Mờ ám trong việc lựa chọn nhà cung cấp bộ xét nghiệm COVID-19 ở Anh
Cụ thể hơn, dự án “The Good Law Project” tin rằng có nhiều đơn vị khác có thể thực hiện xét nghiệm kháng thể COVID-19 chính xác hơn, nhưng Bộ Y tế và Phúc lợi xã hội Anh vẫn giao cho Công ty Abingdon Health một bản hợp đồng trị giá 80 triệu bảng Anh. Ngoài ra, cơ quan này cũng sẽ nhận được một phần lợi nhuận từ Công ty Abingdon Health. Sau khi Bộ trưởng Y tế Matt Hancock đặt hàng 3,5 triệu bộ xét nghiệm kháng thể từ Trung Quốc vào tháng 3 và thêm 17,5 triệu bộ sau đó, Chính phủ Anh quyết tâm giao toàn bộ việc xét nghiệm vào tay một công ty nội địa.
| Bộ trưởng Bộ Y tế và Phúc lợi xã hội Anh Matt Hancock. |
Lựa chọn khó hiểu của Chính phủ Anh
Công ty Abingdon Health, cùng nhiều công ty nhỏ khác, đã kết hợp với Trường Đại học Oxford để sản xuất ra bộ xét nghiệm kháng thể hiện đang sử dụng. Ý tưởng ban đầu của Chính phủ Anh là sử dụng bộ xét nghiệm để tìm ra những người có kháng thể COVID-19 trong máu, sau đó những người có kháng thể sẽ được nhận “hộ chiếu miễn nhiễm” và không phải chịu các quy định cách ly, giãn cách xã hội theo pháp luật. Ngoài ra, một lý do khác thúc đẩy Chính phủ Anh tiến hành xét nghiệm kháng thể đó là nước Anh muốn tìm hiểu xem liệu con người có thể chống lại COVID-19 một cách bẩm sinh hay không.
Tuy nhiên, theo như kết luận của nhóm luật sư, bộ xét nghiệm của Abingdon Health không đáng tin cậy và đủ chính xác để thực hiện tham vọng này, vì tuy rằng Abingdon Health khẳng định bộ xét nghiệm của đơn vị có tỉ lệ chính xác lên đến 99% nhưng vào tháng 11-2020, một bài đánh giá của Hội đồng Y tế Cộng đồng Anh đã nhận định tỉ lệ chính xác của sản phẩm thấp hơn 85%.
Bài đánh giá cũng chỉ ra những khiếm khuyết nổi cộm trong lựa chọn của Chính phủ Anh, cung cấp nhiều bằng chứng rõ ràng cho thấy độ chính xác của bộ xét nghiệm khó có thể đạt được 100% và sản phẩm của Công ty Abingdon Health chỉ nên được sử dụng vào việc giám sát một bộ phận người dân vì nếu được lưu hành rộng rãi, bộ xét nghiệm có thể gây ra nhiều hiểm hoạ khó lường.
Theo như bài đánh giá, bộ xét nghiệm có thể xét nghiệm chính xác 92,5% ca bệnh đã dương tính sẵn, nhưng khi xét nghiệm các bệnh nhân ngẫu nhiên thì tỉ lệ chính xác chỉ còn 84,7%. Điều này có nghĩa là nếu 10% người được xét nghiệm đã dương tính từ trước đó thì 1 trong 5 xét nghiệm sẽ bị sai và đưa ra kết quả dương tính giả. Dĩ nhiên, xét nghiệm vẫn có ích cho việc giám sát bằng cách xác định những ai trong cộng đồng đã nhiễm virus trước đó.
| Các nhân viên Công ty Randox. |
Giáo sư Dipender Gill, hiện đang giảng dạy tại Trường Đại học Hoàng gia London và giáo sư Mark J Ponsford, hiện đang công tác tại Đại học Cardiff, tin rằng Công ty Abingdon Health đã đánh giá quá cao tính chính xác của bộ xét nghiệm vì cách thử nghiệm sai lầm.
