Libya: Đấu trường cho lính đánh thuê Nga- Thổ

• Đụng độ ở Lybia, gần 130 người thương vong
• Giao tranh bùng phát dữ dội ở Lybia
• Tướng Lybia Khalifa Haftar tuyên bố "sốc" tại Palermo

Tướng Khalifa Haftar là lãnh đạo lực lượng Quân đội Quốc gia Libya (ANL), kiểm soát miền Đông nước này; còn đối thủ của ông là Thủ tướng Fayez al-Sarraj, lãnh đạo Chính phủ Đoàn kết Dân tộc Libya (GNA) ở Tripoli, được Liên Hiệp Quốc công nhận, nhưng chỉ kiểm soát được thủ đô và miền Tây Libya. 

Nga được cho là ủng hộ lực lượng của tướng Haftar, cung cấp cho phe này súng ống, tiền bạc, thậm chí cả lính đánh thuê. Còn Thổ Nhĩ Kỳ cũng đã đẩy mạnh việc hỗ trợ cho chế độ Tripoli của Thủ tướng Saraij bằng cách quyết định gửi quân qua Libya. 

Ngày 6-5-2020, sau hơn một năm vây hãm thành Tripoli bất thành, ANL của tướng Khalifar Haftar đã để cho các lực lượng ủng hộ GNA chiếm lại được thành trì cuối cùng. Sự kiện cho thấy rõ Libya đang dần trở thành một sàn đấu mới cho lính đánh thuê giữa Nga và Thổ Nhĩ Kỳ.

Nơi các cường quốc đều muốn thể hiện vai trò

Từ khi chế độ của Tổng thống Kadhafi bị lật đổ vào năm 2011, Libya rơi vào vòng tranh đoạt quyền lực giữa hai phe: Chính phủ Đoàn kết dân tộc, được quốc tế công nhận, kiểm soát thủ đô Tripoli và phe thứ hai là “Chính phủ và Nghị viện” đóng đô ở Benghazi, theo tướng Haftar nổi dậy.

9 năm qua, đất nước chia đôi với một chính quyền Trung ương ở Tripoli và một lực lượng vũ trang ở miền Đông, do tướng Haftar, một thủ lĩnh đối lập chống Kadhafi lãnh đạo và muốn thống nhất Libya. Tướng Haftar được nhóm các nước Ả Rập như Ai Cập, Jordani, Ả Rập Saudi ủng hộ kinh tế và quân sự. Tướng Haftar còn được Sudan và Tchad ở châu Phi đưa các nhóm vũ trang sang giúp Quân đội giải phóng Libya.

Trong khi đó, Thủ tướng Fayez El Sarraj và Chính phủ Đoàn kết Dân tộc ở Tripoli được quốc tế ủng hộ ngoại giao. Đầu năm 2020, sau khi ghi điểm ở Syria, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan nhanh chóng tranh thủ thời cơ, đơn phương đưa quân vào Libya để giúp chính quyền hợp pháp. Kỳ thực là để bảo vệ đặc quyền khai thác tài nguyên trong vùng duyên hải của Libya sau khi ký được một thỏa thuận với Tripoli, gây bất bình cho đảo Chypre và Hy Lạp.

Lính đánh thuê Wagner: Từ Syria đến Libya

Wagner là hãng chuyên cung cấp lính đánh thuê do một cựu lãnh đạo tình báo Nga, ông Dmitri Outkine, thành lập. Mô hình chiến đấu này đã được điện Kremlin thử nghiệm thành công dưới hình thức tham chiến trên thực địa mà không cần huy động đến binh sĩ thường trực, nay cũng đang được Nga tiếp tục áp dụng tại Libya. 

Sử gia Pierre Vermeren, giáo sư lịch sử đương đại trường Đại học Paris Pantheon – Sorbonne 1, nhận định: “Trong tất cả các cuộc xung đột mà Nga dấn thân kể từ khi chế độ Liên Xô chấm dứt, người ta thấy xuất hiện lực lượng bán quân sự này của Nga, dù rằng đôi khi khó biết được quốc tịch thật sự của họ. 

