“Bãi mìn nguy hiểm” đối với tân Giám đốc CIA

Vấn đề mà CIA đang phải đối mặt hiện nay là bản cáo trạng kết tội chương trình thẩm vấn của CIA - một báo cáo nghiên cứu dài 6.000 trang của Thượng viện Mỹ buộc tội giới chức cơ quan tình báo đã cố tình lừa dối Nhà Trắng, Bộ Tư pháp và Quốc hội Mỹ một cách hệ thống trong suốt nhiều năm dài về chương trình "Những kỹ thuật thẩm vấn tăng cường" (gọi tắt là EIT).

Trái ngược với tuyên bố của những người ủng hộ, chương trình thẩm vấn của CIA được coi là không có kế hoạch chặt chẽ, được quản lý kém và hoàn toàn vô ích trong thu thập thông tin tình báo. "Đó chính là bãi mìn nguy hiểm cho John Brennan" - Mark M. Lowenthal, cựu Phó giám đốc CIA và cựu Giám đốc Tham mưu của Ủy ban Tình báo Hạ viện, nhìn nhận.

Một chương trình vô nhân đạo kéo dài 7 năm

Báo cáo (vẫn còn giữ bí mật) của Ủy ban Tình báo Thượng viện có thể đặt John Brennan vào tình thế khó xử bên trong trụ sở CIA ở Langley, bang Virginia. Nếu chấp thuận báo cáo của Thượng viện, John Brennan buộc phải kết tội nhiều sĩ quan CIA từng làm việc trong chương trình thẩm vấn và chống lại lập trường của các cựu Giám đốc Cơ quan Tình báo - nhất là George J. Tenet, người giám sát những cuộc thẩm vấn tàn bạo; và Michael V. Hayden, người ủng hộ mạnh mẽ những phương pháp tra tấn này.

John A. Rizzo, luật sư hàng đầu làm việc cho CIA trong suốt 30 năm trước khi về hưu năm 2009, nhận định: "Lực lượng nhân viên chuyên nghiệp của CIA đang bị giám sát. Trong đó, hàng trăm người từng tham gia chương trình EIT kéo dài 7 năm - những người vẫn còn tin tưởng họ làm đúng và cần thiết phải làm như thế - vẫn đang phục vụ CIA".

Báo cáo - theo tuyên bố của một số thượng nghị sĩ và mô tả của những quan chức được xem qua nó - nêu đầy đủ chi tiết về việc giới chức CIA và các cố vấn đã cung cấp thông tin hoàn toàn sai lệch như thế nào về thực chất cũng như tính hiệu quả của chương trình EIT cho giới chức chính quyền Tổng thống George W. Bush, các thành viên Quốc hội, công chúng Mỹ và cả các đồng nghiệp của họ - có thể bao gồm cả John Brennan.

Năm 2009, cả hai đảng Cộng hòa và Dân chủ bắt đầu soạn báo cáo, song sau đó các thành viên Cộng hòa không tham gia vào công việc này nữa. Báo cáo bao gồm 35.000 chú thích liên quan đến 6 triệu tài liệu trong hồ sơ của CIA. Chương trình EIT của CIA bao gồm các kiểu tra tấn tàn bạo gây tranh cãi dữ dội như: bắt tù nhân trần truồng hoàn toàn trong cái rét căm căm, phá rối giấc ngủ, bắt tù nhân chịu đựng những tư thế gây stress, trấn nước v.v…

John Brennan sẽ phải tự quyết định xem liệu có nên chấp thuận việc công bố phiên bản báo cáo soạn lại hay không - Thượng nghị sĩ John McCain của đảng Cộng hòa - tuyên bố phiên bản báo cáo được giải mật phải được tiết lộ, song Brennan nhấn mạnh đề nghị "cân nhắc thật cẩn thận".

Brennan cũng phải quyết định xem liệu có nên tổ chức một ủy ban giải trình hay không nhằm trừng phạt những sĩ quan đã nghỉ hưu hay đang phục vụ cho CIA bị buộc tội quản lý kém hay báo cáo sai lệch về chương trình EIT. Nếu Brennan cố gắng giữ im lặng tất nhiên ông ta sẽ bị phản đối dữ dội từ tuyệt đại đa số thành viên đảng Dân chủ thuộc Ủy ban Tình báo Thượng viện và John McCain.

Nhưng, Emile A. Nakhleh - cựu chuyên gia phân tích hàng đầu của CIA và người từng cộng tác với Brennan - cho biết Brennan có đủ khả năng để giải quyết vấn đề bất chấp đó là thách thức không nhỏ cho ông.

