"Chiến tranh và hòa bình" – Tác phẩm kinh điển từ trang sách đến màn bạc

Một tiểu thuyết bi tráng

Cách đây hơn 5 năm, đứng đầu trong bảng xếp hạng 10 tác phẩm văn học được yêu thích nhất qua mọi thời đại do tạp chí Mỹ Newsweek xếp hạng và công bố là bộ trường thiên tiểu thuyết của đại văn hào Nga Lev Nikolayevich Tolstoy "Chiến tranh và hòa bình".

Các tác giả của bản danh sách trên đã sử dụng số liệu của thư viện công Modern Library ở New York, danh mục sách đọc của Trường Saint Johns, từ điển mở Wikipedia, các báo The Guardian và The Telegraph cũng như của Nhà xuất bản (NXB) Modern Library chuyên về các sách cổ điển. Ngoài "Chiến tranh và hòa bình", trong top-ten của danh sách trên còn có tiểu thuyết "Năm 1984" của George Orwell; "Ulysses" của James Joyce; tiểu thuyết "Lolita" của nhà văn người Nga Aleksandr Nabokov; "Âm thanh và cuồng nộ" của William Faulkner; "Người vô hình" của Ralf Ellison; các tác phẩm của Homer; tiểu thuyết "Lý trí và tình cảm" của Jane Austen, "Thần khúc" của Dante...

"Chiến tranh và hòa bình" là một bộ tiểu thuyết sử thi được NXB Russki Vestnik in lần đầu từ năm 1865 đến 1869. Đây là tác phẩm phản ánh chân thực và sống động một giai đoạn bi tráng của xã hội nước Nga, giai đoạn Hoàng đế Pháp Napoléon Bonaparte xua đại binh vào nước Nga thời Sa hoàng Alexandr I. "Chiến tranh và hòa bình" được coi là một trong hai kiệt tác chính của Lev Tolstoy (tác phẩm thứ hai là Anna Karenina), đồng thời được đánh giá là một trong những tiểu thuyết vĩ đại nhất của văn học thế giới.

Là cuốn tiểu thuyết lịch sử, "Chiến tranh và hòa bình" mang hai ý nghĩa. Thứ nhất, như đã nói, đề cập tới một giai đoạn lịch sử của nước Nga vào thời gian trước và sau cuộc xâm lăng của Napoléon Bonaparte. Thứ hai, văn hào Lev Tolstoy đã phân tích và chứng minh những gì ông tin tưởng tại sao lịch sử đã diễn ra như thế. Tác giả tin rằng không phải những "anh hùng" đã tạo ra "thời thế", kiểm soát được định mệnh con người, mà do "sự tác động" của quần chúng, của khát vọng dân tộc.

Bộ tiểu thuyết sử thi "Chiến tranh và hòa bình" là một thiên anh hùng ca, giống như trường ca Odyssey của Homer, với hàng trăm nhân vật, hàng ngàn tiểu tiết như một bách khoa toàn thư, đề cập tới các khía cạnh của đời sống con người. Với lòng tự hào dân tộc, tác giả đã kêu gọi sự đoàn kết dân tộc Nga, nhận ra những gì được coi là cá tính, giá trị của dân tộc Nga. Lev Tolstoy muốn cho độc giả nhận thấy sự ra đời của nước Nga, một quốc gia đa chủng tộc, với nhiều tập quán và ngôn ngữ khác nhau, có thể đoàn kết lại để chống kẻ xâm lăng.

"Chiến tranh và hòa bình" còn là một tiểu thuyết cung cấp cho độc giả các kinh nghiệm cá nhân khi đề cập tới 3 gia đình là Rostov, Bolkonsky và Bezuhov. Hình ảnh của gia đình Rostov là bản sao của gia đình Tolstoy trong khi các thành viên trong gia đình bà mẹ của đại văn hào được mô phỏng qua gia đình Bolkonsky. Hoàng tử Andrew và Pierre là bóng dáng của chính tác giả và các nhân vật khác trong truyện đã được Lev Tolstoy mô tả mang nhiều nét  tính cách đặc thù.

Đại tác phẩm "Chiến tranh và hòa bình" được dịch sang tiếng Anh vào năm 1886, gồm 4 cuốn, tổng cộng hơn 1.600 trang, được chia ra làm 15 phần, mỗi phần còn có nhiều chương. Đây là cuốn tiểu thuyết dài nhất của nước Nga vào thế kỷ XIX và của cả thế giới sau này. Để tạo ra 500 nhân vật trong truyện với 100 nhân vật chính, Lev Tolstoy đã nghiền ngẫm hầu như tất cả sách trong thư viện. "Chiến tranh và hòa bình" là một đại tác phẩm vẽ lên đời sống con người với nhiều cung bậc cảm xúc: hy vọng, tham vọng, thỏa mãn, đau thương, tương khắc…

Đại văn hào Lev Tolstoy đã tìm hiểu ý nghĩa của đời người với các mặt xấu như lòng ích kỷ, lòng tham vật chất và những yếu tố cản trở mặt tốt của con người phát triển, làm cho con người hạnh phúc. Qua đại tác phẩm này, các tương phản diễn ra qua hình ảnh các nhân vật: Andrey hạnh phúc và Pierre gian nan, đau khổ, Helene chạy theo vật chất, sống ích kỷ, vô luân, trái ngược với Natasha trong sáng và giàu lòng trắc ẩn, nhân hậu của dân tộc Nga.

