Cuộc chạy đua AI trong kỹ thuật quân sự

Với những cách sử dụng AI mới liên tục phát triển, việc theo kịp những cách mà AI có thể hỗ trợ các hoạt động quân sự có thể là một thách thức. Khi AI trở nên thiết yếu hơn, sự thống trị của quân đội sẽ không được xác định bởi quy mô quân số, mà bởi hiệu suất các thuật toán của AI.

Mỹ và sự vượt trội về AI

Quân đội Mỹ đã sử dụng AI trong nhiều năm, ngay cả trước khi AI trở nên phổ biến trong đời sống dân sự. Theo thời gian, AI đã phát triển để có thể thực hiện các công việc phức tạp hơn và gần như loại bỏ nhu cầu con người trong một số tình huống nhất định. Từ xử lý dữ liệu đến mô phỏng chiến đấu, AI có thể được sử dụng để thực hiện nhiều công việc khác nhau trong quân sự.

Ứng dụng AI đã trở thành một phần thiết yếu trong hoạt động của quân đội Mỹ và sẽ tiếp tục phát triển. Nhận thức về tiềm năng của AI là rất quan trọng để tận dụng nó cho các hoạt động quân sự hiện đại. Điều quan trọng không kém là nhận thức về các rủi ro an ninh tiềm ẩn và các vấn đề đạo đức có thể phát sinh khi AI được sử dụng trong bối cảnh quân sự. Bản cập nhật chính sách vũ khí tự động gần đây của Lầu Năm Góc cho thấy rõ cách Bộ Quốc phòng nước này xử lý những lo ngại này để đảm bảo rằng việc sử dụng AI sẽ mang lại lợi ích cho các mục tiêu của Quân đội Mỹ.

Ưu tiên của Lầu Năm Góc chính là phát triển hệ thống chỉ huy hợp nhất đa miền giúp kết nối tất cả các quân, binh chủng với sự hỗ trợ của AI (JADC2). Đây được coi là hệ thống chỉ huy lõi của quân đội Mỹ trong tương lai giúp quyết định của cấp chỉ huy được thực hiện theo quy tắc tuần tự hoặc ưu tiên trên chiến trường theo trục dọc hoặc ngang cấp. Sự phức tạp của hệ thống chỉ huy như vậy cần có hỗ trợ của AI để có thể hoạt động trơn tru và hiệu quả.

Giám đốc Chương trình phát triển Trung tâm chỉ huy Liên quân ứng dụng trí thông minh nhân tạo (JAIC) của quân đội Mỹ, NandMulchandani đánh giá: “Chúng tôi đang tập trung chú ý vào hoàn thiện hệ thống chỉ huy liên cấp, rút ngắn thời gian ra quyết định và phản ứng trên chiến trường. Với sự hỗ trợ của AI, hệ thống chỉ huy mới sẽ duy trì và tạo ra lợi thế cho Quân đội Mỹ trước các đối thủ tiềm năng trong tương lai”.

Không chỉ có JAIC, Cơ quan phụ trách các Dự án tương lai (DARPA) thuộc Lầu Năm Góc cũng đang thử nghiệm công nghệ AI mạng lưới thần kinh nhân tạo có thể áp dụng như trợ lý ảo giúp đơn giản hóa thao tác của phi công khi điều khiển máy bay quân sự với tên gọi RED. Công nghệ này đang được ứng dụng và thử nghiệm trên mô hình máy bay F-15C Eagle trong các nhiệm vụ chiến đấu ảo.

Một trong những ứng dụng AI quân sự đang phát triển thú vị nhất liên quan đến khả năng tấn công bầy đàn của máy bay không người lái (UAV). Kiểu tấn công này hiệu quả hơn nhiều so với một UAV đơn lẻ vì nhiều lý do. Khi một UAV nhận được thông tin quan trọng, nó có thể hành động theo thông tin đó hoặc truyền thông tin đến các UAV khác trong bầy. Những bầy này có thể được sử dụng trong mô phỏng, cũng như trong huấn luyện thực tế và có khả năng đưa ra quyết định trong nhiều tình huống khác nhau, với bầy có mục tiêu bao trùm nhưng các UAV riêng lẻ có khả năng hành động độc lập và sáng tạo đối với mục tiêu đó.

Bước nhảy vọt của Trung Quốc

Mỹ đã đạt được ưu thế vượt trội về công nghệ quân sự kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc. Nhưng lợi thế này đang bị thu hẹp nhanh chóng bởi đối thủ chính của Mỹ là Trung Quốc, quốc gia dường như quyết tâm dẫn đầu thế giới về các công nghệ như AI có khả năng cách mạng hóa chiến tranh. Khi Bắc Kinh tập trung vào chiến lược phòng thủ cho cái mà họ gọi là “kỷ nguyên mới”, mục đích là tích hợp những đổi mới này vào Quân đội Giải phóng Nhân dân (PLA), tạo ra một lực lượng “đẳng cấp thế giới” có thể đối trọng với ưu thế quân sự thông thường của Mỹ ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và làm nghiêng cán cân quyền lực.

