CIA bị cáo buộc tham gia sâu tại Afghanistan

• Đang bắt đầu một giai đoạn mới của cuộc chiến Afghanistan?
• Bước đi quan trọng hướng tới tiến trình hòa bình toàn diện cho Afghanistan
• Afghanistan đứng trước cơ hội lịch sử

“Họ rất nguy hiểm và họ không thực hiện bất kỳ thỏa hiệp nào”, ông nói trong một cuộc phỏng vấn gần đây. Motmaeen là một nhà phân tích chính trị tự do ở Kabul và thường xuất hiện trên truyền hình, biết rõ mình đang nói về cái gì.

Những cuộc tấn công bí hiểm

Vài tháng trước, Motmaeen bị các tay súng tấn công ở giữa Kabul. May mắn trốn thoát và sau đó ông tuyên bố những người tấn công thuộc về NDS – tổ chức tình báo cho là muốn bịt miệng ông. Motmaeen là một nhà phê bình thường xuyên về sự chiếm đóng quân sự của Mỹ ở Afghanistan và ủng hộ một thỏa thuận hòa bình với Taliban. Motmaeen không đơn độc trong việc kể những câu chuyện như vậy.

Vài tuần sau cuộc tấn công bị cáo buộc đe dọa cuộc sống của Motmaeen, Mohammad Hassan Haqyar – một nhà hoạt động chính trị – tiếp tục bị tấn công và bị thương bởi các tay súng vô danh. Và vào ngày 20/11/2019, Waheed Mozhdah bị ám sát tại khu vực Dar-ul-Aman của Kabul sau khi rời nhà thờ Hồi giáo địa phương. Cho đến ngày hôm nay, những kẻ giết chết Mozhdah vẫn nhởn nhơ ngoài vòng pháp luật.

Nhà phân tích chính trị và nhà văn Mozhdah được biết đến với những quan điểm phê phán đối với cả Kabul và Washington. Nhiều nhà quan sát đã liên kết các lực lượng thân chính phủ với các cuộc “tấn công kiểu dây chuyền” này, theo như mô tả từ một số cơ quan báo chí Afghanistan địa phương. Giáo sĩ tôn giáo và nhà phê bình chính phủ Mawlavi Baharuddin Jowzjani phát biểu trên Tolo News, kênh tin tức lớn nhất của Afghanistan: “Rõ ràng họ đã làm điều này hoặc để mặc cho sự việc xảy ra”.

Theo các thành viên gia đình, Mozhdah bị giết bởi một khẩu súng lục công nghệ cao. Toàn bộ hệ thống chính trị của Afghanistan đã phản ứng trước vụ sát hại Mozhdah. Trong khi đó, các quan chức chính phủ tuyên bố sẽ điều tra vụ án. Sau cái chết của Mozhdah, Motmaeen rời khỏi Afghanistan vì sợ hãi. Haqyar cũng sống ở nước ngoài vào lúc này.“Tình hình ở Kabul không an toàn đối với chúng tôi”, Motmaeen nói.

Người ta từ chối bình luận về hầu hết các cáo buộc. Nhưng giám đốc NDS Mohammad Masoom Stanekzai đã buộc phải từ chức vào tháng 9/2019 sau một cuộc đột kích của NDS tại Jalalabad, thủ phủ tỉnh Nangarhar miền đông Afghanistan, nhắm vào một gia đình có tiếng tăm địa phương và giết chết 4 anh em, tất cả đều là thường dân.

Trong khi NDS tuyên bố những người bị giết chết được cho là thành viên của tổ chức Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS), người dân địa phương đã bác bỏ cáo buộc này. Sau đó có tiết lộ cho rằng tất cả nạn nhân là những người đàn ông vô tội từ 24 đến 30 tuổi, bị đánh đập và bắn chết bởi “Đơn vị 02” khét tiếng, nhóm chịu trách nhiệm về các hoạt động tương tự ở khu vực phía đông.

Nhiều người Afghanistan tin rằng NDS, với sự giúp đỡ và chấp thuận của CIA, đã biến thành một hóa thân thứ hai của KhAD – tổ chức tình báo tàn bạo của Afghanistan trong thập niên 1980. KhAD đã giết và tra tấn hàng chục ngàn người sau cuộc đảo chính đẫm máu năm 1978.

Mohammad Najibullah là người đứng đầu KhAD và sau này trở thành tổng thống Afghanistan. Theo một số người, NDS không chỉ là tổ chức tình báo kế thừa chính thức của KhAD, mà còn bắt chước các chiến thuật tàn bạo của nó để biến Afghanistan thành một quốc gia cảnh sát mới với sự giúp đỡ của tình báo Mỹ.

