Những cuộc tranh giành lãnh địa của băng đảng ma túy trong nhà tù tại Brazil

• Bạo loạn trong tù ở Brazil, 42 tù nhân bị siết cổ đến chết

Cuộc chiến đẫm máu giành lãnh địa

Ngày 31-7, các chuyên gia pháp y tại thành phố Altamira ở Brazil, nơi 57 tù nhân chết trong cuộc bạo loạn đẫm máu, cho biết đã xác định được danh tính 17 thi thể, bao gồm các thi thể bị chặt đầu. 15 thi thể được đưa ra cho các gia đình vào cuối ngày 30-7. Chuyên gia pháp y Marcel Ferreira cho biết một số người đã ngất  khi được gọi đến nhận thi thể của người thân bị chặt đầu.

Trong hơn 20 năm qua, 24/26 bang của Brazil đã chứng kiến các vụ chém giết khủng khiếp diễn ra trong nhà tù. Vụ bạo loạn đẫm máu nhất diễn ra vào năm 1992, khi có tới 111 tù nhân bị sát hại tại nhà tù Carandiru của bang Sao Paulo.

Các vụ bạo loạn xảy ra thời gian gần đây cho thấy cuộc chiến tranh giành quyền kiểm soát nhà tù và hoạt động buôn bán ma túy đang mở rộng và khốc liệt hơn giữa các băng đảng tội phạm nước này. Cho tới lúc này, cảnh sát vẫn đang tiến hành điều tra nhưng một số vụ thảm sát nhà tù gần đây đã được xác định là do các băng đảng xung đột kiểm soát các đường dây buôn bán ma túy trị giá hàng tỷ USD ở Amazon.

Tại khu vực Đông Bắc Brazil, các băng đảng ma túy tham gia hoạt động vận chuyển cocaine từ Colombia và Peru dọc theo tuyến đường thủy Amazon đến bờ biển Đại Tây Dương rồi tuồn vào châu Phi và châu Âu. 

Chúng liên kết với những kẻ lừa đảo ngân hàng, buôn bán ma túy và súng, vì thế dù ở trong tù chúng vẫn trực tiếp điều hành qua điện thoại di động đưa lậu vào phòng giam. Những cuộc chiến đẫm máu xảy ra khi các băng đảng tranh giành lãnh thổ. Băng Comando Vermelho (CV) là băng đảng ma túy khét tiếng hoạt động trên khắp Brazil, có nguồn gốc từ thành phố Rio de Janeiro đang bành trướng sâu vào phía Bắc Brazil. Còn băng Comando Classe A (CCA) là băng nhỏ ít được biết đến bên ngoài bang Para.

Những năm gần đây, thành phố Altamira là nơi có tốc độ tăng dân số rất nhanh  do người lao động nhiều nơi đổ về làm công nhân xây dựng tại dự án đập thủy điện Belo Monte. Tổng dân số tại Altamira hiện khoảng 109.000 người với một bộ phận lớn là người có thu nhập thấp, trở thành địa bàn hấp dẫn của tội phạm và ma túy.

Nhà tù Altamira nằm cách thủ phủ bang Para khoảng 850 km, có sức chứa khoảng 200 tù nhân nhưng hiện giam giữ hơn 300 tù nhân. Báo cáo ban đầu của cảnh sát cho biết nhóm gây chiến là các phạm nhân thuộc băng đảng CCA. Nhóm tù nhân thuộc băng  CCA thoát khỏi buồng giam của mình và tấn công sang khu vực của băng CV.

Jarbas Vasconcelos, người giám sát hệ thống nhà tù bang Para kể rằng vụ đụng độ bắt đầu vào khoảng 7h, khi các tù nhân đang dùng bữa sáng. "Thủ lĩnh băng CCA đã châm lửa đốt các tấm đệm trong buồng giam nơi nhốt các thành viên băng CV trước khi thực hiện vụ tấn công", Jarbas Vasconcelos nói.

Đám cháy lan ra rất nhanh khiến hàng chục tù nhân bị giam trong các container cũ thiệt mạng do ngạt khói. Các container này được cải tạo làm buồng giam trong khi một tòa nhà trong trại giam đang được xây dựng lại.

"Cảnh sát đã không thể tiến vào trong nhà tù trong suốt 5 tiếng do đám cháy lớn bùng lên ở ngay lối vào", Vasconcelos nói.  Ban đầu, mhóm CCA bắt hai quản giáo làm con tin, nhưng sau đó phóng thích hai người này và tiếp tục tấn công các thành viên của băng CV. Khi cảnh sát dập tắt được đám cháy và tiến vào bên trong nhà tù, họ phát hiện 16 thi thể bị chặt đầu trên sàn nhà.

Theo các nhà điều tra, việc buôn bán ma túy ở bang Amazonas do băng đảng Familia do Norte (FDN) kiểm soát. FDN được cho là thủ phạm vụ thảm sát đầu năm 2017 tại một nhà tù ở thành phố Manaus, khiến 56 người thiệt mạng, trong đó có nhiều nạn nhân liên quan tới băng đảng đối thủ Primeiro Comando da Capital (PCC).

