Cuộc chạy đua công nghệ trên thị trường tên lửa đẩy

• Tên lửa, đạn pháo Syria đỏ trời diệt khủng bố ở Deir Ezzor
• Nga sắp chế tạo tên lửa đẩy có thể tái sử dụng để chạy đua với SpaceX

95 lần thành công và 5 lần thất bại của Ariane 5

Tên lửa đẩy Ariane 5 mang theo 2 vệ tinh viễn thông đã được phóng lên từ sân bay vũ trụ Kourou trên đảo Guyana thuộc Pháp lúc 22 giờ 38 phút, giờ GMT ngày 25-9 (tức 5 giờ 38 phút, giờ Hà Nội, ngày 26-9). Nửa giờ sau khi được phóng lên, vệ tinh Horizons 3 đã tách khỏi tên lửa đẩy. Vài phút sau đó, đến lượt vệ tinh Azerspace-2/Intelsat 38 cũng tách ra, bay vào quỹ đạo.

Tên lửa đẩy Ariane 5 mang theo hai vệ tinh được phóng thành công ngày 25-9 vừa qua. Ảnh: Reuters.

Tên lửa Ariane do hãng Arianespace SA chế tạo. Đây là một công ty đa quốc gia ở châu Âu được thành lập vào năm 1980 với tư cách là nhà cung cấp dịch vụ khởi động thương mại đầu tiên trên thế giới.

Theo AFP, tên lửa Ariane ra đời cách đây gần 40 năm và đã thay đổi qua 5 phiên bản khác nhau. Trước Ariane 5, tên lửa Ariane 4 đã có 15 năm phục vụ với 114 lần phóng, trong đó chỉ có ba lần thất bại. Dù thành công, song hãng chế tạo Arianespace đã quyết định ngừng sản xuất thế hệ tên lửa này, vì nó chỉ mang được những vệ tinh viễn thông nặng tối đa 5 tấn - quá nhỏ đối với những nhu cầu thương mại hiện nay.

Ariane 5 hiện tại đã được triển khai từ năm 1987 và đến năm 1996 bắt đầu cất cánh. Tính tới thời điểm này, tên lửa Ariane 5 đã có cả thảy 5 "thành viên" nhờ quy trình cải tiến liên tục của nhà sản xuất. Đó là các phiên bản G, G+, GS, ECA và gần đây nhất là ES. Ariane 5 ES từng được phóng lên 8 lần kể từ năm 2008. Trong khi đó, Ariane 5 ECA thực hiện 62 lần phóng lên quỹ đạo kể từ năm 2002.

Trong suốt 22 năm qua, tên lửa Ariane đã phóng tổng cộng 100 lần, trong đó 95 lần thành công và 5 lần thất bại. Ngay trong lần phóng đầu tiên vào ngày 4-6-1996 tại căn cứ Kourou, tên lửa Ariane 5 đã bị phá hủy chỉ sau khi phóng lên được 37 giây mà nguyên nhân sau đó được xác định là do lỗi kỹ thuật. Lần phóng thứ hai của Ariane 5 vào ngày 30-10-1997 cũng được xem là thất bại khi tên lửa được phóng lên không chạm tới quỹ đạo như kế hoạch.

Ngoài hai lần thất bại đầu tiên, Ariane 5 còn gặp thất bại trong những chuyến bay thương mại vào năm 2001, 2002 và 2018. Trong lần phóng ngày 12-7-2001, các nhà điều tra xác định không có lỗi kỹ thuật hay lỗi của phi công trong thất bại của Ariane 5. Sự cố tai nạn phát sinh trong giai đoạn khởi động tầng trên cùng của tên lửa, khiến một động cơ ngừng hoạt động sớm, đẩy hai vệ tinh trị giá nhiều triệu USD đi chệch quỹ đạo. Còn ngày 11-12-2002, chuyến bay đầu tiên của Ariane 5 ECA đã kết thúc trên biển Đại Tây Dương do động cơ Vulcain 2 gặp sự cố không thể hoạt động được.