Vài tuần sau khi Mozhdah bị giết chết, Kabul bị cuốn vào một hành động tàn bạo khác. Khoảng 7giờ 30 tối ngày 5/1/2020, các thành viên của một đơn vị lực lượng đặc biệt NDS xông vào một ngôi nhà dân cư tại một trong những khu phố sầm uất nhất của Kabul. Đến sáng sớm, người ta phát hiện 5 người đã chết.

“NDS đã tấn công nhà của chúng tôi một cách rất tàn bạo. Đó là một cuộc tàn sát”, một trong những nhân chứng nói. Một trong những nạn nhân là chính khách nổi tiếng Amer Abdul Sattar. Sattar sống ở tỉnh Parwan gần đó và được cho là mục tiêu chính của NDS. Con trai ông cũng bị giết trong cuộc đột kích.

Cho đến hôm nay, không biết tại sao cuộc đột kích diễn ra hay tại sao Sattar bị giết. Nó thậm chí có thể là một sai lầm: trái ngược với các nạn nhân khác, Sattar được coi là một nhân vật thân chính phủ và ủng hộ Tổng thống trong chiến dịch bầu cử năm 2019. Vào thời điểm cuộc đột kích, tất cả các nạn nhân đều không được vũ trang. “Năm người đã bị giết và hai người bị NDS bắt giữ. Bảy người khác vẫn ở trong nhà”, Mitch Abdul Nasir, một người họ hàng của Sattar, cho biết.

Theo các nhân chứng, nhóm đột kích có ý định giết tất cả mọi người trong căn hộ. “Amer Sattar và con trai ông là khách của chúng tôi. Họ đã bị giết cùng với cha tôi và một trong những anh em của tôi”, Shafi Ghorbandi, con trai của chủ nhà cho biết.

Lúc đó, rõ ràng là cuộc đột kích chống lại Sattar làm rung chuyển môi trường chính trị ở thủ đô Kabul của Afghanistan. “Ngay khi nghe tin, tôi đã liên lạc với tổng thống” - Amrullah Saleh, người bạn của Ghani và là cựu giám đốc NDS, nói tại tang lễ của Sattar vào ngày hôm sau. Saleh cũng là bạn thân của Sattar. 

Sau lễ tang, Ghani đã chào đón các thành viên gia đình của Sattar tại dinh tổng thống và bày tỏ lời chia buồn. Ông cũng hứa sẽ điều tra cuộc đột kích. Việc giết Sattar cũng trở thành một vấn đề được tranh luận sôi nổi tại quốc hội Afghanistan, với một số nhà lập pháp yêu cầu một cuộc điều tra kỹ lưỡng, công khai về cuộc đột kích. Quốc hội đã nhân cơ hội này để yêu cầu điều tra về số lượng các cuộc đột kích ban đêm đang diễn ra trên khắp đất nước.

Trên thực tế, trong khi quốc hội vẫn đang thảo luận về cuộc đột kích ở thành phố Kabul, đã có báo cáo về một cuộc đột kích ban đêm khác, một lần nữa được thực hiện bởi NDS, ở tỉnh Laghman phía đông Afghanistan. Một người đàn ông lớn tuổi đã bị giết, và 4 đứa con trai của ông bị giam giữ tại NDS. Gần như mọi sự cố được báo cáo được cho là có liên quan đến NDS và CIA – cơ quan duy trì lực lượng của mình đồng thời hỗ trợ các đối tác Afghanistan bên trong NDS.

Bóng tối từ mối quan hệ NDS và CIA

Ở Afghanistan, cả hai cơ quan tình báo NDS và CIA đều trở nên khét tiếng với các chiến thuật săn lùng và giết chóc, thường dẫn đến thương vong dân sự. Nó cũng là tài liệu mà các đơn vị CIA như Lực lượng Bảo vệ Khost (KPF) chủ yếu có mặt tại các tỉnh miền đông nam thực hiện nhiều vụ bắt cóc, tra tấn, và giết thường dân Afghanistan - một thực tế được nhấn mạnh bởi một báo cáo của Tổ chức Giám sát Nhân quyền (HRW) trong cuối năm 2019. Báo cáo 53 trang ghi lại 14 trường hợp tại 9 tỉnh từ cuối năm 2017 đến giữa năm 2019.

Theo HRW, các trường hợp minh họa rõ ràng rằng các lực lượng Afghanistan được CIA đào tạo và tài trợ đã cho thấy rất ít mối quan tâm đối với đời sống dân sự hoặc trách nhiệm với luật pháp quốc tế. Các nhóm dân quân đang hoạt động trên khắp đất nước và phần lớn là ở các tỉnh như Khost, Paktia, Paktika, Nangarhar và Maidan Wardak.