Tác phẩm kinh điển của điện ảnh XôViết

Bộ phim "Chiến tranh và hòa bình" là một trong những tác phẩm kinh điển của nền điện ảnh Xôviết  do đạo diễn huyền thoại Sergey Bondarchuk dàn dựng. Đây là bộ phim đầu tiên của điện ảnh Xôviết được trao giải Oscar cho phim nói tiếng nước ngoài hay nhất. Phải mất 7 năm trời, vừa làm đạo diễn, vừa viết kịch bản chuyển thể, vừa thủ vai nam chính…

Bondarchuk và ê-kíp làm phim đã hoàn thành 4 tập "Chiến tranh và hòa bình" với thời lượng 390 phút, vừa hoành tráng, vừa mang đậm tính sử thi, khắc họa thành công tính cách con người Nga trong chiến tranh và hòa bình. Cả một dàn diễn viên tên tuổi của điện ảnh Xôviết có mặt trong bộ phim này: Lydmila Savelyeva, Vyacheslav Tikhonov, Antonina Shuranova, Gennadi Ivanov, Irina Gubanova... trong đó 2 diễn viên chính là Vyacheslav Tikhonov - đóng vai Công tước Andrei Bolkonski - và Lyudmila Savelyeva vào vai nữ chính Natasha.

Trong lịch sử của nền điện ảnh Liên Xô, "Chiến tranh và hòa bình" được ghi nhận là bộ phim có kinh phí đắt nhất. Theo số liệu của báo Lao động Nga đăng tải, kinh phí để làm tất cả 4 tập phim "Chiến tranh và hòa bình" lên đến 100 triệu rúp (1 rúp khi đó tương đương khoảng 1 USD). Số tiền này hoàn toàn lấy từ ngân sách nhà nước.

Bộ phim được khởi quay vào ngày 7-9-1967 bên tường Tu viện Novodevichy. Trận Borodino - trường đoạn trung tâm của tiểu thuyết "Chiến tranh và hòa bình" - còn được biết tới với tên Trận chiến Moscow, giữa quân đội Pháp do Napoléon chỉ huy và quân đội Nga dưới sự thống lĩnh của Đại tướng Kutuzov diễn ra tại khu vực Borodino, ngoại ô Moscow ngày 7-9-1812. Trận đánh kéo dài chỉ trong một ngày và được coi là trận chiến lớn thứ 3 và đẫm máu nhất trong các cuộc chiến tranh xâm lược của Napoléon, với sự tham gia của hơn 250.000 binh sĩ của cả hai phía và số thương vong ít nhất lên đến trên 7 vạn người.  

Xưởng phim Mosfilm đã phải thành lập cả trung đoàn kị binh để phục vụ cho việc dựng cảnh. Theo yêu cầu của đạo diễn bộ phim, Bộ Nông nghiệp đã cung cấp 900 con ngựa các loại. Khung cảnh các trận chiến được quay vào tháng 12 tại thành phố Mukachevo. Đối với các cảnh quay của trận chiến Borodino, Bộ Quốc phòng Liên Xô đã huy động vài chục nghìn chiến sĩ tham gia. Bộ Công nghiệp nhẹ, Bộ Thương mại, Ủy ban Kế hoạch Nhà nước Liên Xô đã phải tăng số lượng nguyên vật liệu cần thiết để may các loại áo bành-tô của quân đội Nga thời đó, bởi vì các loại phục trang lịch sử không đủ để trang bị cho các diễn viên chính và diễn viên quần chúng.

Một số cảnh quay buộc phải làm đi làm lại đến 30 - 40 lần do chất lượng của phim không cao. Do độ nhạy của phim kém, cho nên nhiều khi phải chiếu sáng trường quay ngay cả ban ngày. Các khẩu súng đại bác được bắn bằng đạn cao su và cuồn cuộn bốc lên những cột khói đen như cuộc giao tranh thực sự. Công sức của tập thể đoàn làm phim đã được ghi nhận xứng đáng: Giải Vàng Liên hoan Phim quốc tế Moscow và sau đó là giải Oscar giành cho Phim nước ngoài xuất sắc nhất.

Phim còn được ghi vào Sách kỷ lục Guinness thế giới vì đã huy động số người tham gia trong các cảnh quay trận chiến lên đến hơn 120.000 người. Trường đoạn quay đại cảnh trận Borodino với 1.500 diễn viên quần chúng, sử dụng tới 23 tấn thuốc nổ, 40.000 lít dầu hỏa để làm khói lửa đã quay xong, nhưng khi đem đi tráng thì đạo diễn nhận đực tin như sét đánh: là phim hỏng! Bondarchuk gần như phát điên lên. Ông buộc quay lại đại cảnh đó...

Tác phẩm điện ảnh này được phát hành tại 117 nước trên thế giới và tại Liên Xô có hơn 135 triệu người đã xem bộ phim này. Bộ phim "Chiến tranh và hòa bình" cũng được công chiếu nhiều lần ở các rạp chiếu phim và trên truyền hình Việt Nam.