“Cớm đôla” vờn “con phe”

• Nigeria với việc bảo vệ an toàn tuyệt đối các mỏ dầu
• Cạnh tranh Anh - Nigeria
• Đường dây buôn người từ Nigeria đến "động mại dâm" ở Italia

Các nhà nhập khẩu Nigeria cần ngoại tệ để chi trả, nhưng đồng USD lại thiếu trầm trọng, chỉ có một số ít chi nhánh ngân hàng bán loại tiền này, khiến các nhà nhập khẩu tìm đến “con phe” chợ đen. Người đủ may mắn giữ ngoại tệ thì đầu cơ để có lãi do đồng USD tăng giá trị ở chợ đen. 

“Con phe” chơi trò “mèo bắt chuột” với cảnh sát

Vài tháng qua, cảnh sát và lực lượng của Bộ An ninh Quốc gia Nigeria tiến hành truy bắt “con phe” chợ đen chuyên đổi USD có giá trị với hàng xấp đồng Naira cho người cần USD. Những nhà buôn tiền tệ nào “hét” quá nhiều tiền mặt mới chịu bán đồng USD đều bị bắt, bị tịch thu số đôla Mỹ và bị thu hồi giấy phép hành nghề. 

Ngày nọ, vô số cảnh sát vũ trang quăng lướt bắt những “con phe” buôn tiền từ hàng chục năm nay “cắm” đối diện với khách sạn hạng sang Sheraton. Yahaya Jibe, một người chuyên đổi đồng Naira lấy đồng USD từ hơn 10 năm nay, nói: “Mỗi khi họ truy bắt, chúng tôi chạy tứ tán. Rối hết cả lên”.

Tại thủ đô Abuja, “con phe” chơi trò “mèo bắt chuột” với FOREX, luôn lấm lét lo thoát khỏi những cuộc phục kích. Họ cử cả “trinh sát” sẵn sàng báo động những vụ truy bắt. Trong khi đó, một số người buôn tiền được tuyển làm “chỉ điểm” cho chính quyền, tố cáo đồng nghiệp kinh doanh tiền tệ quá mức tỷ giá cho chính quyền phê duyệt.

Lãnh đạo FOREX cho biết sẽ còn những cuộc truy quét khác, nhằm bảo đảm ổn định tiền tệ. Ngân hàng Trung ương Nigeria (CBN) nói họ ủng hộ các cuộc truy bắt do chính quyền cho phép. Thống đốc CBN Godwin Emefiele nói rằng: “Các cơ quan an ninh nên thường xuyên kiểm tra để đem lại sự lành mạnh cho mảng kinh doanh này”.

Tháng 2 vừa qua, cảnh sát của Ủy ban Bảo vệ đồng Naira - một lực lượng đặc nhiệm khác - tịch thu 9 triệu USD buôn lậu trong một ngôi nhà ở phía bắc thành phố Kaduna. Tình hình thiếu đồng USD tuyệt vọng đến độ hàng trăm người dân xuống đường ở thủ đô Abuja và Lagos, kêu gọi Tổng thống Muhammadu Buhari từ bỏ chính sách tiền tệ của ông và tái cơ cấu nền kinh tế. 

Tổng thống Buhari muốn đồng Naira mạnh lên nhằm kéo giảm lạm phát đang tăng, và xây dựng một nền tảng công nghiệp đa dạng để nền kinh tế không lệ thuộc vào dầu mỏ. Ông tuyên bố sẽ trừng phạt bất kỳ ai kinh doanh tiền tệ theo tỉ giá chợ đen. Nhưng do nguồn cung USD bị cạn khi giá dầu mỏ rớt mạnh, dẫn đến việc giá trị của số USD còn lại càng cao giá hơn.

 Lực lượng đặc nhiệm FOREX là giải pháp mới nhất trong một nỗ lực tuyệt vọng của chính quyền Nigeria - nước sản xuất dầu mỏ lớn nhất châu Phi - lo chặn sự mất giá trị của đồng Naira.

Ban đầu, CBN chi hàng tỉ USD để ổn định tỷ giá 199 Naira “ăn” 1USD.  Tháng 6-2016, ngân hàng này chính thức cho phép thả nổi đồng nội tệ, nhưng vẫn duy trì tỉ giá 315 Naira “ăn” 1USD bằng cách chi thêm tiền dự trữ.

Thế nhưng, chiến lược này không hiệu quả, vào lúc nguồn “vàng đen” xuất khẩu bị giảm, Nigeria thiếu ngoại tệ kinh niên cùng nhu cầu cao trữ đồng USD đã khiến đồng Naira mất 45% giá trị trên thị trường chợ đen, làm loại tiền này trở nên một trong những loại tiền mất giá trị nhanh nhất thế giới. Tháng 2-2017, lần đầu tiên thị trường chợ đen 1USD đổi 520 Naira.

Theo ông Bismark Rewane, Giám đốc Công ty Tư vấn nghiên cứu kinh tế Vetiva Capital Management ở Lagos: “Chợ đen Nigeria đang ngày càng đen hơn. Tôi cho rằng chính sách kiểm soát tiền tệ sẽ không thọ lâu. Vì thế nên cần có một cuộc cải tổ nếu không thì chết”.

Việc kiểm soát tiền tệ cũng là đề tài gây tranh cãi trong nội bộ Chính phủ Nigeria. Các bộ trưởng có tư tưởng cải cách kêu gọi Tổng thống linh động hơn.

Chẳng thể kiểm soát “con phe”

Gần đây, niềm hy vọng có sự thay đổi chính sách của giới làm ăn dâng cao. Tổng thống Buhari yêu cầu Ngân hàng Trung ương Nigeria tăng bán USD cho các ngân hàng, để kéo giảm nhu cầu sử dụng đồng USD của người dân  cho việc đi lại, đóng học phí cho con cái và trang trải chi phí y tế. Nhờ thế, đồng tiền Nigeria tăng giá trị 450 Naira đổi được 1 USD trên thị trường chợ đen, nhưng vẫn còn cao hơn tỷ giá chính thức hơn 25%.

Các nghị sĩ đối lập nói chính sách của Ngân hàng Trung ương Nigeria đã khiến tình trạng thiếu USD càng nghiêm trọng, khiến đất nước bị tê liệt và làm cho các nhà đầu tư nước ngoài nản lòng. Các công ty nước ngoài như Hãng Hàng không Ethiopian Airlines, bia Guinness và Coca-Cola cho biết họ không thể chuyển dòng tiền lãi trị giá hàng trăm triệu USD về nước.

Hiện sự thiếu đồng USD vẫn kéo dài. Ngày ngày, hàng trăm người đổi tiền hợp pháp phải xếp hàng ở Cục Đổi tiền quốc gia để nhận số USD ngày càng ít đi.

Cục trưởng Mohammed El-Amin Gwadabe cho biết ông đã phải chật vật thực hiện chính sách khá phức tạp của CBN: “Mỗi tuần CBN cho chúng tôi một tỉ giá mới. Nếu bán cao hơn tỉ giá ấy, chúng tôi sẽ bị kỷ luật. Chúng tôi có tình báo ở thị trường chợ đen và cố truy tìm những kẻ lách luật. Nhưng bạn không bao giờ có thể kiểm soát các con phe này”.