Tân Tổng thống Volodymyr Zelensky: Nghệ sĩ hài có giúp dân tộc lạc quan?

• Hé lộ về tân Tổng thống Ukraine, người từng diễn vai Tổng thống trên truyền hình
• Tân Tổng thống Kazakhstan gặp Tổng thống Putin sau khi nhậm chức

Volodymyr Zelensky, tác giả và diễn viên chính – thầy giáo dạy Sử Vasily Goloborodko trong bộ phim dài tập “Đầy tớ của dân” hóa ra lại trở thành Tổng thống và cố gắng dẹp nạn tham nhũng cho đất nước dẫu gặp nhiều rắc rối trong việc hòa nhập với vai trò mới vì luôn luôn phải đối đầu những quan chức suy đồi đạo đức trong chính phủ.

Bằng bộ phim đó, Zelénky đã tạo nên trong hàng triệu người dân Ukraina một cảm giác là chính trị có thể trở nên hoàn toàn khác. “Chúng ta đang quan sát sự hình thành của một dự án chính trị thực sự có một không hai, một reality show mà tất cả mọi người có thể tham gia”. 

Khi diễn viên hài làm chính trị

Volodymyr Zelensky sinh ngày 25-1-1978 tại Kryvyi Rih - một thành phố nằm trong tỉnh Dnipropetrovsk lớn thứ 8 ở Ukraina - trong một gia đình Do Thái, có bố là Tiến sĩ Khoa học – Giáo sư Trưởng khoa Tin học trong trường Đại học, mẹ là kỹ sư. Sinh ra ở thời Xô viết nên ngoài tiếng Ukraina, ông còn thành thạo tiếng Nga và tiếng Anh.

Mới 16 tuổi đã được cấp một học bổng từ Israel, nhưng bố bảo: “Hãy bước qua xác tôi đã”. Mơ làm nhà ngoại giao, thậm chí đã ôn thi vào Đại học Quốc gia Quan hệ Quốc tế Moskva (MGIMO) khi Học viện Quan hệ quốc tế Kiev (KIMO) còn ít tiếng tăm, nhưng chàng trai trẻ lại thi vào trường Kinh tế Kryvyi thuộc Đại học Kinh tế Quốc gia Kiev và nhận bằng Luật sư. Nhưng anh chỉ thực tập có hai tháng trời mà không hành nghề theo như đào tạo.

Năm lớp 11 vốn giành chiến thắng trong Câu lạc bộ Những người vui tính và khôn khéo, từ năm 1997 anh đứng ra thành lập “Kvartal 95” và cùng đội nghệ thuật này sống 5 năm ở Moskva (1998-2003) để đi lưu diễn ở các nước SNG.

Cuối 2003, kênh truyền hình Ukraina “1+1” đặt đội “Kvartal 95” làm một loạt chương trình chọn lọc, Zelensky vừa là đạo diễn vừa làm diễn viên chính và rất được khán giả ưa chuộng vì tính hài hước chính trị. Từ đó đội “Kvartal 95” phát triển thành studio và thực hiện hàng loạt dự án truyền hình...

Bộ phim hài hước dài tập “Đầy tớ của nhân dân” với vai chính do chính Zelensky đóng phát hành năm 2015 và kết thúc vào tháng 3-2018. Phim giành được hai giải "Nhà sản xuất phim truyền hình xuất sắc" và "Phim truyền hình hay nhất" tại Teletriumph Award, giải thưởng điện ảnh của Ukraine.

3 ngày sau khi Đầy tớ của dân kết thúc (31-3-2018), Zelensky quyết định thành lập chính đảng Đầy tớ của dân với các thành viên nòng cốt là đồng nghiệp tại nhóm “Kvartal 95” đồng thời chiêu mộ thêm những tình nguyện viên chưa có kinh nghiệm về chính trị vào tổ chức. Zelensky cũng dùng chính logo của bộ phim để làm hình ảnh đại diện cho đảng của mình.

