Công nghệ huấn luyện chó dẫn đường cho người khiếm thị

• Liệu pháp gene chữa suy giảm thị giác
• Hành trình chinh phục marathon của một người khiếm thị
• "Ánh sáng" của những người khiếm thị

Kể từ khi bị mất thị lực ở tuổi 20, Thomas Panek tự hứa với lòng rằng nỗi bất hạnh này sẽ không thể ngăn cản anh có một cuộc sống hạnh phúc trọn vẹn. "Tôi muốn làm mọi việc mà người sáng mắt có thể làm được và hơn thế nữa". Hiện nay, Thomas Panek là CEO "Guiding Eyes for the Blind" - ngôi trường phi lợi nhuận ở Hạt Westchester bang New York cung cấp những con chó tinh khôn đã được huấn luyện dẫn đường cho người mất thị giác.

Ngoài ra, Panek còn tham gia khoảng chục cuộc chạy bộ marathon kể từ khi bị mất thị giác. Gus chính là một trong 2 con chó được Guiding Eyes for the Blind huấn luyện để chạy cùng với những người thầy của nó. Trước khi gia nhập Guiding Eyes for the Blind, Panek là phó chủ tịch Tổ chức Hỗ trợ phát triển việc làm cho người mù (NIB) ở Washington DC. Panek hiện đang sống ở thành phố New York cùng với vợ là Melissa và 4 đứa con. Gus, nay đã 5 tuổi, chính là con chó dẫn đường thân thiết nhất của Panek.

Sáng kiến giúp người khiếm thị chạy bộ

Thomas Panek bắt đầu đam mê môn chạy bộ đường dài từ nhỏ và vẫn tiếp tục con đường thể thao của mình bất chấp bị mất thị giác ở độ tuổi 20. Cũng giống như bất cứ người chạy bộ khiếm thị nào khác, Panek luôn dựa vào sự trợ giúp dẫn đường của những người tình nguyện. Trong 2 cuộc đua New York City Marathon và Boston Marathon, Panek chạy bộ cùng với cây gậy kế nối với người dẫn đường.

Thomas Panek (trái) tại trung tâm Guiding Eyes.

Mặc dù thỏa mãn với cách thức trợ giúp này song Panek vẫn cảm thấy mình thiếu mất sự độc lập. Đó là lý do khiến cho Panek (hiện đã 47 tuổi) muốn được chạy với chó dẫn đường. Bất cứ người huấn luyện chó nào mà Panek đặt câu hỏi đều có cùng câu trả lời: chó không thể thích hợp với cuộc chạy cự ly dài. Và, anh cũng biết rằng "không có ngôi trường nào huấn luyện chó dẫn đường cho cuộc chạy bộ".

Một buổi sáng tháng 4-2014, khi đang ngồi ăn sáng trước khi diễn ra sự kiện thể thao chạy bộ Boston Marathon, một người bạn đến hướng dẫn anh cách chạy cùng với một con chó dẫn đường. Đó là lúc cuộc đời Panek bắt đầu bước sang trang mới đầy "ánh sáng". "Phản ứng của cộng đồng người mù là rất phấn khởi", Panek nói.

Đầu năm 2015, ngôi trường Guiding Eyes for the Blind (tạm dịch: Đôi mắt dẫn đường cho người mù) cung cấp chương trình huấn luyện chó dẫn đường cho người khiếm thị chạy bộ đầu tiên trên thế giới và Panek muốn "chứng minh rằng điều đó là an toàn". Kể từ đó, khoảng hai chục con chó dẫn đường tốt nghiệp đáp ứng phần nào bản danh sách chờ đợi dài dằng dặc của người khiếm thị. Tuy nhiên, không một chú chó tốt nghiệp nào có dịp tham gia một cuộc chạy đua marathon thật sự.

Cho đến ngày 29-10-2017, Panek đặt một cột mốc lịch sử khi anh cùng với con chó Gus tham gia Poland Spring Marathon Kickoff - cuộc đua với cự ly chỉ 8km ở Công viên Trung tâm mà không có sự trợ giúp từ con người. Đây cũng là lần đầu tiên ban tổ chức cuộc chạy đua - New York Road Runners - đồng ý cho Gus tham gia đường chạy sau nhiều cuộc bàn cãi sôi nổi. Panek nói: "Gus dẫn đầu còn tôi chạy theo sau". 

Ngoài Gus, còn có con chó chăn cừu giống Đức tên là Klinger (nay đã 7 tuổi) tốt nghiệp chương trình Running Guides của Guiding Eyes. Sau 6 tháng tập luyện đặc biệt, Klinger khởi đầu cuộc sống mới với người chủ tên là Richard Hunter - cựu thiếu úy Hải quân Mỹ được chẩn đoán mắc bệnh viêm võng mạc sắc tố (retinitis pigmentosa) gây suy giảm thị lực dần dần và cuối cùng mù hẳn vào năm 1989.