Nhưng bất kể là gì, những người này được Matxcơva thuê bởi vì như vậy sẽ kín đáo hơn, điều này cho phép chiến đấu tại những địa bàn mà Nga không cần phải trực tiếp can dự. Giờ người ta còn thấy là Haftar còn có ý định tuyển dụng cả một số lính đánh thuê ở những xứ nói tiếng Anh như Nam Phi chẳng hạn, thậm chí các quân nhân người Ả Rập ở Trung Đông, hay cả Ai Cập”.

Có bao nhiêu lính đánh thuê Nga chiến đấu cho Haftar? Trong một báo cáo gửi đến Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc, các chuyên gia ước tính trong tháng 5-2020, có khoảng 1.200 lính đánh thuê Nga đến hỗ trợ cho Haftar. Số người này đôi khi còn đảm nhiệm cả việc thao tác hệ thống tên lửa phòng không Pantsir, một thiết bị quân sự Nga nhưng do Các Tiểu Vương quốc Ả Rập thống nhất cung cấp.

Thổ Nhĩ Kỳ: "Núi lửa nổi giận"

Nhưng sự tham chiến có quy mô lớn lính đánh thuê của Wagner bên cạnh Haftar tại một số khu vực ở Tripoli đã dẫn đến việc phe chính phủ GNA của Thủ tướng Sarraj phải vội vã cầu viện đến Thổ Nhĩ Kỳ. Ankara mở chiến dịch “Núi lửa nổi giận”, ồ ạt đưa quân và trang thiết bị quân sự.

Tạp chí Le Point đưa ra con số một binh đoàn viễn chinh gồm 500 sĩ quan, binh sĩ và cố vấn quân sự, bên cạnh đó còn có từ 5.000 lính đánh thuê. Tuy nhiên, theo sử gia Pierre Vermeren, con số này còn cao hơn nhiều nằm trong khoảng từ 7.000-8.000 người.

 “Đó là những lính đánh thuê đến từ Syria và họ biết cách đánh trận. Họ được trả 2.000 euro/tháng, rất có thể bằng nguồn tài trợ từ Qatar. Nhưng bên cạnh số lính đánh thuê đó, còn có khoảng hàng ngàn binh lính quân đội Thổ Nhĩ Kỳ, cùng với các trang thiết bị, tuy là đến từ từ nhưng một cách chắc chắn (…). 

Đúng là trong lúc châu Âu phải đối phó với dịch bệnh, Nga đã tận dụng cơ hội để triển khai một số lượng quan trọng các phương tiện nhưng không nhiều bằng Thổ Nhĩ Kỳ. Người Nga cũng gửi thiết bị bay điều khiển từ xa, gửi lính đánh thuê. Rất có khả năng họ gửi cả cố vấn quân sự, thậm chí là gần đây họ còn gửi cả máy bay chiến đấu khi nhận thấy bị mất thế cân bằng. Thật ra là đã quá trễ, vòng vây đã bị phá vỡ”.

Drones Anka-S của Thổ đối đầu Pantsir Nga là những hình ảnh người ta thấy được do phe GNA đưa ra. Những chiếc drone do hãng nơi con rể Tổng thống Erdogan làm việc cung cấp cho Tripoli. Theo báo Le Point, cuộc phản công Tripoli đã được Ankara lên kế hoạch tỉ mỉ từ tháng 11-2019. Từ việc xây dựng đường băng, cung cấp đạn dược bằng đường biển, đầu tư nguồn nhân lực cho quân đội quốc gia, dân quân tự vệ…

Về điểm này, ông Jean-Sylvestre Mongrenier, Viện Thomas More, cho rằng những gì Thổ Nhĩ Kỳ làm tại Libya chính là những gì Nga đang làm ở Syria. Người ta từng nghĩ rằng đó chẳng qua là một trò giải trí, một đòn thâm hiểm từ chế độ Erdogan nhưng người ta cũng quên rằng đó còn là cả một đội quân quốc gia chứ không phải là bộ binh Thổ.