Và đúng vào giữa đêm tất niên 2018 rạng ngày 1-1-2019, trên kênh truyền hình “1+1” ở Ukraina đã phát đi tuyên bố của Volodymyr Zelensky về việc ông - đại diện đảng “Đầy tớ của dân” - quyết định ra tranh cử Tổng thống. Sự kiện này diễn ra khi các kênh truyền hình còn lại ở Ukraina đang phát đi lời chúc mừng năm mới của Tổng thống đương nhiệm Petro Poroshenko… 

Bộn bề công việc ở cương vị mới

Chiến thắng của một ứng viên không nằm trong hệ thống đang hé mở cánh cửa cho khả năng cải cách Ukraina và giải quyết nhiều mâu thuẫn, xung đột cả trong lẫn ngoài nước. Người thắng đã tuyên bố dự định mang lại cho đất nước một nền hòa bình và xếp đặt trật tự, nhưng liệu ông có đủ sức nặng chính trị, kinh nghiệm và dự trữ cho điều đó? 

Chiến thắng của Volodymyr Zelensky được coi là có tác động của sự đồng cảm với các nhà tài phiệt quanh ông. Một trong những vấn đề then chốt mà giới tinh hoa Ukraina cùng quan tâm là cần cái cách hiến pháp.

Các nhà phân tích tin rằng, với việc một vị Tổng thống còn non kinh nghiệm như Volodymyr Zelensky chấp chính, có thể cho phép chuyển từ hệ thống Tổng thống Đại nghị sang chế độ Cộng hòa Đại nghị (quốc gia có một nghị viện mạnh và các thành viên chính của bộ phận hành pháp được chọn ra từ nghị viện đó).

Người tích cực vận động cho ý tưởng này là Arsen Avakov - Bộ trưởng Bộ Nội vụ Ukraina. Nhưng trước vòng bầu cử thứ hai, khi tình hình trên thực tế đã ngã ngũ, Volodymyr Zelensky đã lên tiếng phản đối bước chuyển hóa đó vì chế độ Cộng hòa Đại nghị có thể trở thành sơ đồ cho sự tiếm đoạt quyền lực, mà việc phân chia quyền lực đang hiện hành “tạo nên sự cân bằng trong xã hội”.

Khắc phục sự yếu kém trong điều hành nhà nước, chuyển đổi hợp lý từ tài sản nhà nước sang tài sản tư nhân, vận dụng thỏa đáng chính sách thuế, củng cố các cơ quan chống tham nhũng… Những dự định mà ông Zelensky sẽ làm ắt sẽ gặp phải sự chống trả của những kẻ có thể bị mất nhiều bởi những thay đổi như thế.

Để giải quyết hàng loạt vấn đề như thế, ông còn phải giành chiến thắng trong cuộc bầu cử vào nghị viện Ukraina sắp tới, đảm bảo sự ủng hộ chắc chắn cho mình ở Rada tối cao mà việc này trước đó mọi bước đi cụ thể trong thái độ với Donbass và nước Nga sẽ đối nghịch hẳn với quan niệm của phương Tây và miền Đông đất nước.

Có lẽ, khả năng thực hiện hòa ước Minsk và điều chỉnh mâu thuẫn ở Donbass là mối quan tâm lớn. Theo thống kê của Viện Xã hội quốc tế Kiev, 66% công dân coi chính mâu thuẫn quân sự ở miền Đông đất nước là vấn đề chủ yếu có tầm quốc gia. Nhiệm kỳ 5 năm của Petro Poroshenko ở cương vị Tổng thống đã không giải quyết vấn đề đó.

Volodymyr Zelensky trẻ trung, vui vẻ, biết sử dụng tiếng Nga – điều đó không kém phần quan trọng, lại nghe nói đứng sau ông là những nhóm tài phiệt đã mệt mỏi vì chiến tranh và chủ trương đạt được bình thường hóa ít ra là về quan hệ kinh tế với Nga. Trong nhận thức của công chúng, Volodymyr Zelensky được coi là niềm hy vọng cho hòa bình tuy rằng còn phải bổ sung cái này cái khác.

