Phương Tây thu thập hồ sơ buộc tội Tổng thống Syria
Khi cuộc khủng hoảng "Mùa xuân Arập" tràn qua Syria hồi đầu năm 2011, phương Tây đã rất nóng lòng xử lý ông Assad nên đã vài lần tìm cách thúc đẩy Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc thông qua các nghị quyết lên án, kết tội ông Assad. Mỹ đã liên tục gây sức ép lên chính quyền Assad, ra điều kiện "ông Assad phải ra đi" để có được giải pháp hòa bình cho Syria.
Tuy nhiên, các nỗ lực ban đầu đó đã vấp phải sự phản đối bằng lá phiếu phủ quyết của Nga và Trung Quốc, trong đó Nga đã đứng ra bảo vệ quyết liệt cho đồng minh chiến lược của mình tại khu vực nhạy cảm Trung Đông. Phương án thứ hai là sử dụng "quân cờ" nổi dậy tạo nội chiến lật đổ Tổng thống Assad, nhưng phiến quân đối lập mà phương Tây dày công gầy dựng đang rơi vào tình thế bất lợi vì cục diện nội chiến Syria giờ đây trở thành thế "chân vạc" do sự xuất hiện và bành trướng quá mạnh của Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS).
| Tổng thống Syria Bashar al-Assad đang có nguy cơ bị buộc phạm tội ác chiến tranh (ảnh trái) và Bộ trưởng Nội vụ Syria Mohammad al-Shaar. |
Chưa bỏ cuộc, phương Tây quay sang âm thầm thực hiện chiến dịch tìm kiếm bằng chứng phạm tội để buộc tội ông Assad và những người thuộc chế độ hiện tại ở Syria, sau đó đưa tất cả ra Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) xét xử, giống như đã từng làm với cựu Tổng thống Liberia Charles Taylor hay các nhà lãnh đạo Nam Tư cũ.
Bước đầu tiên, Mỹ và đồng minh đưa ra cáo buộc chính quyền Syria bắt giữ và giam cầm hàng ngàn người chống đối, trong đó một số người đã bị thủ tiêu. Để củng cố cáo buộc này, Mỹ và phương Tây buộc phải có trong tay bằng chứng xác thực. Và để đạt được điều này, một ủy ban điều tra đặc biệt được thành lập, có tên gọi là Ủy ban Công lý và Trách nhiệm Quốc tế (CIJA) và được tài trợ bởi Anh, Mỹ, EU, Đức, Thụy Sĩ, Na Uy, Canada và Đan Mạch. Thành phần chính của CIJA bao gồm các nhà điều tra và các chuyên gia pháp lý phương Tây từng làm việc cho ICC và từng tham gia các phiên tòa xét xử các cựu lãnh đạo Nam Tư và Rwanda.
Tham gia hỗ trợ hoạt động cho CIJA ở Syria còn có một nhóm khoảng 50 người Syria thuộc phe đối lập chống Tổng thống Assad. Những người này thực hiện các công việc trên thực tế là tìm cách lấy cắp các hồ sơ, tài liệu mật của chính quyền Syria rồi chuyển lậu ra bên ngoài Syria cho CIJA. Nhóm 50 người Syria chia nhau rải đều ra các tỉnh. Hoạt động của họ là cố gắng thu thập các văn bản, giấy tờ thuộc dạng bí mật quốc gia của quân đội, an ninh và các cơ quan tình báo. Các loại giấy tờ này thường được tìm thấy tại các tòa nhà chính quyền tỉnh sau khi cơ quan chính quyền rút đi hoặc bị phe đối lập chiếm giữ.
Tất cả có khoảng nửa triệu trang hồ sơ, bao gồm các lệnh chỉ đạo từ Cục Quản lý khủng hoảng trung ương (CCMC) xuống cho các tỉnh, quận, và các báo cáo ngược lại từ quận, tỉnh về cho CCMC. Để tuồn các loại hồ sơ, giấy tờ này ra bên ngoài, nhóm hỗ trợ phải tìm đủ mọi cách để lọt qua các trạm, chốt gác an ninh của chính quyền Syria hoặc của các nhóm Hồi giáo cực đoan, để tránh bị bắt, tránh thất lạc hồ sơ.
Ông Bill Wiley, người đứng đầu CIJA cho biết, với các hồ sơ thu thập được, hiện CIJA đang củng cố chứng cứ để xây dựng các vụ án và chuẩn bị thành lập các phiên tòa. Trước đây, phương Tây đã cố gắng thành lập ủy ban điều tra thuộc ICC cũng như thành lập tòa án đặc biệt về Syria và đã có kết luận buộc tội Tổng thống Assad, nhưng các nỗ lực tổ chức phiên tòa xét xử đã thất bại do thiếu chứng cứ và cũng đã bị Nga phủ quyết. Gần đây, phát hiện có rạn nứt trong nội bộ lãnh đạo Syria, Mỹ và đồng minh bắt đầu tăng tốc hoạt động chuẩn bị cho việc mở các phiên tòa hình sự quốc tế mới nhằm đưa ông Assad và các phụ tá của ông ra xét xử.
Các vụ án mà CIJA xây dựng bao gồm: Vụ án thứ nhất tập trung vào CCMC và những cá nhân lãnh đạo cao cấp nhất của Syria, bao gồm: Tổng thống Assad, Bộ trưởng Nội vụ Mohammad al-Shaar và ông Mohammed Said Bekheitan, trợ lý Bí thư đảng Ba'ath và là người đứng đầu CCMC. Thời gian điều tra diễn ra từ tháng 3 đến tháng 9/2011. Vụ án thứ hai tập trung vào cơ quan trực thuộc CCMC là Cục An ninh quốc gia (NSB), trong đó bao gồm người đứng đầu của 4 cơ quan tình báo chính và các cơ quan an ninh. Vụ án thứ ba nhắm vào Ủy ban An ninh tỉnh Deir ez-Zor do người đứng đầu đảng Ba'ath tỉnh này làm chủ tịch. Ủy ban An ninh Deir ez-Zor đồng thời cũng kiểm soát luôn các cơ quan tình báo của tỉnh Raqqa kế cận.
Ngoài ra, CIJA hiện cũng mở rộng điều tra cả những hành động phạm tội của các nhóm Hồi giáo cực đoan, trừ các nhóm đối lập do phương Tây và các đồng minh Arập hỗ trợ. Cuộc điều tra này được thực hiện dựa theo lời khai của nhân chứng từ bên trong và việc phân tích các tư liệu đã được công bố bao gồm 470.000 tài liệu tuyên truyền và phim video được tải về từ mạng Internet.
Dù tuyên bố là đã chuẩn bị sẵn sàng hồ sơ để mở phiên tòa xét xử, nhưng CIJA vẫn chưa quyết định có tiến hành việc đó hay không, vì hiện tại chế độ cầm quyền của Tổng thống Assad đang rất vững chắc, và sự ủng hộ của Nga dành cho Syria vẫn chưa có gì thay đổi.