Tầm quan trọng của AI đối với tham vọng quân sự và an ninh quốc gia của Trung Quốc đã được Chủ tịch Tập Cận Bình nhấn mạnh trong Đại hội Đảng lần thứ XX vào tháng 10 năm ngoái, nơi ông nhấn mạnh cam kết của Bắc Kinh đối với việc phát triển AI và “chiến tranh thông minh” - ám chỉ các hệ thống quân sự được AI hỗ trợ.

Trung Quốc không chỉ có kế hoạch trở thành cường quốc AI hàng đầu thế giới vào năm 2030, mà còn chuyển sang chiến lược kết hợp quân sự - dân sự để đạt được điều đó. Cách tiếp cận này đã cho phép Trung Quốc tăng tốc đổi mới quốc phòng bằng cách loại bỏ các rào cản giữa các lĩnh vực nghiên cứu dân sự và thương mại của Trung Quốc với các lĩnh vực quân sự và công nghiệp quốc phòng…

Ví dụ điển hình là một nhóm nhà khoa học tại Bắc Kinh mới đây đã tiến hành nhiều cuộc thử nghiệm đạn pháo dẫn đường bằng laser tích hợp AI có thể bắn trúng các mục tiêu có kích thước bằng con người ở khoảng cách xa 16km, đồng thời lưu ý rằng độ chính xác đạt được trong các cuộc thử nghiệm đã vượt hơn mong đợi, cao hơn nhiều so với bất kỳ loại súng cỡ lớn nào hiện nay.

Một kỹ sư công nghiệp quốc phòng có trụ sở tại Bắc Kinh nói rằng pháo sử dụng AI có thể tiêu diệt các đơn vị hoặc phương tiện của đối phương ẩn náu trong các tòa nhà hiệu quả hơn hỏa lực truyền thống và với chi phí thấp hơn so với tên lửa trong chiến tranh đô thị. Ngoài ra, nó sẽ giúp giảm thương vong cho dân thường, thiệt hại cho các tòa nhà xung quanh; đồng thời sẽ giúp việc tái thiết sau chiến tranh trở nên dễ dàng hơn.

Theo báo cáo “Sức mạnh Quân sự Trung Quốc năm 2019” của Cơ quan Tình báo Quốc phòng Mỹ, pháo binh là thành phần quan trọng trong năng lực tấn công của Lục quân Trung Quốc, với nhiệm vụ chính là hỗ trợ các nhiệm vụ tấn công mặt đất. Pháo binh chiếm 1/3 sức mạnh hoạt động của Lục quân Trung Quốc, với các hệ thống pháo hiện đại có khả năng triển khai tầm xa, tham gia vào các hoạt động hỏa lực và chiến tranh cơ động. Trung Quốc sẽ tiếp tục mua các hệ thống pháo hiện đại để hỗ trợ quá trình cơ giới hóa pháo binh của Lục quân, đồng thời tích hợp các hệ thống thông tin nhằm tăng khả năng sát thương và độ chính xác. Trung Quốc có thể sử dụng hỏa lực chính xác phối hợp với khả năng chỉ huy và kiểm soát mạnh mẽ để đạt được những hiệu quả chiến lược như tiêu diệt lực lượng chỉ huy và kiểm soát của đối phương thay vì hỏa lực hàng loạt nhắm vào lực lượng chiến đấu thông thường.

Cuộc chiến thuật toán AI trong tương lai

Khi các quốc gia riêng lẻ và tập thể tăng tốc nỗ lực của họ để đạt được lợi thế cạnh tranh về khoa học và công nghệ, việc vũ khí hóa AI hơn nữa là không thể tránh khỏi. Theo đó, cần phải hình dung một cuộc chiến thuật toán trong tương lai sẽ như thế nào, bởi vì xây dựng các hệ thống vũ khí tự động là một chuyện nhưng sử dụng chúng trong chiến tranh thuật toán với các quốc gia khác và chống lại con người lại là chuyện khác.

Lợi thế chiến lược chính trong 10 năm tới sẽ nằm ở khả năng của các tổ chức quân sự trong việc tích hợp đầy đủ các đổi mới về AI. Quá trình này sẽ thúc đẩy cuộc cách mạng tiếp theo do AI điều khiển trong các vấn đề quân sự (AI RMA).

Trung tâm phân tích dữ liệu của Đơn vị 8200 thuộc Lực lượng Phòng vệ Israel sử dụng thuật toán máy học, để tự động phát hiện mối đe dọa và xác định điểm bất thường trong tập dữ liệu lớn. Dự án Maven của quân đội Mỹ sử dụng các hệ thống AI để hỗ trợ ra quyết định, nhắm mục tiêu và lập kế hoạch hoạt động. Chúng có thể xử lý một lượng lớn dữ liệu từ các cảm biến tình báo, giám sát và trinh sát đa dạng. Lực lượng vũ trang Singapore (SAF) gần đây đã thành lập Dịch vụ tình báo và kỹ thuật số để tích hợp khả năng vận hành thông tin, phòng thủ mạng và tình báo quân sự.