Nhờ vào nguồn viện trợ quân sự này, phe chính phủ Tripoli cùng với đồng minh Thổ đã lần lượt phá vỡ vòng vây, giáng cho ANL những thất bại cay đắng bắt đầu là căn cứ không quân Al Watyah mà Haftar kiểm soát từ năm 2014, rồi đến các vùng ngoại ô chiến lược của Tripoli. 

Phe ANL vừa đánh vừa thoái lui rút dần về phía đông cho đến ngày Nga phải cho triển khai 8 máy bay chiến đấu Mig-29 và Su-24 tại Al-Juffra nhằm chặn đà tiến của GNA và đồng minh Thổ Nhĩ Kỳ.

Nga – Thổ phân chia lãnh thổ?

Câu hỏi đặt ra là trong thế tương quan lực lượng này, Nga dẫu sao cũng là một cường quốc quân sự có thể dễ dàng huy động lực lượng để đối phó nhưng lại tỏ ra án binh bất động trong những ngày qua? 

Ông Jalel Harchaoui, chuyên gia về Libya, Viện Quan hệ Quốc tế Hà Lan ở La Haye, cho rằng vì còn có một tác nhân quan trọng thứ ba tại Libya, đơn độc một mình gần như trong vòng 14-15 tháng qua: Đó là Các Tiểu Vương quốc Ả Rập thống nhất. 

Quốc gia này đã đổ ra biết bao nhiêu tiền của, và nhất là có một mạng lưới ngoại giao rộng lớn biến họ gần như là một siêu sao tại các thủ đô phương Tây, đến mức mà cả Washington lẫn Paris đều không dám chỉ trích họ. 

Chính Các Tiểu Vương quốc Ả Rập thống nhất là quốc gia đầu tiên tiến hành các chiến dịch can thiệp quân sự bất hợp pháp ngay từ tháng 4-2019 bằng các cuộc không kích thường xuyên tại vùng Tripoli (…).

“Những hành động này của Các Tiểu Vương quốc Ả Rập thống nhất, nước Nga biết rõ là không thể nào kiểm soát được, nhất là ở mức độ tài chính, cung cấp hậu cần, vũ khí, kể cả quyết định chiến lược… Tất cả những điều đó đã được Abu Dabi thúc đẩy đến cùng và Nga hiểu rõ là họ không thể kiểm soát. 

Câu hỏi lớn nhất đặt ra hiện nay là liệu các lực lượng vũ trang của Chính phủ Tripoli cùng với đồng minh Thổ Nhĩ Kỳ có tiếp tục chiến dịch Đông tiến hay không? Câu trả lời có lẽ là “Không”. 

Việc Nga điều máy bay chiến đấu đến Al-Juffra rất có thể là một lời cảnh báo, đánh dấu một “lằn ranh đỏ” không nên vượt qua. Theo dự đoán của giới quan sát, kịch bản khả thi nhất cho cuộc đối đầu Nga – Thổ hiện nay là Libya có nguy cơ trở thành một “cuộc xung đột bị đóng băng”, ông Jalel Harchaoui phân tích.

Còn nhà nghiên cứu Wolfram Lacher, Viện Quan hệ quốc tế và An ninh của Đức, cho rằng một chính phủ thống nhất rất có thể kết thúc bằng việc tìm cách xua đuổi mọi sự hiện diện quân sự nước ngoài. 

“Do vậy, vì những lợi ích kinh tế, ảnh hưởng chính trị và tham vọng địa chính trị Nga và Thổ Nhĩ Kỳ tốt hơn hết là đóng băng cuộc xung đột hơn là xử lý chúng”. Và nếu như kịch bản này xảy ra, rõ ràng người dân Libya phải chấp nhận sống trong cảnh như những gì đang diễn ra tại Syria.