Cũng giống như Thomas Penak, mặc dù không còn nhìn thấy gì nữa song Hunter vẫn theo đuổi niềm đam mê chạy bộ. Hunter tham gia cuộc chạy bộ đua Boston Marathon lần đầu tiên vào năm 2008 và lần 2 vào năm 2014. Lúc đó, Hunter chạy với người dẫn đường. Chính tại sự kiện Boston Marathon năm 2014 mà Hunter gặp được người cùng cảnh ngộ Thomas Panek và sau đó tham gia vào ban lãnh đạo Guiding Eyes.

Gus được huấn luyện tránh chướng ngại vật, chạy chậm lại khi phía trước bị tắc đường và yếu tố quan trọng nhất là giữ an toàn tuyệt đối cho ông chủ khiếm thị Panek. Gus cũng được dạy dỗ chỉ bắt đầu chạy khi cảm thấy không có gì nguy hiểm ở phía trước. Đặc biệt nhất là Gus được luyện bất tuân lệnh chủ nếu cảm nhận được nguy cơ nào đó đang đe dọa chủ nhân.

Di chuyển thận trọng và tập trung, Gus không hề tỏ ra bối rối trước luồng xe cộ lưu thông đông đúc hay sự xuất hiện bất ngờ của những con chó khác trên đường chạy. Khi chạy bộ, Panek thường nói "yes" - từ khóa báo cho Gus biết rằng mọi việc đều ổn. Dĩ nhiên, Panek cũng không tiếc lời khen Gus khi nó hoàn thành nhiệm vụ xuất sắc. Gus mang trên lưng công cụ được thiết kế đặc biệt giúp nó di chuyển linh hoạt hơn.

Chương trình huấn luyện khắt khe

Guiding Eyes cho biết giá nuôi dưỡng và huấn luyện mỗi con chó vào khoảng 50.000 USD (bao gồm cả phí chăm sóc sức khỏe trọn đời). Không phải con chó nào cũng tốt nghiệp một cách dễ dàng - chỉ có một phần ba số chó tha mồi Labrador và chó chăn cừu giống Đức tốt nghiệp chương trình huấn luyện.

Tuy nhiên, số chó bị trượt còn lại sẽ được giao những công việc khác như là dò bom mìn. Chó dẫn đường cho người khiếm thị được xếp vào loại tinh hoa trong số chó huấn luyện cho những công việc khác cho nên chúng phải tập dượt căng thẳng mỗi ngày trong chương trình kéo dài từ 6 tháng đến 1 năm. Chó dẫn đường cần hiểu biết nhiều điều về thế giới - từ cách chạy lên các loại cầu thang cho đến cách định hướng trên những đường phố đông đúc. Nhưng không phải con chó dẫn đường nào cũng có đủ khả năng với môn chạy bộ cự ly dài cùng với con người.

Chỉ có những con được đánh giá có đủ năng lực - giống như Gus - mới nhận được chương trình huấn luyện đặc biệt bao gồm những bài tập thể lực kết hợp với những kỹ thuật chạy trên đường mòn hay trong rừng. Những con chó của Guiding Eyes không bao giờ bị ép tập dượt quá sức, không cho chạy trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt và thường xuyên được bác sĩ thú y kiểm tra sức khỏe trong suốt chương trình huấn luyện. Khoảng cách tối đa mà Guiding Eyes cho phép những con chó chạy là 9,5km.

Panek giải thích: "Chúng tôi muốn chắc chắn rằng con chó được hạnh phúc và khỏe khoắn trong khi chạy". Môi trường chạy bộ cũng không quá rắc rối cho Gus: mọi người đều chạy cùng một bước mà không bị cản trở bởi luồng xe cộ song yếu tố thuận lợi là con chó rất quen với Công viên Trung tâm. Panek cho biết về cuộc chạy bộ trong Công viên Trung tâm: "Đây là lần đầu tiên tôi tham gia cuộc chạy đua mà không có con người dẫn đường". Người phát ngôn của New York Road Runners, Chris Weiller, phát biểu trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại: "Chúng tôi muốn Panek và Gus có được cuộc chạy đua xuất sắc và an toàn".

Để bảo đảm điều đó, một giám thị sẽ chạy xe đạp theo sau để phản ứng nhanh nếu có sự cố xảy ra ngoài ý muốn (nhưng hoàn toàn không trợ giúp vận động viên khiếm thị). Riêng Gus sẽ được mang yếm trên lưng để mọi người có thể nhìn thấy con chó là vật tham gia chính thức.

Panek muốn sắp tới sẽ xây dựng một bộ tiêu chuẩn cho vận động viên khiếm thị cùng với chó dẫn đường. Panek cho rằng trong tương lai cần có đến 5 con chó để chạy tiếp sức hơn là một con như Gus bây giờ. Tuy nhiên, Gus không đóng vai trò chính trong sự chuẩn bị tham gia các cuộc đua marathon của anh mà "Gus chỉ góp phần của nó và là đối tác tập dượt của tôi".