Ivittuut, khu mỏ chiến lược trong Thế Chiến II

• Vì sao ông Trump muốn mua Greenland?
• Ông Trump đổi giọng về Thủ tướng Đan Mạch giữa lùm xùm mua Greenland
• Ông Trump hủy chuyến thăm đến Đan Mạch vì "bất đồng" về đảo Greenland

Khu mỏ quan trọng cho cuộc chiến

Đó là một buổi sáng đầy sương mù ở phía nam Greenland với ngọn núi chọc qua những đám mây. Tàu thám hiểm Canada chở du khách cập cảng ngoài khơi, và sau đó mọi người cùng lên thuyền Zodiac đến nơi trông giống như một thị trấn ma. Rải rác trên bờ đá là những mảnh nhỏ màu trắng của cryolite, một khoáng chất từng được sử dụng trong sản xuất nhôm. 

Khi sương mù quét qua những ngôi nhà trống trải rải rác trên bờ biển, du khách được dẫn đến khu mỏ - đó là một cái hố dài 230,12 mét, rộng 199,95 mét và nhìn xuống đáy đầy thủy tinh. Đi vòng quanh thị trấn khai thác bị bỏ hoang chứa đầy các di tích - hàng đống động cơ và chai lọ cũ - của quá khứ, trộn  lẫn với vết lốp xe và tàn thuốc lá do thợ săn bò xạ hương ném bỏ khi đi qua khu vực.

Được thành lập vào năm 1854, thị trấn Ivittuut (thị trấn khai mỏ bị bỏ hoang gần Mũi đất hoang ở phía tây nam Greenland, trong khu đô thị Sermersooq hiện đại trên tàn tích của khu định cư Trung Bắc cũ) từng sở hữu khu bảo tồn lớn nhất thế giới về cryolite tự nhiên. Người Inuit (còn gọi là người Eskimo) từ lâu đã biết về cryolite, thứ mà họ cho thêm vào thuốc lá bột để hít. 

Peter Barfoed, một cựu cư dân Ivittuut hiện đang sống và là kiến trúc sư ở thủ đô Nuuk của Greenland, cho biết: “Vào đầu thế kỷ 18, có một số mẫu cryolite được gửi tới Copenhagen, có lẽ từ một người Đức tên là Karl Ludwig Giesecke, một nhân viên của Sở giao dịch Hoàng gia Greenland (KGH) thuộc sở hữu của Đan Mạch”.

Sau khi nhà hóa học người Đan Mạch Julius Thomsen được cấp bằng sáng chế cho một phương pháp tách cryolite thành soda vào năm 1853, nhu cầu tăng lên và tiến trình khai thác bắt đầu vào năm sau đó. 

Theo cuốn “Lịch sử ngành công nghiệp Cryolite 1847 – 1990”, khu mỏ khai thác cryolite đạt mức sản xuất cao nhất vào năm 1942 khi 86.000 tấn được chuyển đến Mỹ và Canada để sản xuất nhôm. Sau đó một lần nữa vào năm 1985, ngay trước khi khu mỏ đóng cửa, lô hàng tăng vọt lên 110.000 tấn. 

Ngày nay, các tòa nhà bỏ hoang ở Ivittuut, các hố khai thác cryolite khổng lồ và nghĩa trang trên mặt đất là những điểm tham quan phổ biến cho các tàu thám hiểm du lịch trên Greenland. Như với hầu hết các địa điểm ở Greenland, một chiếc thuyền là cách nhanh nhất và dễ nhất để đến địa điểm lịch sử này vì không có con đường nào nối liền đất nước rộng lớn này.

Sau khi Đức Quốc xã chiếm đóng Đan Mạch vào năm 1940 và Mỹ tham gia vào Chiến tranh thế giới lần 2 năm 1941, Ivittuut trở thành một địa điểm quan trọng trong cuộc chiến. Mặc dù Đan Mạch vận hành mỏ từ năm 1854, Mỹ đã bảo vệ nó trong chiến tranh cho quân Đồng minh có thể khai thác cryolite để sử dụng trong sản xuất máy bay chiến đấu. Barfoed giải thích đó là một địa điểm quan trọng trong cuộc chiến -  khoảng 500 lính Mỹ được huy động bảo vệ mỏ và 100 đến 200 thợ mỏ. 

Barfoed nói: “Có những khẩu súng lớn được đặt ở những điểm chiến lược sẵn sàng bắn tàu ngầm Đức. Khẩu súng đầu tiên được lắp đặt trong tháng 9-1940, rất lâu trước khi Mỹ chính thức tham gia vào chiến tranh”. 

Hải quân Mỹ cũng cho xây dựng một căn cứ hải quân cách Kangilinnguit (trước đây gọi là Gronnedal) chừng 4,83 km, và Lực lượng Bảo vệ Bờ biển Mỹ (US Coast Guard – USCG) xây dựng một căn cứ trên vịnh hẹp từ Ivittuut, với hàng trăm binh lính.

Theo Barfoed, trong thập niên 1940, phần lớn cryolite được chuyển đến thành phố Philadelphia thuộc bang Pennsylvania miền đông nước Mỹ, cho một công ty có tên Công ty Sản xuất Muối Pennsylvania (hoặc gọi tắt là Pennsalt) - nơi cryolite được tinh chế để sử dụng trong sản xuất nhôm. Nếu Đức Quốc xã có được tài nguyên quan trọng này, điều đó sẽ gây tổn hại nghiêm trọng cho quân Đồng minh. 

Rie Oldenburg, nhà Sử học Trường Campus Kujalleq ở Qaqortoq (Greenland) cho biết: “Nếu không có cryolite, các lực lượng Đồng minh sẽ không thể chiến thắng Trận chiến nước Anh và đánh bom nước Đức”. 

