Cuộc chiến mã hóa dữ liệu

• Mã độc mã hóa dữ liệu đòi tiền chuộc đang phát tán mạnh tại Việt Nam1
• Công nghệ mã hóa cản trở chiến dịch chống khủng bố

Sự phát triển nhanh của công nghệ mã hóa dữ liệu – cũng như mọi nỗ lực của chính quyền nhằm vô hiệu hóa nó – đang là hiện tượng trên toàn thế giới và dẫn đến nhiều hệ quả. Trên hết, phản ứng của các chính quyền ngày càng mạnh mẽ và quyết liệt để đối phó với việc sử dụng công nghệ mã hóa ngày càng tăng mà lý do vẫn luôn là nhằm bảo đảm an ninh quốc gia.

Ngày 1-3-2016, Phó chủ tịch Facebook phụ trách khu vực Mỹ Latinh Diego Dzodan đã bị cảnh sát Brazil bắt giữ với lý do người này từ chối yêu cầu của toà án Brazil về việc giải mã tin nhắn của một tài khoản trên dịch vụ WhatsApp trong một vụ điều tra tội phạm liên quan đến ma túy.

Chỉ một ngày sau đó Dego Dzodan được thả ra, song vụ việc đã gây tranh cãi dữ dội tại Brazil về cuộc chiến mã hóa dữ liệu giữa giới công nghệ và chính quyền. Vụ việc này không là trường hợp cá biệt mà thật sự rất phổ biến hiện nay tại nhiều nước trên thế giới. Câu hỏi được đặt ra là liệu hành động áp đặt kiểm soát chặt chẽ công nghệ mã hóa dữ liệu từ chính quyền theo cách của họ có ảnh hưởng gì đến quyền riêng tư của người dùng?

Amie Stepanovich, nữ Giám đốc chính sách của Tổ chức bảo vệ quyền kỹ thuật số Access Now, nhận định: đối với một số người dùng thì “mã hóa bảo vệ dữ liệu thực sự là vấn đề Sống hay là Chết” Nữ giám đốc muốn nói đến những người dùng trong cộng đồng đồng tính và chuyển giới LGBT ở khu vực Trung Đông hay Bắc Phi, những nơi mà sự khác biệt giới tính bị coi là bất hợp pháp.

Hiện nay, chính quyền nhiều quốc gia khác đã đề ra những biện pháp cứng rắn để chống lại chính sách mã hóa của giới công nghệ. Vào cuối năm 2015, chính quyền Kazakhstan thông báo kế hoạch bắt buộc mọi người dùng Internet phải tải xuống một chứng thực số (digital certificate) cho phép các cơ quan hành pháp theo dõi luồng dữ liệu lưu thông được mã hóa.

Trước đó vào năm 2014, chính quyền Nga cũng kêu gọi các nhà nghiên cứu tìm cách phá mật mã mạng ẩn danh TOR. Tuy nhiên, cả hai nỗ lực này không đem lại thành công nào. Mặc dù vậy, các chính quyền vẫn không ngừng tìm kiếm phát triển những công cụ hiệu quả để tấn công kiểm soát thiết bị số cá nhân.

Richard Tynan, chuyên gia công nghệ nhóm hoạt động nhân quyền P rivacy International (PI), nhận định: “Tương lai là cuộc chiến tấn công xâm nhập thiết bị số, thiết bị đầu cuối”. Công ty công nghệ Italia chuyên cung cấp phần mềm gián điệp Hacking Team đặt trụ sở tại thành phố Milan, có ít nhất 70 khách hàng từ khắp nơi trên thế giới. Tháng 12-2015, Trung Quốc thông qua một luật đòi hỏi các công ty công nghệ có nhiệm vụ hỗ trợ chính quyền giải mã thông tin mã hóa. Trong vụ tranh cãi giữa Apple và FBI, các chuyên gia cho rằng, nếu FBI giành chiến thắng thì các quốc gia khác – nhất là những nơi mà luật bảo vệ quyền riêng tư còn yếu kém – có thể sẽ đòi hỏi các công ty công nghệ tạo ra một lỗ hổng an ninh trong các sản phẩm của họ. Theo Stepanovich, nếu Apple nhượng bộ FBI thì Apple cũng sẽ phải tiếp tục nhượng bộ ở các quốc gia khác.

J. Carlos Lara, giám đốc nghiên cứu và chính sách công ty Derechos Digitales ở Chile, phát biểu: “Có nhiều lý do để theo dõi cuộc chiến giữa Apple và FBI, dù nó không liên quan trực tiếp đến chúng tôi hay đất nước chúng tôi. Bởi vì, nó cũng sẽ là một trong những vấn đề trong nước chúng tôi ở vào một thời điểm nào đó trong tương lai”.

Pranesh Prakash, Giám đốc chính sách Trung tâm Internet và Xã hội của Ấn Độ, cũng tuyên bố chính quyền nước này đã gây sức ép buộc Công ty BlackBerry thiết lập một máy chủ tại Ấn Độ, giúp cho các cơ quan hành pháp dễ giám sát dữ liệu người dùng.

Mặc dù chính quyền Mỹ chưa áp đặt những giới hạn về mã hoá dữ liệu được triển khai bởi các nhà mạng di động và nhà cung cấp dịch vụ Internet (ISP), song  Ấn Độ đã làm điều đó. Rõ ràng, cuộc chiến về mã hóa dữ liệu không chỉ giới hạn ở Mỹ hay thậm chí châu  Âu bởi vì theo như Stephanovich nhận định thì “mối đe dọa an ninh toàn cầu cực kỳ nghiêm trọng”.