Công tác phản gián và nghệ thuật tình báo con người của KGB

• Nga lên kế hoạch khôi phục KGB
• Tổng thống Palestine Mahmoud Abbas từng là điệp viên KGB?
• Cuộc sống hai mặt của điệp viên KGB cuối cùng ở Mỹ

Nhờ cách tiếp cận đó mà Ủy ban An ninh Quốc gia Liên Xô (KGB) đã nhanh chóng nhổ tận gốc hàng loạt mạng lưới điệp viên CIA trên lãnh thổ Liên Xô.

Jonathan Haslam, giáo sư về lịch sử quan hệ quốc tế làm việc tại Đại học Cambridge (Anh) dẫn luận: CIA đã sốt sắng đẩy mạnh hoạt động trong nhiều thập kỷ Chiến tranh Lạnh để lật tẩy các điệp viên hai mang trong hàng ngũ của mình.

Thế nhưng, họ ít biết được rằng, chính công tác phản gián hiệu quả, chứ không phải là hoạt động cài điệp viên hai mang vào CIA, mới là nguyên nhân chủ yếu khiến các chiến dịch tình báo của Mỹ liên tục thất bại. KGB đã rất thành công trong việc bóc gỡ các điệp viên CIA sử dụng vỏ bọc nhân viên ngoại giao, kéo theo vô số thất bại của người Mỹ.

Như James Angleton, trưởng Bộ phận Phản gián của CIA giai đoạn 1954-1975, đã từng rơi vào trạng thái hoang tưởng, nhìn đâu cũng thấy "có gián điệp Liên Xô" trong khi bản thân anh ta không nhận ra yếu tố năng lực phân tích của KGB. Theo cách nói của Haslam, "vấn đề trong cách tư duy của Angleton là không đánh giá cao an ninh của CIA cũng như đánh giá thấp trí tuệ của các đối thủ Nga".

Trong thời gian đến công tác ở Thái Lan và Nhật Bản vào cuối những năm 1950, một nhân viên KGB tên là Yuri Totrov bắt đầu xây dựng một đường dây nhằm loại bỏ một cách có hệ thống các đặc vụ của tình báo Mỹ. Không cần tiếp cận các hồ sơ nhân sự Mỹ, Totrov đã "khéo léo kết hợp sự hiểu biết sâu về hành vi con người với kiến thức hiểu biết chung và suy luận logic chặt chẽ" để tìm ra các đặc vụ Mỹ.

Quay trở lại Moscow sau giai đoạn công tác ở châu Á, Totrov bắt đầu nghiên cứu các tàng thư của KGB nhằm vạch ra các mẫu hành vi ở các đặc vụ Mỹ từng bị giám sát, nghiên cứu tài liệu mở liên quan đến tình báo Mỹ, cùng với các dữ liệu do giới chức cảnh sát ở vô số nước tập hợp lại. Sau này, các đồng nghiệp của ông, cùng với các đối tác của Liên Xô trong khối Warsaw và Cuba tham gia vào dự án này.

Kết quả là - theo nhận xét của Haslam - Totrov và nhóm của ông đã đưa ra được "26 chỉ dấu nhận diện các nhân viên tình báo Mỹ".

Các chỉ dấu này bao gồm các khác biệt trong cách đối xử đối với các nhân viên đại sứ quán chính cống và các nhân viên CIA khoác vỏ bọc ngoại giao, bao gồm sự khác biệt về mức lương, nhiệm kỳ ở các vị trí công tác, các chi tiết về độ tuổi tuyển dụng, và việc không phải đáp ứng yêu cầu dự khóa học ngắn hạn ở Viện Ngoại giao của chính phủ Mỹ (các nhà ngoại giao thật của Mỹ đều được yêu cầu phải qua đào tạo ở đây). Các chỉ dấu khác bao gồm những mâu thuẫn trong lý lịch được công bố của đặc vụ mật, họ có khả năng thay đổi nơi làm việc mà không cần có lý do rõ ràng...

KGB phát hiện thấy các đặc vụ Mỹ thường có vỏ bọc quan chức ngoại giao hoặc giữ một số vị trí "vô thưởng vô phạt" trong tòa lãnh sự, nhưng khi họ về nước thì danh sách chính thức của Bộ Ngoại giao không có tên của họ hoặc nếu họ xuất hiện thì thường dưới danh nghĩa nhân viên phụ trách nghiên cứu và lập kế hoạch, hay an ninh lãnh sự.

