Hiệp ước cấm thử nghiệm hạt nhân
- Công bố 67 vụ thử nghiệm hạt nhân trên quần đảo Marshall
- Tổng thống Mỹ hoan nghênh Triều Tiên tạm ngưng thử nghiệm hạt nhân
- Giải mật tài liệu Israel và Nam Phi thử nghiệm hạt nhân năm 1979
PTBT là tên viết tắt của Hiệp ước thử vũ khí hạt nhân trong khí quyển, ngoài không gian và dưới nước năm 1963, cấm tất cả các vụ thử vũ khí hạt nhân trừ những vụ nổ được tiến hành dưới lòng đất.
Nó cũng được viết tắt là Hiệp ước cấm thử nghiệm hạn chế (LTBT) và Hiệp ước cấm thử hạt nhân (NTBT), mặc dù sau đó cũng có thể đề cập đến như Hiệp ước cấm thử hạt nhân toàn diện (CTBT), hiệp ước nối tiếp PTBT cho các bên phê chuẩn.
Các cuộc đàm phán ban đầu tập trung vào lệnh cấm toàn diện, nhưng điều này đã bị bỏ qua do các câu hỏi kỹ thuật xung quanh việc phát hiện các thử nghiệm ngầm và mối lo ngại của Liên Xô về sự xâm nhập của các phương pháp xác minh được đề xuất. Lệnh cấm thử nghiệm là kết quả của sự lo lắng gia tăng về mức độ thử nghiệm hạt nhân, đặc biệt là thử nghiệm vũ khí nhiệt hạch mới (bom hydro).
Các cuộc thảo luận giữa Mỹ và Liên Xô liên quan đến một lệnh cấm thử nghiệm hạt nhân đã được bắt đầu từ giữa những năm 50 thế kỷ trước. Các quan chức của cả hai quốc gia đều tin rằng cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân đã đạt đến một mức độ nguy hiểm.
Hơn nữa, các cuộc biểu tình công khai phản đối việc thử nghiệm vũ khí hạt nhân ngoài không gian ngày càng giành được nhiều sự ủng hộ.
Tuy nhiên, các cuộc đàm phán giữa hai quốc gia (sau này có thêm sự tham gia của Anh) đã buộc phải kéo dài trong nhiều năm và thường gặp thất bại khi vấn đề giám sát được đưa lên.Mỹ và Anh muốn tiến hành kiểm tra thực địa (để xác minh có hay không một vụ nổ hạt nhân được tiến hành ở một địa điểm nhất định), còn Liên Xô lại kịch liệt phản đối.
Năm 1960, ba bên dường như đã gần đạt được một thỏa thuận, nhưng việc Liên Xô bắn rơi một máy bay gián điệp của Mỹ trên bầu trời nước này hồi tháng 5-1960 đã đặt dấu chấm hết cho cuộc đàm phán.
Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba đã cung cấp một động lực lớn để tiếp thêm sức mạnh cho các cuộc đàm phán vào tháng 10-1962.
Trong cuộc khủng hoảng đó, Liên Xô đã tìm cách thiết lập cơ sở cho các tên lửa có khả năng chứa đầu đạn hạt nhân ở Cuba, đưa Liên Xô và Mỹ đến bờ vực của một cuộc chiến tranh hạt nhân.
Phe ôn hòa đã thắng thế và cuộc khủng hoảng cuối cùng cũng qua đi, nhưng các quan chức của cả hai nước vẫn còn tính đến những kịch bản khả dĩ khác.
Tháng 6-1963, các cuộc đàm phán cấm thử hạt nhân được nối lại với sự thỏa hiệp từ cả hai phía. Ngày 5-8-1963, các đại diện của Anh, Mỹ, và Liên Xô đã ký Hiệp ước cấm thử hạt nhân.Pháp và Trung Quốc cũng đề nghị tham gia hiệp định này nhưng bị từ chối.
Lệnh cấm thử nghiệm cũng được coi là một biện pháp làm chậm sự phổ biến hạt nhân và chạy đua vũ trang hạt nhân.
Mặc dù PTBT không ngăn chặn sự gia tăng sinh sôi hoặc chạy đua vũ trang, việc ban hành nó đã trùng khớp với sự suy giảm đáng kể nồng độ các hạt phóng xạ trong khí quyển.Hiệp ước chính thức có hiệu lực vào ngày 10-10-1963.
Kể từ đó, 123 quốc gia khác đã trở thành thành viên của hiệp ước.10 quốc gia đã ký nhưng không phê chuẩn hiệp ước.
Hiệp ước cấm thử hạt nhân là một bước nhỏ nhưng quan trọng hướng tới việc kiểm soát vũ khí hạt nhân trên toàn cầu. Trong những năm sau đó, các cuộc đàm phán giữa Mỹ và Liên Xô vẫn được tiếp tục, bao gồm việc hạn chế một số loại vũ khí hạt nhân và loại bỏ nhiều loại khác.