Chương trình vận động tranh cử của ông không khác gì mấy so với đối thủ của mình: đối với Volodymyr Zelensky, nước Nga có trách nhiệm bồi thường mọi tổn thất mà Ukraina phải gánh chịu, tiền đề của an ninh quốc gia Ukraina là gia nhập được NATO, trên thực tế là thiên về Giác thư Budapest với sự tham gia của Anh và Mỹ, từ chối hiệp ước Minsk.

Trả lời phỏng vấn trước bầu cử, bàn về chuyện điều hòa mâu thuẫn ở miền Đông Ukraina, ông từ chối cấp quy chế đặc biệt cho những nước Cộng hòa tự xưng và ân xá cho những người tham gia quân tự nguyện Donbass.

Ngay sau khi biết kết quả bầu cử, ông tuyên bố: để chấm dứt mâu thuẫn ở Donbass, ông định phát động một “cuộc chiến thông tin mạnh mẽ” với mục đích liên kết các công dân. Nếu như có những chuyển động nào đó với tình hình ở Donbass và trong quan hệ với Nga, chẳng hạn giải giáp các lực lượng vũ trang ở vùng xung đột quân sự, phục hồi đường hàng không với Moskva thì bình thường hóa quan hệ kinh tế với nước Nga là sẽ có thể.

Tất cả đều có thể

Những người bầu cho Volodymyr Zelensky còn đang tù mù về hàng loạt vấn đề thì họ chú ý đến một chi tiết trong chương trình hành động của ông và quên đi những điều khác. Có thể sử dụng làm ví dụ: ông Volodymyr Zelensky được dư luận coi như là “được giật dây” bởi nhà tài phiệt Ihor Kolomoyskyi - một trong những nhân vật nguy hiểm nhất trên chính trường Ukraina, cựu tỉnh trưởng của Dnipropetrovsk - mặc dù đã tiến hành cuộc điều tra nghiêm túc về ảnh hưởng của tỷ phú này.

Volodymyr Zelensky nói rằng sự lạc hậu của đất nước là do cuộc chiến tranh diễn ra đã 5 năm nay, điều đó tạo nên một chủ nghĩa dân túy mới, khá dễ chịu và thân châu Âu nhằm xiết chặt khối đoàn kết dân tộc đang thiếu sự đồng nhất.

Chính trong bầu không khí đó, chương trình tranh cử của Volodymyr Zelensky coi có những nét rõ ràng hơn cả: ông tuyên bố sẽ ngừng dự án “Ukraina hóa về văn hóa và ngôn ngữ” của Poroshenko (vốn đã bị một phần cư dân nước này không đồng ý) và “tái hợp” dân vùng Donbass từng bị chuyển đi nơi khác từ trước đó và có thể trả lương hưu trong tầm kiểm soát cho những người theo chủ nghĩa phân lập thân Nga.

Trong phát biểu khi mới biết tin trúng cử, ông Zelensky có nói đùa với các nhà báo rằng lý ra vợ ông phải bỏ ông từ lâu. Ông đã kết hôn với người bạn cũ trong Câu lạc bộ Những người vui tính và khôn khéo là Olena Zelenska đã sinh được hai người con Olexandra (2005) và Êirilo (2013).

Sau đó ông cảm ơn những người ủng hộ ông và cả những người… không bầu ông, và hứa: “Tôi còn chưa phải là Tổng thống, cho nên với tư cách một công dân tôi có thể nói với tất cả các công dân của Liên bang Xô viết cũ rằng: Tất cả đều có thể”.

Ông tuyên bố về dự định “tái khởi động” quá trình hòa bình với nước Nga trong khuôn khổ hiệp ước Minsk có cả hai nước Pháp và Đức. Ông nói: “Điều quan trọng nhất – đó là ngưng chiến”.

Các vấn đề nhân sinh sẽ đóng vai trò quyết định mà đích thân vị Tổng thống phải đụng chạm. Mong rằng nhà hài hước Volodymyr Zelensky không dễ để đánh mất niềm tin, tình yêu của cử tri và trong nhiệm kỳ 5 năm tới đây sẽ thực hiện tốt những hứa hẹn, cam kết, dự định cho nhân dân Ukraina ổn định và phát triển.