữ liệu điện thoại, không camera giám sát, cũng không có hệ thống truy vết số. Chỉ cần một mắt xích yếu ở giai đoạn đầu, toàn bộ chuỗi suy luận về sau sẽ bị lệch, và sai lệch đó theo hồ sơ suốt nhiều năm.

Bản thân vụ án cũng không để lại một hiện trường rõ ràng. Gonzalez biến mất tại Arlington, xe bị bỏ lại ở một địa điểm khác, còn thi thể được phát hiện sau đó 5 ngày tại vùng nông thôn hạt Johnson. Không xác định được nơi gây án khiến cảnh sát không thể khoanh vùng mối quan hệ xung quanh hiện trường, không tái dựng được trình tự hành vi và không chứng minh được mối liên hệ trực tiếp giữa nghi phạm tiềm năng với thời điểm và không gian gây án. Hồ sơ vì thế bị “xé lẻ” ngay từ đầu, khiến mọi giả thuyết đều thiếu một điểm tựa quyết định.

Trong bối cảnh đó, Janie Perkins nổi lên như một nghi phạm có động cơ và dấu hiệu đáng ngờ nhưng lại thiếu chứng cứ mang tính quyết định. Bà ta không có ngoại phạm rõ ràng, từng có mâu thuẫn tình cảm với nạn nhân, có phát ngôn thù địch và không vượt qua các cuộc kiểm tra nói dối tự nguyện. Tuy nhiên, tất cả những yếu tố này đều không đủ sức nặng pháp lý để đưa ra tòa. Máy kiểm tra nói dối không được chấp nhận làm chứng cứ, không có nhân chứng trực tiếp, cũng không có vật chứng gắn kết Perkins với hành vi giết người. Đối với hệ thống tư pháp Mỹ, truy tố một vụ án giết người khi biết chắc khả năng thua kiện là lựa chọn rủi ro nhất, bởi một phán quyết trắng án có thể đóng sập cánh cửa xét xử vĩnh viễn.

Sau khi hướng điều tra này bị kết luận là không đủ chứng cứ, vụ án dần bị xếp lại và không còn được theo đuổi tích cực. Các thế hệ điều tra viên sau tiếp nhận lại vụ án thường kế thừa kết luận cũ, coi đó là điểm xuất phát, chứ không phải giả thuyết cần kiểm tra lại. Không có chứng cứ mới, không có lý do pháp lý đủ mạnh để mở lại hướng điều tra đã bị gác lại, vụ án dần trở thành một án lạnh điển hình, tồn tại trên giấy tờ nhiều hơn là trong thực tiễn điều tra.

Thời gian kéo dài cũng làm suy yếu thêm mọi khả năng phá án. Nhân chứng quên chi tiết, qua đời hoặc không còn động lực hợp tác. Quan hệ xã hội thay đổi, những người từng biết điều gì đó không còn chịu áp lực giữ im lặng như trước, nhưng để tiếp cận lại họ, cảnh sát cần một lý do chính đáng để biện minh cho việc “đào xới” quá khứ. Khi chưa có manh mối mới, việc quay lại hỏi những câu cũ rất dễ bị xem là tùy tiện hoặc thiếu cơ sở.

Chính trong khoảng trống đó, vai trò của sinh viên trở nên quyết định. Họ không mang đến chứng cứ mới từ hiện trường, cũng không thay cảnh sát điều tra, nhưng họ tiếp cận hồ sơ bằng một tư duy không bị ràng buộc bởi các kết luận trước đây. Việc đọc lại toàn bộ tài liệu từ đầu, đặt lại những câu hỏi tưởng như đã có câu trả lời và buộc lực lượng điều tra nhìn lại một nhánh nghi phạm cũ đã tạo ra lý do chính đáng để cảnh sát mở lại hồ sơ. Sự đột phá vì thế không đến từ công nghệ hay may mắn, mà từ việc phá vỡ quán tính điều tra kéo dài hàng chục năm.

Nhìn ở góc độ này, việc cảnh sát không phá được án trong suốt 34 năm không phải là thất bại cá nhân hay tổ chức, mà là hệ quả của giới hạn thời đại, của yêu cầu pháp lý khắt khe và của chính cách hệ thống vận hành. Vụ án chỉ được giải quyết khi có một lực lượng đủ độc lập để nhìn lại cái cũ mà không mặc định nó đúng, từ đó mở ra con đường mà trước đó không ai dám hoặc không thể đi lại.

“Tôi thực sự rất sốc khi các điều tra viên nói với chúng tôi rằng đã có một vụ bắt giữ, tôi hạnh phúc vô cùng khi nghe tin đó”, Jenna Lewis, sinh viên năm cuối ngành Tội phạm học và Tư pháp hình sự, nói với Fox 4. “Khi chúng tôi bắt đầu làm việc với hồ sơ này và tìm hiểu về nạn nhân, chúng tôi thực sự muốn phá bằng được vụ án”.