Chương trình EIT từng bị lờ đi trước các cuộc tranh cãi sôi nổi về những chiến dịch ám sát các phần từ khủng bố mà John Brennan giám sát từ Nhà Trắng trong cương vị cố vấn chống khủng bố hàng đầu của Tổng thống Obama. Song, chương trình EIT được hâm nóng trở lại sau khi John Brennan chính thức được phê chuẩn trở thành tân Giám đốc CIA - thay thế ông David Petraeus.

John O. Brennan năm 2005 (trái) và Tổng thống George W. Bush tại Trung tâm Chống khủng bố Quốc gia (CTC) ở Tyson Corner, bang Virginia.

Về phần mình, John Brennan cho biết, ông không có vai trò gì trong việc quản lý chương trình EIT, đồng thời còn bày tỏ sự phản đối những phương pháp tra tấn tàn bạo của một số đồng nghiệp ở CIA.

Một nhân vật gây tranh cãi

John Brennan là con của một người Ireland từ Roscommon nhập cư vào Mỹ và lớn lên ở New Jersey. Trong thời gian học khoa Chính trị tại Đại học Fordham ở New York, Brennan tình cờ đọc thấy mẩu tin tuyển người của CIA nên quyết định chọn tình báo là nghề nghiệp tương lai của mình.

Năm 1980, không lâu sau khi nhận bằng thạc sĩ ở Đại học Texas ở Austin, Brennan chính thức đầu quân vào CIA. Brennan có thời gian khoảng một năm nghiên cứu Trung Đông tại Đại học Mỹ ở Cairo cho nên ông được coi là người rất thông thạo tiếng Arập, rất cần thiết cho hoạt động tình báo chống khủng bố.

John Brennan bắt đầu sự nghiệp tình báo với vai trò chuyên gia phân tích về các khu vực Cận Đông và Nam Á cho CIA và trải qua 25 năm phục vụ cho cơ quan này. Năm 1996, Brennan được chỉ định làm Trưởng văn phòng CIA ở thủ đô Riyadh của Arập Xêút khi xảy ra vụ đánh bom cụm tháp Khobar giết chết 19 quân nhân Mỹ.

Năm 1999, John Brennan được cất  nhắc vào vị trí Tham mưu trưởng cho Giám đốc CIA lúc đó là George Tenet và trở thành Phó giám đốc điều hành của CIA vào tháng 3/2001. Sau một thời gian ngắn rời khỏi CIA, vào năm 2003, John Brennan được giao trọng trách báo cáo tình báo hàng ngày do cộng đồng tình báo Mỹ cung cấp cho Tổng thống George W. Bush trong Nhà Trắng.

Trong hai năm 2004 và 2005, Brennan lãnh đạo Trung tâm Chống khủng bố quốc gia, đơn vị chịu trách nhiệm thu thập thông tin về các hoạt động khủng bố do các cơ quan tình báo Mỹ cung cấp.

Sau khi ngưng phục vụ cho chính quyền Mỹ vào năm 2005, Brennan giữ chức Giám đốc điều hành Công ty Cố vấn và Phân tích an ninh tư nhân, gọi tắt là Tập đoàn Phân tích (TAC), đồng thời làm Chủ tịch Liên minh An ninh quốc gia và Tình báo (INSA) - một hiệp hội các chuyên gia tình báo Mỹ.

Khi đắc cử tổng thống Mỹ vào cuối năm 2007, ông Obama liền đề cử John Brennan làm Giám đốc CIA, nhưng sau đó Bernnan đã phải rút lui trước làn sóng chỉ trích dữ dội từ đa số nghị sĩ thuộc đảng Dân chủ cũng như các tổ chức nhân quyền vì sự dính líu của ông đến các chính sách chống khủng bố gây tranh cãi dưới thời chính quyền Tổng thống George W. Bush.

Tháng 4/2012, John Brennan là quan chức đầu tiên của chính quyền Obama công khai thừa nhận những cuộc tấn công máy bay không người lái của CIA tiến hành hàng loạt ở Pakistan, Yemen, Somalia, Libya, Afghanistan và những nơi khác. Brennan cũng thường đề cập đến sự trợ giúp kinh tế cho Yemen nhằm làm cho sự hiện diện quân sự và tình báo Mỹ ở quốc gia này thêm phần vững chắc. Do đó, Yemen nhanh chóng trở thành nơi mà Mỹ dễ dàng tăng cường các chiến dịch chống khủng bố hơn ở Pakistan.

Khi các chương trình huấn luyện tình báo và quân sự được mở rộng ở Yemen, Tổng thống Obama và Brennan bắt đầu tấn công các mục tiêu khủng bố ở nước này và lan sang Somalia từ một căn cứ ở Djibouti, quốc gia ở Vùng Sừng châu Phi