EU thu thập dữ liệu hành khách đi máy bay nhằm chống tội phạm
Dữ liệu - gọi là Hồ sơ Tên Hành khách (PNR) - được thu thập bởi các hãng máy bay dân dụng nhưng luật mới đặt ra một số quy định chi tiết cho phép các chính quyền tiếp cận nó trong trường hợp điều tra tội phạm nghiêm trọng.
Những vụ tấn công khủng bố bằng chất nổ và súng của thành viên tổ chức Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) ở 2 thủ đô Paris nước Pháp và Brussels của Bỉ vừa qua là cơ sở đưa vào hoạt động giám sát dữ liệu PNR trong khối EU. Khi hành khách đặt vé một chuyến bay, công ty hàng không dân dụng thường sẽ thu thập dữ liệu PNR trong đó bao gồm: họ tên, chi tiết về những mối quan hệ, kế hoạch hành trình, thẻ tín dụng được sử dụng để trả tiền vé và thông tin về hành lý.
| Trao đổi dữ liệu PNR phải tôn trọng luật bảo vệ dữ liệu của châu Âu. |
Chi tiết hộ chiếu cũng được thu thập - được gọi là Thông tin trước về hành khách (API). Hiện nay, mỗi quốc gia thành viên EU đều phải thành lập các "Đơn vị Thông tin về Hành khách" (PIU), nơi lưu trữ dữ liệu PNR.
Việc xử lý dữ liệu PNR để ngăn ngừa tội phạm và khủng bố sẽ là trách nhiệm của mỗi PIU chứ không phải các hãng máy bay thương mại. Các PIU sẽ chỉ chuyển giao dữ liệu cho giới chức hành pháp trong những trường hợp đặc biệt. Các PIU cũng bị buộc phải xóa bỏ bất cứ thông tin nào trong dữ liệu PNR nhận được có liên quan đến những chi tiết nhạy cảm như chủng tộc hay nguồn gốc sắc tộc, tôn giáo, quan điểm chính trị, quan hệ thành viên nghiệp đoàn, tình trạng sức khỏe hay đời sống tình dục.
Quy định này nhằm tránh vi phạm luật chống phân biệt đối xử của EU, bao gồm những hiệp ước và Hiến chương về những Quyền Cơ bản của khối. Và để phù hợp với các luật bảo vệ dữ liệu của EU, dữ liệu PNR sẽ không được phép chuyển giao tự động khỏi các PIU, ngoại trừ có yêu cầu điều tra về tội phạm nghiêm trọng và phải được xử lý bởi quan chức hành pháp cao cấp.
| Hệ thống chia sẻ dữ liệu PNR của EU được thành lập để chống khủng bố và tội phạm nghiêm trọng. |
Những cuộc tấn công khủng bố hàng loạt do IS gây ra là yếu tố báo động những lỗ hổng an ninh tình báo trong khối EU. Do đó, những cuộc gọi điện khẩn cấp giữa các lực lượng cảnh sát khắp châu Âu để trao đổi thông tin kịp thời về bọn khủng bố và tội phạm sẽ giúp cứu sống nhiều mạng người.
Hệ thống dữ liệu PNR trong EU nhằm ngăn chặn tội phạm được đề xuất lần đầu tiên vào năm 2007 và giới lập pháp rất khó khăn trong việc thông qua nó bởi vì lo ngại về quyền riêng tư công dân. Nước Anh đã có hệ thống như thế và các quốc gia khác - bao gồm Pháp và Italia - đang phát triển nó. Năm 2013, Ủy ban châu Âu (EC) cung cấp 50 triệu euro (57 triệu USD) tài trợ cho 14 quốc gia EU vì mục đích này. Tất cả 28 quốc gia trong khối EU (ngoại trừ Đan Mạch) sẽ tham gia vào hệ thống PNR mới.
Nghị sĩ Anh Timothy Kirkhope nhận định: PNR rất quan trọng cho EU thiết lập "những chuẩn mực chung" về trao đổi dữ liệu và quyền riêng tư công dân. Hệ thống dữ liệu PNR cũng giúp ngăn chặn hiệu quả những âm mưu khủng bố cũng như nhiều loại tội phạm nghiêm trọng khác - buôn lậu ma túy, vũ khí, tội phạm mạng và xâm hại tình dục trẻ em.
EU cũng có thảo thuận trao đổi dữ liệu PNR với các nước khác ngoài khối - bao gồm Mỹ, Canada và Australia - và đang thương lượng với chính quyền Mexico.
Sau vụ khủng bố kinh hoàng ngày 11-9-2001, chính quyền Mỹ yêu cầu mọi chuyến bay đến nước này đều phải cung cấp dữ liệu PNR. Trong khi đó, EU cho biết PNR chỉ được chuyển đến những quốc gia có luật phù hợp với những tiêu chuẩn bảo vệ dữ liệu của khối. Dữ liệu PNR cũng không được phép chuyển từ một quốc gia không nằm trong EU đến một quốc gia khác.
Theo quy định, PNR sẽ được lưu trữ trong thời hạn tối đa 5 năm để giới chức hành pháp có thể tiếp cận trong trường hợp cần thiết. Sau 6 tháng, dữ liệu sẽ được các PIU niêm phong hay nặc danh hóa. Nhưng trong thời hạn 5 năm, các nhà điều tra có thể gỡ niêm phong nếu thấy cần thiết để điều tra chi tiết về một nghi can trong vụ án nghiêm trọng.
Tổ chức Quyền Kỹ thuật số châu Âu (EDRI) lập luận rằng, thời hạn lưu trữ PNR 5 năm là quá dài và nó cũng không là công cụ có hiệu quả trong phòng chống khủng bố - ví dụ như những vụ đánh bom ở Paris và Brussels bởi vì bọn khủng bố không bay đến châu Âu để ra tay! EDRI và các nhóm nhân quyền khác cho rằng, thay vào đó EU nên tập trung cải thiện hoạt động chia sẻ thông tin tình báo giữa các lực lượng cảnh sát.
Cơ quan về các Quyền Cơ bản (FRA) của EU cũng đặt vấn đề về tính hiệu quả của PNR trong phòng chống tội phạm.