Vì sao Ả Rập Saudi và Israel xích lại gần nhau?

• Thái tử Saudi nhận trách nhiệm vụ ám sát nhà báo Jamal Khashoggi
• Mỹ "cám ơn" châu Âu vì đổ lỗi cho Iran vụ nhà máy dầu Saudi
• Israel: Mong muốn khó thành của Tổng thống Reuven Rivlin
• Israel lâm vào bế tắc chính trị sau bầu cử lần hai

Một giáo đường mới gần đây đã mở tại Dubai, lần đầu tiên sau nhiều thập kỷ. Jared Kushner, một người Do Thái và là cố vấn hàng đầu cho cha vợ của ông, Tổng thống Mỹ Donald Trump, là bạn thân với nhà cầm quyền hiện nay của Ả Rập Saudi.

Ngược dòng lịch sử

Ngoại trưởng Bahrain, một quốc gia vùng Vịnh Ả Rập, đã trả lời phỏng vấn truyền thông Israel, nhấn mạnh vai trò quan trọng của Israel ở Trung Đông đương đại. Đây là một sự thay đổi trong quan hệ chính thức của thế giới Ả Rập đối với người Do Thái và Israel.

Kể từ khi Israel độc lập vào năm 1948, quốc gia này hiện diện trong khu vực và sự thống trị của họ với người Ả Rập Palestine đã thúc đẩy 4 cuộc chiến lớn với các nước láng giềng Ả Rập. Israel chỉ từ từ đạt được hòa bình chính thức và quan hệ ngoại giao với Ai Cập vào năm 1979 và Jordan năm 1994.

Tại sao nhiều quốc gia Ả Rập đột nhiên có vẻ ấm áp hơn đối với Israel, và rộng mở đối với người Do Thái và Do Thái giáo nói chung hơn?

Có cả một câu trả lời đơn giản và phức tạp ở đây. Câu trả lời đơn giản là Iran. Điều phức tạp hơn là Israel, các quốc gia Ả Rập và Mỹ đã tìm thấy các ưu tiên chung ngày càng tăng của an ninh quốc gia và chính quyền mạnh.

Thủ tướng Israel - ông Netanyahu.

Từ sự ra đời của đạo Hồi vào thế kỷ 20, các cộng đồng Do Thái tồn tại và thường phát triển mạnh trên khắp thế giới Ả Rập. Việc thành lập nhà nước Israel đã thay đổi điều này một cách nhanh chóng. 

Được hầu hết người Ả Rập xem là một sự xâm phạm bất công của người châu Âu vào một Trung Đông mới thoát khỏi thuộc địa, Israel đã bị tấn công khi bắt đầu trở thành nhà nước. 

Điều đó đã giúp ích cho các quốc gia mới nổi, các lực lượng quân sự, cũng như các nhà lãnh đạo Ả Rập, đã đẩy nhiều người Ả Rập Palestine rời khỏi nhà của họ đến các quốc gia Ả Rập khác.

Do sự thù địch của các quốc gia Ả Rập với Israel, người Do Thái ở các quốc gia này chủ yếu trốn sang châu Âu, Israel và Mỹ. Ảnh hưởng mạnh mẽ của bản sắc Ả Rập khu vực và sự ủng hộ dành cho người Ả Rập Palestine trong bối cảnh Chiến tranh Lạnh đã thúc đẩy các cuộc chiến tranh giữa Saudi và Israel vào năm 1956, 1967 và 1973.

Cuộc chiến năm 1967 đã trao cho Israel quyền kiểm soát trực tiếp các vùng lãnh thổ của Palestine, khiến các nhà lãnh đạo Ả Rập tức giận hơn nữa. Vào năm 1973, các nhà sản xuất dầu mỏ Ả Rập đã sử dụng vũ khí dầu lửa, việc ngừng bán dầu cho Mỹ để gây áp lực buộc nước này phải giảm sự hỗ trợ nhất quán của mình đối với Israel.

Dĩ nhiên, mức độ thù hằn của thế giới Ả Rập đối với Israel thay đổi theo quốc gia. Tuy nhiên, các liên kết hợp tác phức tạp vẫn tồn tại không chính thức, chẳng hạn như quan hệ kinh tế giữa các quốc gia vùng Vịnh Ả Rập và Israel. 

Tuy nhiên, sau khi Ai Cập ký hiệp ước hòa bình với Israel năm 1979, phải mất thêm 15 năm cho đến khi một quốc gia Ả Rập thứ hai, Jordan, thiết lập quan hệ ngoại giao với Israel. 

Trong khi các hiệp ước hòa bình của Israel với cả Ai Cập và Jordan vẫn còn nguyên vẹn trong nhiều thập kỷ, các mối quan hệ chủ yếu là lạnh nhạt và không có quốc gia Ả Rập nào khác đi theo sự tiên phong của họ.

Nhưng hiện nay ngày càng có nhiều dấu hiệu về mối quan hệ, cho dù là không chính thức, giữa Israel và nhiều quốc gia Ả Rập khác. Tác nhân phần lớn trong số này là Ả Rập Saudi, và sự thù hằn của nó đối với Iran. 

