Vũ trang cho nhân dân để chống tội phạm?

• El Salvador: Khai khoáng - được không bù mất
• Cuộc chiến giữa Cảnh sát El Salvador và băng đảng
• Xã hội đen điều hành nhà tù tại El Salvador

Ý tưởng này thực ra không mới, trước đây, EL Salvador cũng từng đề xuất điều này nhưng bị bỏ qua vì sợ sẽ tạo ra các nhóm hoạt động ngoài vòng pháp luật khác.

Ý tưởng táo bạo

Mới đây, Eugenio Chicas, người phát ngôn của Tổng thống Salvador Sánchez Cerén, cho biết các lực lượng hành pháp đang “nghiên cứu khả năng tạo ra các ủy ban an ninh dân sự hợp pháp để bảo đảm an ninh tại những vùng lãnh thổ họ hoạt động”.

Chicas cho biết, kế hoạch này sẽ được triển khai tại 100 thành phố có chỉ số bạo lực thấp, để tạo ra một "phòng tuyến" nhằm cách ly những khu vực đó với các băng nhóm tội phạm. Nếu thành công, việc thành lập các ủy ban an ninh sẽ được đẩy mạnh.

Chủ tịch Quốc hội Guillermo Gallegos, thành viên của Liên hiệp Thống nhất Quốc gia (GANA), liên minh với đảng cầm quyền tại Quốc hội, đã tuyên bố về việc cải cách các quy định dưới luật để cho phép các nhóm dân sự "được vũ trang thường xuyên trong cộng đồng để bảo vệ cuộc sống, tính toàn vẹn và tài sản của họ, cũng như của những người xung quanh".

Ngoài ra, ông Gallegos thừa nhận đã "hiến" tiền cho một nhóm dân sự ở khu vực nông thôn cách San Salvador khoảng 50 cây số về phía đông. Ông cam đoan số tiền trên dùng để mua vũ khí là tiền túi của ông, nhưng không cung cấp bằng chứng cho điều đó, dù ông từng bị cáo buộc lạm dụng công quỹ.

Những đề xuất này được đưa ra sau khi cảnh sát thất bại trong việc chống lại sự bành trướng địa bàn và giết người vô tội vạ của MS13 và Barrio 18. Sự thất bại của cảnh sát đã dẫn đến việc áp dụng các biện pháp an ninh "bất thường" bao gồm việc gia tăng thời gian giam giữ và cần sự tham gia của quân đội vào các nhiệm vụ an ninh công cộng.

Theo phát ngôn viên của cảnh sát, các biện pháp này đã giảm 50% số vụ giết người và đẩy lùi một phần việc kiểm soát địa bàn của các băng đảng. Tuy nhiên, dữ liệu thu được từ một đơn vị thống kê và nghiên cứu của tờ La Prensa Gráfica cho biết, tỷ lệ giết người giảm nhẹ từ khoảng 12 vụ/ngày vào tháng 11-2016 còn 10 vụ/ngày tính đến nay.

Các biện pháp mới của cảnh sát cũng bị cáo buộc làm gia tăng sự lạm quyền của lực lượng này, liên quan đến các vụ giết người không xét xử, các vụ bắt giữ tùy tiện và các vi phạm nhân quyền khác. Các cuộc điều tra báo chí, các báo cáo của Bộ Ngoại giao Mỹ và các vụ án đang được Văn phòng Tổng Chưởng lý Salvador điều tra đều chỉ ra rằng, các cáo buộc này là đáng tin cậy.

Hiện nay, những người chỉ trích ý tưởng về vũ trang cho thường dân cho rằng biện pháp đó không chỉ không hiệu quả trong việc chống lại bạo lực và băng nhóm, mà còn có thể gây ra nhiều vụ vi phạm nhân quyền và thậm chí dẫn đến việc tạo ra các nhóm vũ trang mới hoạt động ngoài luật pháp.

Nhiều rủi ro

Sau khi nội chiến kết thúc năm 1992, ý tưởng tặng vũ khí cho các nhóm dân sự đã được gợi ý trong các cuộc thảo luận về an ninh công cộng ở El Salvador. Lần đầu tiên là vào năm 1994, khi ông Hugo Barrera, lúc đó là Thứ trưởng Bộ Công an của Liên minh Cộng hoà Quốc gia Dân chủ (ARENA), đã đề nghị thành lập các ủy ban khu phố có vũ trang.

Thời điểm đó, mối đe dọa không phải là băng đảng mà là chi nhánh của các tổ chức tội phạm hình thành một phần bởi các cựu chiến binh và binh sĩ, cũng như những kẻ buôn lậu, sau này trở thành các tổ chức buôn ma túy đầy quyền lực như Perrones và Texis Cartel.

Ngay sau khi được đề xuất, các quan chức hành pháp và lập pháp của El Salvador cũng như các quan chức Liên Hiệp Quốc, lúc đó giám sát quá trình hòa bình, đã từ bỏ ý tưởng này do nguy cơ nguy hiểm dẫn đến sự gia tăng của các nhóm bán quân sự ở El Salvador.

Năm 1995, một biệt đội tử thần bán vũ trang đã nổi lên ở phía đông của đất nước với tên gọi là "Bóng đen" (La Sombra Negra), bao gồm các cựu cảnh sát, binh sĩ và một số quan chức… Ngành tư pháp Salvador cho biết, 17 vụ giết người là hành vi của “Bóng đen”. Một số quan chức liên quan đến nhóm này sau đó bị buộc tội có quan hệ với tổ chức buôn bán ma túy Perrones.

Nói chung, những ý tưởng vũ trang dân sự hoặc dung túng cho các nhóm bán quân sự như thế này đã khá quen thuộc trong suốt 30 năm qua. Một ví dụ khác là cách tiếp cận "mano dura" hay "nắm đấm sắt", một chính sách công được áp dụng từ năm 1999 đến 2009, trong đó có việc tạm thời giam giữ hàng trăm thành viên bị nghi ngờ là băng đảng, càng làm cho tình hình phức tạp hơn.

Tại một nước có vòng xoáy bạo lực tiếp tục bị đẩy mạnh hơn sau cuộc nội chiến 1980-1992, cộng với các hành vi tham nhũng của quan chức chính phủ là những nguyên nhân chính dẫn đến việc các băng đảng không bị trừng phạt. Việc vũ trang cho các nhóm dân sự có thể chỉ như đổ thêm dầu vào ngọn lửa bạo lực vẫn đang hừng hực.