Sau thời gian đầu gặp một số khó khăn, Ariane 5 đã hoàn thành tốt sứ mệnh của mình với 95 lần phóng thành công, đưa tổng cộng 207 vệ tinh lên quỹ đạo, trong đó có hệ thống vệ tinh dẫn đường Galileo của châu Âu. Bên cạnh đó, tên lửa này còn vận chuyển được tàu vận tải không người lái lớn nhất hiện nay là ATV cho Trạm không gian quốc tế (ISS).

Nâng cấp để theo kịp cuộc đua

Trong bối cảnh cuộc cạnh tranh khốc liệt trong lĩnh vực hàng không vũ trụ, đặc biệt là các tên lửa đẩy của Mỹ, hãng chế tạo Arianespace dự kiến sẽ phát triển Ariane 6 thay thế Ariane 5. Phiên bản mới này dự kiến ra mắt trong khoảng thời gian 2020-2023 và có chi phí chế tạo ước tính thấp hơn 40%. 

AFP cho biết, tổng số vốn đầu tư cho chương trình phát triển tên lửa đẩy Ariane 6 sẽ vào khoảng 3,8 tỷ euro. Ariane 6 có hai phiên bản với hệ thống tháo lắp: Loại nhẹ với 2 động cơ đẩy và loại hạng nặng với 4 động cơ. Ariane 6 sẽ đáp ứng được các nhu cầu chuyên biệt phóng vệ tinh nghiên cứu khoa học, máy thăm dò không gian, nhu cầu thương mại thông dụng như phóng vệ tinh viễn thông, truyền hình, dự báo thời tiết... Sự phát triển của Ariane 6 cũng nhằm đón trước những phát triển của thị trường với việc đưa các vệ tinh có khối lượng lớn hơn lên không gian. Ước tính, giá thành một lần phóng Ariane 6 với 2 vệ tinh cùng lúc sẽ ở trong khoảng 12 triệu USD.

Chiến lược này được Arianespace đưa ra nhằm đối trọng với dòng tên lửa đẩy Falcon 9 hay Falcon Heavy của Tập đoàn SpaceX. Tháng 2-2017, Tập đoàn SpaceX đã phóng thành công tên lửa Falcon 9 từ sân bay vũ trụ Kennedy sau hai lần phóng thất bại vào năm 2015 và 2016. Đây là sự mở đầu của giai đoạn mới cho các hoạt động của Mỹ trong không gian. Tên lửa đẩy hai tầng Falcon 9, vốn được thiết kế để mang theo các vệ tinh, đã đưa tàu vũ trụ Dragon vào quỹ đạo rất mau chóng sau khi phóng.

Mới đây, SpaceX đã cho ra mắt Falcon Heavy, loại tên lửa mạnh nhất thế giới và mạnh gấp đôi những tên lửa hiện nay, theo International Business Times. Theo ông Elon Musk, Chủ tịch Tập đoàn SpaceX, tên lửa Falcon Heavy dùng cho tàu vũ trụ Apollo 11 ở Cape Canaveral, Florida.

Các chuyên gia nhận định rằng, trong 2 năm liên tiếp, SpaceX đã vượt xa nhà chế tạo châu Âu Arianespace về số lượng các vụ phóng vệ tinh. Mới đây, Công ty thám hiểm Mặt Trăng tư nhân Ispace của Nhật Bản đã ký thỏa thuận với Tập đoàn SpaceX về việc phóng tàu vũ trụ thám hiểm Mặt Trăng. Do đó, nâng cấp Ariane 5 lên phiên bản Ariane 6 là việc làm cấp thiết để Arianespace có thể cạnh tranh được với SpaceX trong lĩnh vực phóng vệ tinh thương mại đang nở rộ hiện nay.