Patricia Gossman, nữ giám đốc khu vực châu Á của HRW và là tác giả của báo cáo, cho biết: “Những lực lượng được hỗ trợ bởi CIA thường bỏ qua sự bảo vệ mà người dân và tù nhân được hưởng. Đây không phải là những trường hợp riêng lẻ mà là minh họa cho một mô hình vi phạm pháp luật chiến tranh nghiêm trọng hơn - thậm chí tội ác chiến tranh - của các lực lượng bán quân sự này. Các lực lượng tấn công của NDS và KPF bắn người trong tù và buộc toàn bộ cộng đồng phải chịu sự khủng bố của các cuộc đột kích ban đêm và các cuộc không kích bừa bãi. Chính phủ Mỹ cần phải chấm dứt tình trạng này và giải tán tất cả các lực lượng bất thường”.

Vì tính minh bạch không tồn tại nên thường không rõ NDS có liên quan đến các hoạt động này và sự kiểm soát của các dân quân như KPF đến mức độ nào. Tuy nhiên, hệ thống phân cấp dường như rõ ràng, điều đó có nghĩa là không có gì có thể xảy ra nếu không có sự chấp thuận của CIA. Đồng thời, rất ít thông tin về NDS cũng như cấu trúc của tổ chức. Nhiều người đã làm việc với NDS trong những năm qua là những người đã từng làm việc với KhAD. 

“Đây không phải là một sự trùng hợp ngẫu nhiên”, Motmaeen nói. Mozhdah cũng tuyên bố rằng NDS bắt chước các hoạt động của KhAD để truyền bá nỗi sợ hãi và khủng bố.

Trong khi chức năng của các nhóm dân quân như KPF và các mối quan hệ của nó với CIA là rõ ràng (KPF được đào tạo và trang bị tại Camp Chapman, một căn cứ của CIA ở miền trung tỉnh Khost miền nam Afghanistan), thì NDS lại khá là mơ hồ. Giám đốc NDS Ahmad Zia Saraj dường như không có nền tảng chính trị rõ ràng. 

Tuy nhiên, có tin đồn rằng Saraj có thể mất vị trí của mình sau cuộc đột kích vào Sattar. Bây giờ Saraj đang phải đối mặt với rất nhiều áp lực. “Chúng tôi sẽ xem liệu Saraj có còn ngồi trên chiếc ghế của mình nữa hay không”- một nhà phân tích an ninh người Afghanistan (giấu tên) nói.

Nhưng trong khi những chỉ trích về NDS đang gia tăng, các vụ việc như cuộc đột kích giết chết Sattar và con trai ông cho thấy cơ quan tình báo cảm thấy tự tin như thế nào trong khi thực hiện các hành vi vi phạm nhân quyền, ngay cả ở giữa các khu vực đô thị của Kabul và thậm chí vào cả ban ngày.

Saeed Jalal, một nhà nghiên cứu và phân tích tại Kabul, phát biểu: “Có một chính sách mạnh mẽ là bạn ở với chúng tôi hoặc chống lại chúng tôi. Bất kỳ loại đối lập và bất đồng chính trị nào đều được coi là chủ nghĩa khủng bố hay chủ nghĩa quân phiệt. Afghanistan đã phải đối mặt với những chính sách như vậy một lần trong thời kỳ đen tối nhất và kết quả được nhiều người biết đến.

Có lẽ thủ lĩnh gián điệp khét tiếng nhất ở Kabul là Asadullah Khalid, người lãnh đạo cơ quan tình báo từ năm 2012 đến 2015. Trước đó, Khalid đã bị buộc tội trong một danh sách dài các vi phạm nhân quyền - bao gồm bắt cóc, tra tấn, hãm hiếp và giết người.

Năm 2010, các tài liệu của chính phủ Canada báo cáo rằng Khalid có ngục tối riêng của mình trong khi làm thống đốc Kandahar. Khalid cũng bị buộc tội giết chết 5 nhân viên Liên Hiệp Quốc được cho là để bảo vệ đường dây buôn bán ma túy địa phương mà mình có dính líu.

Khalid biến mất khỏi bối cảnh chính trị sau khi bị thương nặng trong một cuộc tấn công của Taliban vào tháng 12/2012, một vài tháng sau khi Khalid trở thành người đứng đầu NDS. Đầu năm 2019, Ghani bổ nhiệm Khalid làm Bộ trưởng Quốc phòng. Quyết định này đã bị chỉ trích bởi một số tổ chức nhân quyền vì quá khứ tàn bạo của Khalid. Tuy nhiên, việc sử dụng lại Khalid nhấn mạnh con đường mà chế độ bảo mật của Kabul dường như đang đi.