Bộ Y tế và Phúc lợi xã hội Anh đã chặn bài đánh giá này trên Internet, và Hội đồng Y tế cộng đồng Anh tuyên bố hành vi này sẽ mang lại mối nguy lớn cho đất nước. Bộ Y tế và Phúc lợi xã hội Anh sau đó phủ nhận việc chặn bài đánh giá trên mạng, khẳng định rằng bài đánh giá nên được bình duyệt chứ không nên được đăng ngay tức thì lên Internet.
Bài đánh giá của Hội đồng Y tế Cộng đồng Anh quả là một nỗi xấu hổ cho các bộ trưởng đã tập hợp các công ty y tế Anh và Đại học Oxford để hợp tác sản xuất ra bộ xét nghiệm. Giáo sư hoàng gia John Bell chịu trách nhiệm tuyển chọn các công ty được tham gia vào quá trình này, nhưng ông không chịu trách nhiệm sản xuất cũng như đánh giá bộ xét nghiệm.
Sau khi bài đánh giá được công khai, Bộ Y tế và Phúc lợi xã hội Anh đột ngột thay đổi chính sách về việc xét nghiệm kháng thể COVID-19: “Bộ xét nghiệm được sản xuất tại Anh sẽ hỗ trợ việc theo dõi mức độ lây lan của dịch bệnh trong cộng đồng”. Khi được yêu cầu bình luận về bài đánh giá của Hội đồng Y tế Công cộng Anh, bộ trả lời: “Chúng tôi chưa bao giờ định sử dụng bộ xét nghiệm này một cách rộng rãi”.
Dự án “The Good Law Project” tin rằng lý do Chính phủ Anh lựa chọn Công ty Abingdon Health đơn thuần là vì… lòng yêu nước, cộng với việc chính phủ sẽ nhận được một khoản lợi nhuận từ bộ xét nghiệm. Trong khi Chính phủ Anh tuyên bố tiến triển chóng mặt của dịch bệnh đã khiến nước Anh phải gấp rút sử dụng sản phẩm của Công ty Abingdon Health thì ông Jolyon Maugham, người sáng lập dự án “The Good Law Project” lại cho rằng chính phủ nên cùng công chúng chọn lựa một đơn vị uy tín để sản xuất ra thiết bị xét nghiệm chính xác. Ông cũng chỉ trích việc nước Anh thay đổi lý do sử dụng xét nghiệm kháng thể COVID-19.
Hiện tại, Chính phủ Anh vẫn từ chối việc cam đoan sẽ không bao giờ kí hợp đồng với Công ty Abingdon Health. Còn công ty cùng Bộ Y tế và Sức khoẻ Cộng đồng không có bình luận thêm về vụ việc.
Công ty "đi đêm" với quan chức để kí hợp đồng?
Đây không phải lần đầu tiên Chính phủ Anh vấp phải nhiều ý kiến trái chiều về việc xét nghiệm COVID-19. Vào đầu tháng 11-2020, Chính phủ Anh đã làm mới một hợp đồng xét nghiệm COVID-19 trị giá 347 triệu bảng Anh với Công ty Randox - vốn có mối liên hệ mật thiết đến Đảng Bảo thủ - bất chấp việc bộ xét nghiệm do Randox sản xuất đã bị thu hồi mùa hè năm nay vì nhiễm khuẩn. Được biết, ngoài Randox, không công ty nào được mời đấu thầu. Theo tính toán của các chuyên gia, Bộ trưởng Y tế Matt Hancock đã đồng ý chi gần 500 triệu bảng Anh tiền thuế của dân cho công ty có trụ sở đặt tại Bắc Ai-len kể từ khi dịch bệnh bắt đầu xuất hiện ở Anh.