Tuy nhiên, các quan sát cho thấy văn phòng của các nhân viên này thường được đặt bên trong khu vực hạn chế tiếp cận của đại sứ quán, và các nhân viên đó thường sắp xếp gặp gỡ với các mục tiêu vào buổi tối, khoảng 19-20 giờ, địa điểm gặp gỡ thường là ở ngoài thành phố.

Trong khi các nhân viên thật Ngoại giao Mỹ chính quy thường phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy tắc về dự bữa ăn tối và gặp gỡ ai đó thì các nhân viên tình báo lại có thể "lượn lờ" bên ngoài có vẻ như vô nguyên tắc. Giáo sư sử học Haslam còn lưu ý rằng, Cục Nhân sự hải ngoại của CIA thường mắc một số lỗi cẩu thả như khi nhân viên CIA thay thế nhau thì thường giữ cùng một vị trí ngang cấp bậc, cùng đi một loại xe, và cùng thuê một căn hộ...

Vào những năm 60 của thế kỷ trước, phản gián Xôviết đã phát hiện ra rằng, CIA, để phục vụ cho việc liên lạc với các điệp viên trên lãnh thổ Liên Xô, đã chế tạo hàng loạt những hòm thư bí mật làm bằng chất ebonit có bao phủ bằng hắc ín. Thế là các chuyên gia phản gián KGB nhanh chóng cho huấn luyện và sử dụng chó nghiệp vụ để tìm kiếm những hòm thư kiểu trên tại những địa điểm thường được sử dụng như công viên, rừng cây, nghĩa trang, công trình hay tòa nhà bỏ hoang v.v... Kết quả là phản gián Xôviết đã phát hiện được rất nhiều những hộp thư bí mật như trên.

Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc và Liên Xô sụp đổ, CIA đã hứa trả cho Totrov- "nhân vật huyền thoại được ví như giám đốc nhân sự ngầm bên trong CIA" - một khoản tiền lớn để ông xuất bản hồi ký của mình, đồng thời tiết lộ các bí mật của các chiến dịch thu thập tình báo của KGB. Thế nhưng cán bộ KGB kỳ cựu đã từ chối.

Theo đánh giá của Haslam, việc Totrov có thể tạo ra những tập danh sách (nhỏ như danh bạ điện thoại) tập hợp danh tính các nhân viên của CIA và các cơ quan tình báo đối ngoại khác cho Chủ tịch KGB Yuri Andropov đã chứng minh các khiếm khuyết cấu trúc bên trong chính phủ Mỹ, trong mối quan hệ giữa các cơ quan chính yếu trong lĩnh vực chính sách đối ngoại.

"Một khi nắm được khiếm khuyết này, tất cả những gì Totrov làm là xâu chuỗi một cách hệ thống và vạch ra mẫu chung. Đây là nghệ thuật tình báo con người ở cấp độ cao nhất và khi người ta biết được điều này thì nó gây ra sự bối rối lớn cho những người chịu trách nhiệm thực hiện hoạt động tình báo đối ngoại của Mỹ".

Đối với Chủ tịch KGB Yuri Andropov, hoạt động phản gián chỉ có thể có hiệu quả nếu nắm vững được những thủ đoạn và mưu mẹo của đối phương. Chính vì vậy, trong thời gian ông lãnh đạo KGB, hầu như tất cả những lãnh đạo của các phòng ban trong Tổng cục Phản gián đều là những người xuất thân từ Cục "K" (tức Cục Phản gián đối ngoại). Y.

Andropov đã biết xây dựng một bộ máy lãnh đạo cơ quan phản gián rất mạnh, bao gồm nhiều cán bộ có kinh nghiệm công tác tại nhiều nước khác nhau. Đó là lý do khiến thời của Andropov được đánh giá là "thế kỷ vàng" của lực lượng phản gián.

Trong những năm này, các điệp viên của CIA, MI-6 của Anh hay BND của CHLB Đức cũng như nhiều cơ quan mật vụ phương Tây khác đã "không còn đất sống". Các điệp viên phương Tây thường bị lật mặt nạ một cách nhanh chóng và họ không khỏi thán phục các nhân viên phản gián Xôviết.