Trong những năm gần đây, chính phủ Ả Rập Saudi đã cố gắng trở thành cường quốc thế giới Ả Rập bằng cách sử dụng sức mạnh kinh tế của mình, để phản ứng lại sự bất an của chính mình và các quốc gia láng giềng, sau cuộc nổi dậy năm 2011 trên thế giới Ả Rập.

Là một phần của chiến lược này, chính phủ Saudi đã tăng cường sự thù hận lâu dài đối với Iran. Kể từ cuộc Cách mạng Hồi giáo năm 1979, Iran đã trở thành một lực lượng chính trị có tiếng nói đối với Hồi giáo Shia, một hình thức Hồi giáo khác với Hồi giáo Sunni. Hồi giáo Sunni là hình thức đa số của Hồi giáo mà hầu hết người Ả Rập nắm giữ và người Saudi khao khát lãnh đạo. 

Dưới thời hoàng tử và nhà cai trị thực tế hiện nay, Thái tử Mohammed bin Salman, Ả Rập Saudi đã theo đuổi những nỗ lực của mình để trở thành cường quốc Ả Rập Sunni thống trị mạnh mẽ hơn. Điều này bao gồm sự tham gia quân sự của nó ở Yemen, nơi mà nó đã cố gắng với thành công hạn chế để tiêu diệt các lực lượng Shia địa phương có một số mối quan hệ với Iran.

Chính sách đối ngoại mạnh mẽ của Ả Rập Saudi dưới thời Salman cũng bao gồm cô lập đối thủ Qatar, liên minh chặt chẽ với nhà cai trị quân sự Ai Cập Abdel Fattah el-Sisi và tăng số lượng mua vũ khí tiên tiến khổng lồ. Tất cả điều này có nghĩa là củng cố ảnh hưởng của Ả Rập Saudi và làm tê liệt Iran. Nhưng chiến lược của Saudi đã có kết quả hỗn hợp. 

Cuộc chiến ở Yemen đã sa lầy, buộc đồng minh của Saudi là Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) phải rút lui. Salman phải đối mặt với những thất bại từ những người ủng hộ dân quyền vì gia tăng các cuộc đàn áp của Saudi đối với các nhà bất đồng chính trị.

Đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu

Nhưng những thành công hạn chế đã giúp Salman có thêm lý do để nhấn mạnh các liên minh với những người cầm quyền có cùng chí hướng trong khu vực. Ngoài các đồng minh kiên định như UAE và Ai Cập, còn bao gồm cả Israel. Thật vậy, Thủ tướng Benjamin Netanyahu và Salman cạnh tranh lẫn nhau trong sự thù hằn công khai của họ đối với Iran.

Những nỗ lực ngày càng tăng của Ả Rập Saudi để trở thành cường quốc Ả Rập thống trị ở Trung Đông là một phần của xu hướng khác trong khu vực: hợp nhất các quốc gia tập trung vào an ninh. 

Bài học mà nhiều chính phủ Ả Rập dường như đã rút ra từ tình trạng bất ổn Mùa xuân 2011 là sự bất đồng chính kiến, và thậm chí là biểu hiện chính trị cởi mở, có thể trở thành sự sụp đổ chính trị và hỗn loạn. 

Quyết tâm tránh thách thức chính trị, hầu hết các hệ thống chính trị Ả Rập đã khuếch đại đầu tư vốn đã mạnh mẽ của họ vào an ninh nội bộ và đàn áp phát biểu chính trị. Đồng thời, nhiều xã hội Ả Rập, bao gồm Ả Rập Saudi và UAE, đã nỗ lực để cởi mở hơn với sự đa dạng xã hội. Đã có những tiến bộ khiêm tốn về quyền giới ở Ả Rập Saudi và tăng khả năng chịu đựng đa nguyên tôn giáo ở Dubai.

An ninh mạnh mẽ, sự chấp nhận chính thức một cách hạn chế đối với bất đồng chính trị và đa nguyên xã hội cũng giúp điều chỉnh các nền dân chủ bầu cử đang bị căng thẳng với các chính phủ phi dân chủ. Đây là một xu hướng rõ ràng hiện nay. Cách tiếp cận tăng cường sức mạnh quân sự, cảnh sát và giảm sự khoan dung đối với phe đối lập chính trị đã mang các quốc gia như Ả Rập Saudi và Israel xích gần lại một cách tự nhiên.

Thật vậy, nếu các chính phủ Ả Rập nhấn mạnh an ninh để ngăn chặn những lo ngại về các cuộc nổi dậy chính trị, họ có thể coi người Palestine có ít quyền lực dưới sự kiểm soát trực tiếp hoặc gián tiếp của Israel là một vấn đề để bước qua, thay vì ưu tiên giải quyết. Nói tóm lại, mối đe dọa của Iran và sự phổ biến của chính trị chống dân chủ đang củng cố mối quan hệ chính trị lâu dài và một liên minh hậu trường đang phát triển, giữa Israel, Ả Rập Saudi và các đồng minh Ả Rập khác.

Sự hợp tác ngày càng tăng giữa thế giới Ả Rập và Israel có thể là tin tốt cho một số người Do Thái muốn an toàn hơn khi là du khách hoặc cư dân ở các nước Ả Rập. Tuy nhiên, tin tức có vẻ ít tốt hơn cho những người hy vọng các quyền chính trị lớn hơn cho người Palestine, người Yemen và các cộng đồng dân cư khác ở Trung Đông.