Trận chiến nước Anh là tên thường gọi cuộc không chiến dai dẳng giữa Đức Quốc xã và Anh vào mùa hè-thu năm 1940 trong Chiến tranh thế giới lần 2. Để bảo vệ khu mỏ cryolite, không có bức ảnh nào của Ivittuut được phép chụp trong chiến tranh, và không ai được phép viết thư cho gia đình hoặc bạn bè vì sợ rằng người Đức sẽ chặn bắt được chúng.

Barfoed cho biết đội quân thợ mỏ khai thác cryolite bao gồm đủ mọi quốc tịch - người Đan Mạch, người Canada và người Mỹ, trong khi người Greenland bản địa làm việc trong nhà bếp. Theo Barfoed, nhiều phụ nữ địa phương cũng làm bảo mẫu và quản gia tại các căn nhà riêng. Vào thời điểm khu mỏ chính thức đóng cửa vào khoảng năm 1987, Barfoed nói rằng nhiều người Greenland vẫn tiếp tục làm việc trong mỏ.

Đến thời Chiến tranh Lạnh

Sau chiến tranh, Đan Mạch tiếp tục khai thác khoáng sản cho đến khi địa điểm này đóng cửa vào khoảng năm 1987 và ảnh hưởng của Mỹ vẫn tiếp tục lưu lại ở đó. 

Oldenburg nói: “Văn hóa tại vùng đất Greenland được Mỹ hóa: âm nhạc, khiêu vũ, thời trang. Greenland cũng trở thành một phần của bán cầu Tây và là một phần của hệ thống phòng thủ của Mỹ trong Chiến tranh Lạnh. Sự ảnh hưởng của người Mỹ rất lớn, nhưng không phải lúc nào cũng có thể thấy được đối với người Greenland, những người không được đưa vào các quyết định”. 

Thật kỳ lạ, những người lính Mỹ đã để lại một cái gì đó sẽ định hình các danh mục hiện đại của Greenland. Điều này cho phép người dân Inuits và Đan Mạch đặt hàng các thiết bị thương hiệu, như bếp lò và tủ lạnh General Electric, và những chiếc thuyền  hiện đại hóa lối sống ở Greenland.

Barfoed nhớ lại chuyến đi từ Copenhagen đến Ivittuut cùng gia đình vào năm 1952. Cha ông làm việc cho công ty khai thác đá cryolite của Đan Mạch kiểm soát các hoạt động ở Ivittuut, được gọi là Kryolitselskabet Oresund. 

Ông nhớ lại đã thấy danh mục bưu điện của Roebuck, và vào năm sau vào Giáng sinh, ông đi trên chuyến tàu điện đầu tiên - một chiếc Flyer của Mỹ. Ngày nay, sự thu hút chính của Ivittuut là du lịch; xung quanh 7 tòa nhà vẫn còn trong tình trạng tốt với ngoại thất được sơn mới. 

Một ngôi nhà nhỏ, màu vàng với viền màu xanh và một cánh cửa màu đỏ từng là một câu lạc bộ cho sân tennis thị trấn. Ngay bên cạnh, một tòa nhà màu xanh lá cây từng là văn phòng khu mỏ và một tòa nhà màu vàng từng là một bệnh viện.

Ngày nay, bệnh viện cũ đóng vai trò là chỗ ở cho bất kỳ ai đi qua hoặc ở lại thị trấn trong một chuyến đi săn. Một trong những tòa nhà hấp dẫn nhất là một ngôi nhà lớn, đổ nát - nơi người đứng đầu khu mỏ từng sống – có tên là “Slottet” (hay “Lâu đài”, trong tiếng Đan Mạch). 

Bên trong “Lâu đài” là một tòa nhà màu trắng trang nghiêm với ánh sáng tự nhiên chiếu vào từ cửa sổ kính và một lò sưởi tuyệt đẹp được thiết kế bởi Finn Juhl - một kiến trúc sư nổi tiếng và anh trai của ông chủ khu mỏ cũ, Erik Juhl. Ngày nay, du khách có thể nhìn vào bên trong và thấy gạch vụn, ngói vỡ và những cánh cửa rời ra khỏi bản lề.

Trong chiến tranh, lính Mỹ sống trong doanh trại gần mỏ. Barfoed nhớ lại ông từng chơi đùa trong các tòa nhà bỏ hoang, mà bây giờ không còn đứng vững trong nhiều năm trước khi chúng được sử dụng làm kho lưu trữ động cơ cũ, đồ nội thất và bia. Cách mỏ khoảng 152,40 mét là một hồ nước tuyệt đẹp - một nguồn nước cho Ivittuut, nơi khách du lịch có thể đi bộ và phát hiện ra những con bò xạ hương hoang dã. Du khách cũng có thể đi lang thang xung quanh nghĩa trang nhỏ. 

Trên đỉnh đồi nhìn xuống thị trấn là một mỏ neo lớn màu trắng đóng vai trò tưởng niệm những người mất tích trên biển. Một tấm đồng gần nó được dành riêng tưởng niệm hàng trăm người thiệt mạng trên tàu SS Dorchester của Mỹ. Khi đang trên đường đến Ivittuut vào năm 1943, con tàu đã bị một chiếc tàu ngầm U-boat của Đức Quốc xã bắn chìm. 

Du khách đến Ivittuut được khuyến khích hành động tôn trọng, không được tự tiện đi vào những căn nhà bỏ hoang và gây ra ít thiệt hại nhất có thể cho các cấu trúc mỏng manh. Bởi vì “Đó là một viên ngọc quý của Greenland”, Bar nói.