Sau vụ xung đột này, quyền lực của PCC trong khu vực suy giảm, tạo điều kiện cho băng đảng CV có nguồn gốc từ thành phố Rio de Janeiro tăng sức ảnh hưởng. Trong khi đó, nhà tù Altamira được kiểm soát bởi băng CCA. Vụ bạo loạn này là cách để CCA dằn mặt và chặn CV đến thành phố Altamira.

Bộ Tư pháp Brazil cho biết, để ngăn chặn bạo lực có thể tiếp diễn tại nhà tù Altamira, những kẻ cầm đầu phát động vụ bạo lực sẽ bị chuyển tới các nhà tù liên bang, nơi có an ninh nghiêm ngặt hơn. 10 trong số 16 kẻ được cho là kích động bạo lực sẽ bị đưa tới các nhà tù của liên bang, còn hơn 46 tù nhân khác cũng sẽ bị chuyển tới các nhà tù khác trong bang Para.

Nan giải cuộc chiến chống nạn "băng đảng" trong nhà tù

Đây chỉ là một trong nhiều vụ bạo loạn trong nhà tù ở Brazil thời gian qua. Ước tính những năm gần đây đã có hàng trăm tù nhân bị giết trong tù ở Brazil mà nguyên nhân chủ yếu do các băng đảng tranh giành nhau một trong những thị trường cocaine lớn nhất thế giới và các tuyến buôn lậu. Cuộc chiến giữa các băng đảng trong nhà tù đang làm đau đầu giới chức Brazil.

Bạo loạn nhà tù thường xuyên xảy ra tại Brazil do điều kiện các nhà tù không đảm bảo, thường xuyên quá tải, cũng như xung đột giữa các băng nhóm. Theo thống kê, tính đến tháng 6-2017, Brazil có 726.354 tù nhân, cao thứ ba thế giới sau Mỹ và Trung Quốc.

Số lượng này vượt quá khả năng tiếp nhận 423.242 tù nhân của hệ thống nhà tù trên toàn quốc. Tổ chức Ân xá Quốc tế cảnh báo số lượng tù nhân ở Brazil có thể sẽ tăng lên 800.000 người trong năm nay và có thể xảy ra nhiều vụ thảm sát hơn nếu chính phủ nước này không làm gì để thay đổi tình hình.

Tình trạng quá tải khiến các nhà tù không thể giam giữ riêng biệt tù nhân của các băng đảng đối địch. Tình trạng này tạo ra những căng thẳng tại các phòng giam, khi các tù nhân tranh giành chỗ ngủ, thực phẩm. Các nhóm nhân quyền đã cáo buộc Chính phủ Brazil có quá ít động thái để ngăn chặn bạo lực tại nhà tù, biến những nơi này thành trung tâm "chiêu mộ" cho các băng đảng.

Đầu năm 2017, đã xảy ra vụ bạo loạn đẫm máu kéo dài suốt 17 giờ trong nhà tù Anisio Jobim ở thành phố Manaus, khiến ít nhất 56 tù nhân bị sát hại, 180 tù nhân trốn thoát. Vụ đụng độ này là hậu quả của cuộc chiến khốc liệt giữa hai băng đảng tội phạm ma túy lớn nhất Brazil.

Tháng 5- 2019, liên tục xảy ra một loạt  vụ bạo loạn tại một số nhà tù ở bang Amazonas khiến ít nhất 55 tù nhân thiệt mạng. Chính phủ Brazil đã đối phó bằng cách triển khai lực lượng cảnh sát quân sự đến giám sát những nhà tù có tình hình phức tạp nhất, nhưng giải pháp này tỏ ra không hiệu quả, khi các băng nhóm tội phạm vẫn lộng hành trong nhà tù.

Đầu năm 2017, sau khi xảy ra các vụ bạo loạn trong nhà tù, Tổng thống Brazil khi đó là ông Michel Temer cho biết, nước này đang có kế hoạch xây dựng 30 nhà tù mới trong năm nay, trong bối cảnh dấy lên một làn sóng bạo loạn tại các nhà tù quá tải. Khi đó, ông Michel Temer cho biết, một gói các biện pháp trị giá hơn 1 tỷ real (tương đương 309 triệu USD) sẽ được đưa ra nhằm giải quyết cuộc khủng hoảng trong hệ thống nhà tù.

Cũng theo ông Temer, Chính phủ Brazil sẽ xây dựng 5 nhà tù với mức an ninh thắt chặt tối đa, nơi giam giữ các tù nhân bạo lực nhất, thường là các thành viên của các băng đảng ma túy. Khoảng 25 nhà tù khác sẽ do chính quyền các bang hợp tác với chính phủ liên bang xây dựng nhằm giảm tải tình trạng quá tải tại các nhà tù hiện nay.

Mới đây, Tổng thống Brazil Jair Bolsonaro đã cam kết giành lại quyền kiểm soát các nhà tù trong nước cùng với việc xây thêm nhiều nhà tù khác. Tuy nhiên,  cuộc đụng độ ngày 29-7 vừa qua một lần nữa gióng lên hồi chuông báo động về những vấn đề nan giải mà hệ thống nhà tù của Brazil đang phải đối mặt.