Việc vũ khí hóa chiến tranh bằng thuật toán có thể sẽ phát triển hơn nữa, với những tiến bộ nhanh chóng của khoa học và công nghệ. Khoa học dữ liệu và máy tính đang ngày càng hợp nhất với khoa học hành vi và trùng lặp với mọi khía cạnh của an ninh mạng.

Thách thức chính để triển khai AI là tái thiết kế toàn diện các chiến lược và học thuyết từ chỉ huy, kiểm soát, truyền tin, máy tính, tình báo, giám sát và trinh sát (C4ISR). Một môi trường hoạt động hoàn toàn mới và các công nghệ mới sẽ đòi hỏi những tư duy mới ở mọi cấp độ của tổ chức quân sự. Quân đội cũng phải vật lộn với các tác động pháp lý và đạo đức đang gây tranh cãi của các công nghệvũ khí mới.

Việc tích hợp các luồng dữ liệu và hệ thống AI trên các nền tảng quân sự khác nhau sẽ yêu cầu các thuật toán đáng tin cậy. Chúng có thể thích ứng với những thay đổi trong môi trường và học hỏi từ các sự kiện không lường trước được. Do đó, khoảng cách giữa “có” và “không có” về năng lực quân sự giữa các quốc gia có thể sẽ ngày càng lớn hơn, với sự hiện diện của AI.

Sử dụng AI có trách nhiệm

Thế giới đang chứng kiến ngày càng nhiều quốc gia xây dựng và triển khai việc sử dụng AI cho mục đích quân sự. Những khả năng như vậy, cũng như với tất cả các công nghệ, phải được sử dụng một cách có đạo đức và có trách nhiệm. Đó là lý do tại sao Mỹ công bố Tuyên bố chính trị về việc sử dụng có trách nhiệm AI và quyền tự chủ trong quân sự tại Hội nghị cấp cao về sử dụng AI một cách có trách nhiệm trong lĩnh vực quân sự (REAIM 2023) với sự tham gia của hơn 60 quốc gia bằng cả hình thức trực tiếp và trực tuyến tại La Haye, Hà Lan vào tháng 2 vừa qua.

Mục đích của Tuyên bố này là xây dựng “sự đồng thuận quốc tế về cách quân đội có thể kết hợp AI và quyền tự chủ một cách có trách nhiệm vào các hoạt động của họ”. Tuyên bố cũng đề cập đến cách thức các quốc gia nên phát triển, triển khai và sử dụng công nghệ này để thúc đẩy sự tôn trọng luật pháp, an ninh và ổn định quốc tế.

Các hướng dẫn do Tuyên bố đưa ra nhằm mục đích đảm bảo rằng các khả năng AI quân sự, trong suốt vòng đời của chúng, không chỉ chịu trách nhiệm hoàn toàn trong chuỗi điều khiển có trách nhiệm của con người mà còn được sử dụng theo cách phù hợp với nghĩa vụ của các quốc gia theo luật nhân đạo quốc tế. Tuyên bố cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của cách tiếp cận bao gồm “cân nhắc cẩn thận các rủi ro và lợi ích”. Giảm thiểu sự sai lệch và tai nạn ngoài ý muốn cũng là một ưu tiên.

Tuyên bố cũng mô tả các biện pháp bảo vệ khác nhau để phát triển và sử dụng các hệ thống AI quân sự. Những phạm vi này từ việc xác định cách sử dụng rõ ràng và có thể kiểm tra được cho mọi hệ thống đến triển khai khả năng hủy kích hoạt bất kỳ hệ thống đã triển khai nào thể hiện hành vi ngoài ý muốn.

Tuyên bố cũng thảo luận về tầm quan trọng của sự tham gia của con người. Những thực tiễn này bao gồm đào tạo nhân viên sử dụng hoặc phê duyệt việc sử dụng AI theo các khả năng và hạn chế, cũng như đảm bảo các quan chức cấp cao giám sát việc phát triển và triển khai các khả năng của AI với các ứng dụng có hiệu quả cao, chẳng hạn như hệ thống vũ khí. Tuyên bố cũng chỉ rõ rằng các quốc gia nên tiếp tục duy trì sự kiểm soát và sự tham gia của con người đối với tất cả các hành động quan trọng để thông báo và thực hiện các quyết định liên quan đến việc sử dụng vũ khí hạt nhân.

Trong khi đó, các Bộ trưởng công nghệ và kỹ thuật số của Nhóm các nước công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới (G7) ngày 30/4 cũng đã nhất trí thúc đẩy việc sử dụng AI "có trách nhiệm" trong bối cảnh các nước tăng cường sử dụng các ứng dụng AI trong lĩnh vực quân sự.