Bê bối tài chính của Tổng thống Jacob Zuma
Theo thông báo hôm 12-9 của Văn phòng Tổng thống, ông Jacob Zuma đã trả lại số tiền trên theo lệnh của Tòa án Hiến pháp, thông qua Ngân hàng Dự trữ Quốc gia. Bởi Tổng thống Jacob Zuma đã sử dụng sai nguyên tắc khi sửa chữa, nâng cấp tư dinh ở quê nhà Nkandla.
Gần 2 tháng trước (26-7), Tòa án Hiến pháp (Tòa án cao nhất ở Nam Phi) đã yêu cầu ông Jacob Zuma trả lại số tiền trên. Vì Tổng thống Nam Phi đã sử dụng công quỹ sai nguyên tắc - chi 7.814.155 rand vào mục đích cá nhân.
Sau phán quyết của Tòa án Hiến pháp, nhiều nghị sỹ đã kêu gọi Tổng thống Jacob Zuma từ chức. Các đảng phái đối lập, đặc biệt là đảng Liên minh Dân chủ (DA) từng yêu cầu Tổng thống Jacob Zuma phải hoàn trả công quỹ số tiền đã sử dụng sai nguyên tắc lên tới 52,9 triệu rand (khoảng 3,4 triệu USD).
| Ông Jacob Zuma và bà Bongiwe Gloria Ngema. |
Việc này diễn ra sau khi 11 thẩm phán thuộc Tòa án Hiến pháp yêu cầu Kho bạc Nhà nước xác định số tiền Tổng thống Jacob Zuma phải trả lại vì đã sử dụng vào mục đích cá nhân. Giới truyền thông cho rằng, vụ bê bối tài chính của Tổng thống Jacob Zuma chứng tỏ tình trạng tham nhũng tràn lan trong chính phủ và đảng Đại hội dân tộc Phi (ANC) cầm quyền hiện nay.
Các liên minh quan trọng trong ANC như đảng Cộng sản Nam Phi (SACP), Liên hiệp Công đoàn Nam Phi (COSATU) và Đoàn thanh niên ANC đã yêu cầu cải tổ Ban lãnh đạo ANC, trong đó có Chủ tịch đảng, Tổng thống Jacob Zuma.
Bởi vụ bê bối của Tổng thống Jacob Zuma là một trong những nguyên nhân khiến cho đảng cầm quyền ANC thất bại nặng nề trong cuộc bầu cử chính quyền địa phương hơn 1 tháng trước (3-8) và ANC đã mất quyền kiểm soát tại nhiều trung tâm đô thị lớn ở Nam Phi như thủ đô Pretoria, thành phố lớn nhất Johannesburg, thành phố du lịch Cape Town và cảng biển Port Elizabeth.
Chánh án Tòa án Tối cao Mogoeng Mogoeng cho rằng, Tổng thống Jacob Zuma và Hội đồng Quốc gia đã thiếu tôn trọng hiến pháp khi không tuân thủ các quy định.
Bởi trước đó, Thanh tra nhà nước Thulisile Madonsela từng tuyên bố, Tổng thống Jacob Zuma đã chi quá mức cho phép khi nâng cấp trang trại Nkandla và yêu cầu ông phải trả lại số tiền không liên quan. Theo giới truyền thông, Chính phủ đã chi tổng cộng 23 triệu USD để nâng cấp khu dinh thự của ông Jacob Zuma.
Năm 2014, bà Thulisile Madonsela từng công bố kết luận: ông Jacob Zuma sử dụng sai mục đích công quỹ, không ngăn kiến trúc sư và nhà thầu kê nâng chi phí và hưởng lợi quá đáng, và yêu cầu Tổng thống phải trả lại một phần số tiền kể trên.
Vụ việc chỉ được quan tâm sau khi 2 đảng đối lập là DA và Chiến sĩ kinh tế tự do (EFF) yêu cầu Tòa án Hiến pháp làm rõ vụ việc. Ban đầu, chính phủ bào chữa: sự nâng cấp khu biệt thự là biện pháp an ninh dành cho tổng thống, và bể bơi có thể dùng làm phương tiện chữa cháy.
Trong báo cáo đưa ra gần 3 tháng trước (28-6), Bộ trưởng Tài chính Pravin Gordhan cho biết, Kho bạc Nhà nước đã tiến hành các thủ tục phù hợp với quy định của Tòa án Hiến pháp, khi yêu cầu Tổng thống Jacob Zuma thanh toán các khoản phí không liên quan đến dự án nâng cấp hệ thống an ninh tại khu dinh thự cá nhân. Theo đó, ông Jacob Zuma phải trả hơn 7,8 triệu rand vì đã "vung tay quá trán".
Tình trạng thất nghiệp và suy thoái kinh tế tại Nam Phi đã làm gia tăng sự bất mãn của người dân đối với Tổng thống Jacob Zuma. Tổng thống Jacob Zuma từng phải công khai xin lỗi người dân về việc có con (thứ 20) ngoài giá thú - thừa nhận có con với cô Sonono Khoza, con gái của ông Irvin Khoza, nhà tổ chức World Cup.
10 năm trước (2006-2016), khi được tuyên trắng án tại phiên tòa xét xử về cáo buộc phạm tội hiếp dâm, ông Jacob Zuma đã thú nhận, từng sơ suất khi quan hệ tình dục mà không sử dụng các biện pháp bảo vệ với một phụ nữ nhiễm HIV dương tính. Trước khi làm Tổng thống, ông Jacob Zuma từng bị cáo buộc với 16 tội danh có liên quan đến rửa tiền, tham nhũng và nhận hối lộ.
| Tổng thống Jacob Zuma. |
Bà Helen Zille, lãnh đạo đảng đối lập từng công khai chỉ trích ngân sách chi cho gia đình Tổng thống - tăng theo cấp số nhân sau mỗi năm - trung bình mỗi năm ngân sách phải chi gần 2 triệu USD để phục vụ vợ con Tổng thống Jacob Zuma.
Giáo sư Sihawu Ngubane thuộc Đại học KwaZulu-Natal cho rằng, Tổng thống Jacob Zuma có khoảng 20 con, và 4 bà vợ được nuôi bằng ngân sách nhà nước, bất chấp sự chỉ trích của phe đối lập.
Đối với người dân Nam Phi, việc Tổng thống Jacob Zuma có bao nhiêu vợ và con là tùy thích và đúng với phong tục tập quán của bộ tộc Zulu, không vi phạm pháp luật. Nhưng với tư cách là Tổng thống của một quốc gia thì việc ông Jacob Zuma có nhiều vợ và con lại là một vấn đề khác.