| Nghị sĩ Owen Peterson, cố vấn của Công ty Randox. |
Một bài viết được đăng tải trên trang web chuyên về đấu thầu ở châu Âu TED lo ngại rằng Randox nhận được hợp đồng này nhờ vào quen biết, và khoản ngân sách trị giá 12 tỉ bảng Anh được sử dụng để phát triển hệ thống phòng tránh dịch tại Anh nên được điều tra. Các chuyên gia càng lo ngại hơn khi chính trị gia thuộc Đảng Bảo thủ Owen Paterson, người “tình cờ” đang nhận lương 100.000 bảng Anh/ năm để làm cố vấn cho Công ty Randox, chính là cầu nối giữa công ty này với ông James Bethell, quan chức chịu trách nhiệm lựa chọn nhà phân phối bộ xét nghiệm COVID-19. Thông tin này làm dấy lên những nghi ngờ về vai trò của Owen Patterson với Randox và bộ quy tắc ứng xử dành cho các nghị sĩ, vốn giới hạn việc vận động hành lang và giám sát liên hệ của nghị sĩ với các quan chức cấp cao hơn.
Công ty Randox cung cấp hàng nghìn bộ xét nghiệm cho các nhà dưỡng lão và những cá nhân muốn tự xét nghiệm tại nhà, sau đó thu lại những bộ xét nghiệm này và gửi đến các phòng thí nghiệm của công ty ở hạt Antrim. Vào tháng 7-2020, nhiều người phát hiện ra bộ xét nghiệm được sản xuất tại Trung Quốc và chưa hề được khử trùng. Sau đó, Công ty Randox phải thu hồi 750.000 bộ xét nghiệm. Sự kiện này đã trì hoãn việc cung cấp bộ xét nghiệm cho nhân viên và những người cư trú tại các nhà dưỡng lão ở Anh - một lời hứa đến giờ chính phủ vẫn chưa thực hiện được.
Vào tháng 5-2020, tờ The Guardian tiết lộ Randozx trúng gói thầu trị giá 133 triệu bảng Anh vào ngày 30-3-2020 sau một cuộc đấu thầu kín, không hề được công khai trên bất cứ phương tiện truyền thông nào và cũng không có đơn vị nào khác được mời tham gia đấu thầu – một trường hợp vi phạm quy chế hết sức trắng trợn. Bộ Y tế và Sức khỏe cộng đồng tiết lộ khoản tiền 133 triệu bảng Anh được chi trả để mua 2,7 triệu bộ xét nghiệm, tức là mỗi bộ chỉ trị giá 49 bảng Anh và hợp đồng với Công ty Randox sẽ kéo dài thêm 6 tháng nữa tới tháng 3-2021.
| Công ty Abingdon Health nhìn từ trên cao. |
Đáng nghi ngờ hơn, chỉ ít ngày sau khi trúng thầu, Công ty Randox đã gặp mặt quan chức chịu trách nhiệm cho việc xét nghiệm COVID-19 trên cả nước qua sự giới thiệu của ông Paterson. Ông Bethell, người từng sở hữu một công ty chuyên vận động hành lang trước khi trở thành chính trị gia, được biết đến như một quan chức rất thích sử dụng các công ty tư nhân trong công cuộc phòng chống COVID-19 tại Anh. Trong cuộc họp với các bộ trưởng, ông Bethell tuyên bố ông và ông Paterson gặp gỡ Công ty Randox chỉ để thảo luận thêm về phương pháp xét nghiệm COVID-19.
Một nguồn tin trong chính phủ lại khẳng định đó là một cuộc gặp để Randox có cơ hội “cảm ơn”. Khi được chất vấn năm ngoái về khoản tiền lương khổng lồ mình nhận được với tư cách “cố vấn” của Công ty Randox, ông Paterson chỉ trả lời: “Những khoản thu nhập của tôi đã được công bố đầy đủ và chính xác theo đúng bộ quy tắc của Hạ viện”.
Ông Steve Goodrich, công tác tại tổ chức Minh bạch Quốc tế Anh cho rằng chính phủ nên quay trở lại hình thức đấu thầu mở. Tiêu hàng trăm triệu bảng Anh vào một công ty không cần phải cạnh tranh với ai là khó chấp nhận, nhưng đáng sợ hơn là việc các đơn vị thắng gói thầu nhờ những mối quan hệ mờ ám với nhiều chính trị gia. Nếu không tái khởi động hình thức đầu thầu mở, chính phủ sẽ không thể nào quản lý tốt tiền thuế của dân.