Bảo vệ trẻ em trước các rủi ro từ trí tuệ nhân tạo
Mặc dù trí tuệ nhân tạo (AI) đang là động lực cho sự đổi mới, làm thay đổi thế giới. Công việc của con người trong tất cả lĩnh vực được giảm tải đáng kể nhờ ứng dụng AI. Tuy nhiên, ngày càng có nhiều cảnh báo về nguy cơ từ AI, đặc biệt là đối với trẻ em bởi đây là đối tượng thụ hưởng những cơ hội do AI mang lại nhưng cũng là đối tượng dễ bị tổn thương nhất trước mối nguy hiểm từ công nghệ đột phá này. Để giảm thiểu các rủi ro mà AI có thể tác động, Cục An toàn thông tin, Bộ Thông tin và Truyền (TT&TT) đã đưa ra khuyến cáo, chia sẻ các nguyên tắc đảm bảo an toàn cho trẻ trên không gian mạng.
Theo các chuyên gia của Cục An toàn thông tin, rủi ro đầu tiên là việc trẻ em có thể tiếp cận thông tin không phù hợp khi những thông tin từ các ứng dụng tích hợp như ChatGPT cung cấp cho người dùng là thông tin tổng hợp từ nhiều nguồn trên Internet, bao gồm có cả thông tin chính xác và thông tin không chính xác, thậm chí là không được chọn lọc, đánh giá, sàng lọc theo độ tuổi của người sử dụng để đề xuất câu trả lời phù hợp. Vì thế, trẻ em rất có thể sẽ tiếp cận những thông tin không phù hợp với lứa tuổi hoặc có chứa nội dung bạo lực.
Bên cạnh đó, trẻ em còn có nguy cơ rò rỉ thông tin riêng tư, thông tin cá nhân trên mạng và dễ trở thành nạn nhân của các vụ xâm nhập dữ liệu trái phép khi sử dụng những ứng dụng chỉnh sửa ảnh, ứng dụng trò chuyện - chatbot. Trên thế giới, đã xảy ra những vụ việc đáng tiếc là khuôn mặt của trẻ em bị dán vào những hình ảnh đồi trụy, khiêu dâm.
Rủi ro thứ hai là việc trẻ em có thể bị lôi kéo, dụ dỗ tham gia các thử thách nguy hiểm trên mạng. Thực tế, đã có những trường hợp đáng báo động khi các nữ sinh tuổi vị thành niên tham khảo ChatGPT về thông tin sức khỏe và kế hoạch ăn kiêng. AI có thể cung cấp nhanh chóng những thông tin với kế hoạch chi tiết và lời khuyên cụ thể, tuy nhiên, những thông tin này không tham chiếu bất kỳ dữ liệu thực tế và chỉ là các tập hợp thông tin ngẫu nhiên trên mạng.
Rủi ro thứ ba là việc tiếp xúc với chatbot từ khi còn quá nhỏ, trẻ em sẽ dễ lầm tưởng trí tuệ nhân tạo là người bạn thật sự và hành động theo lời khuyên của AI. Trong khi đó, những lời khuyên này có thể bao gồm nội dung thiên vị, không chính xác, có hại hoặc gây hiểu nhầm. Ngoài ra, các công cụ ứng dụng AI còn có thể tác động tâm sinh lý và hành vi của trẻ. Với sự trợ giúp của các công cụ AI, người dùng có thể tìm thấy thông tin về bất kỳ chủ đề nào chỉ bằng một câu hỏi.
Chatbot AI đã giúp việc điều hướng thông tin dễ dàng hơn mà không cần mở hàng chục trang web khác nhau và đọc vô số bài viết để tổng hợp thông tin. Việc tương tác quá nhiều với máy móc công nghệ có thể dẫn đến tình trạng trầm cảm, lo lắng bất an hoặc mất kỹ năng xã hội do ngày càng ít tương tác với người khác. Việc quá phụ thuộc vào AI còn có thể làm giảm khả năng học tập, nghiên cứu và làm việc chủ động của trẻ.
Ông Nguyễn Phú Lương, Phó Giám đốc Trung tâm Giám sát an toàn không gian mạng quốc gia (NCSC), Cục An toàn thông tin khuyến nghị, khi cho con em tham gia môi trường mạng, sử dụng các công cụ AI, cha mẹ cần luôn tuân thủ nguyên tắc “4T”, bao gồm: Tuân thủ, thông minh, thận trọng và tử tế.
Theo ông Lương, trước hết cần tuân thủ các quy tắc, biện pháp đảm bảo an toàn khi sử dụng Internet và nguyên tắc đã được thiết lập tại gia đình và trường học đặt ra. Ví dụ, chỉ sử dụng mạng xã hội khi đủ 13 tuổi trở lên, sử dụng Internet trong khoảng thời gian cho phép, truy cập những nội dung được phép.
Thông minh là phụ huynh và cả trẻ em cần được trang bị kiến thức, kỹ năng cơ bản để tham gia môi trường mạng, đơn cử như kỹ năng cung cấp thông tin cá nhân trên mạng, kỹ năng sử dụng và quản lý mật khẩu để đảm bảo an toàn. Còn thận trọng là người dùng phải luôn cẩn trọng với bất cứ thông tin nào trên mạng, cẩn trọng khi truy cập vào các đường link lạ, cẩn trọng khi gặp những lời mời chào hấp dẫn đến khó tin… từ đó, giảm thiểu các rủi ro liên quan tới lừa đảo trực tuyến.
Và tử tế là người dùng cần cư xử văn minh, tử tế trên môi trường mạng, không gửi hoặc phản hồi những tin nhắn có nội dung xấu hoặc có tính xúc phạm người khác; chia sẻ với cha mẹ, thầy cô khi gặp các vấn đề, khó khăn, khi bị bắt nạt, cô lập hoặc bị xâm hại trên không gian mạng.
Ngoài ra, đại diện Cục An toàn thông tin cũng lưu ý các bậc cha mẹ khi cho con em tham gia môi trường mạng, có thể sử dụng một số các công cụ công nghệ hỗ trợ chặn lọc những thông tin không phù hợp cho trẻ em. Đây là các ứng dụng được các nhà cung cấp dịch vụ trong và ngoài nước phát triển riêng cho trẻ em.