Nobel Văn học 2014 vinh danh một tượng đài văn chương Pháp

Patrick Modiano từng nhận giải Prix Goncourt cho tiểu thuyết "Phố những cửa hiệu u tối", nhận Giải thưởng Văn học trọn đời Paul - Morand năm 2000. Ngoài ra, ông cũng đã nhận được giải thưởng tôn vinh thành tựu trọn đời vào năm 2010 của Viện Hàn lâm Pháp, giải thưởng cao quý của Nhà nước Áo năm 2012 vì những đóng góp cho nền văn học châu Âu.

Những kỷ niệm buồn và nỗi ám ảnh

Patrick Modiano sinh ngày 30/7/1945 tại Boulogne-Billancourt, thuộc tỉnh Hauts-de-Seine, ngoại ô Paris. Cha của ông là Albert Modiano (1912 - 1977, sinh ra tại Alessandria, Italia) là một nhà kinh doanh gốc Do Thái, hậu duệ của gia đình Do Thái Salonica (Thessaloniki) nổi tiếng. Mẹ của ông, bà Louisa Colpijn, là một nghệ sĩ người Bỉ (Flemish), còn được biết đến dưới tên Louisa Colpeyin. Cha mẹ của Patrick gặp nhau tại Paris khi thành phố này đang bị chiếm đóng trong Thế chiến II.

Ông rất khi được gặp cha và những gì ông được nghe kể về cha chỉ là những rắc rối (có thể là do cha ông hoạt động bí mật với Quốc xã và hậu Quốc xã (sau năm 1945) nên chỉ có thể gặp con trai mình ở những nơi đông người), người mẹ thì lại thường xuyên có những chuyến đi dài ngày, nên cậu bé Patrick đã hoàn thành những năm trung học bằng nguồn trợ cấp của chính phủ. Có lẽ, chính vì thế đã làm ông thân hơn với người em trai Rudy, đã qua đời khi mới 10 tuổi vì căn bệnh quái ác. Các tác phẩm của Patrick Modiano trong khoảng thời gian 1967 - 1982 đều là về Rudy.

Patrick Modiano kết hôn với bà Dominique Zehrfuss vào năm 1970. Trong buổi phỏng vấn với tạp chí Elle năm 2003, bà Dominique nói: "Tôi đã có một kỷ niệm tệ hại trong ngày cưới của chúng tôi. Trời mưa. Đó thực sự là một cơn ác mộng. Phù rể của chúng tôi là Queneau, người chơi với Patrick từ thời niên thiếu và phù dâu là Malraux, một người bạn của cha tôi.

Hai người này bắt đầu tranh luận về Dubuffet và chúng tôi cảm thấy mình đang xem một trận quần vợt. Và thực sự sẽ rất vui nếu chúng tôi có thể chụp vài kiểu ảnh, nhưng người duy nhất có máy ảnh lại quên mang theo phim. Chỉ có một bức ảnh còn lại của chúng tôi, từ phía sau và dưới một chiếc ô". Patrick và Dominique sinh được 2 người con gái là Zina (SN 1974) và Maria (SN 1978).

Sự nghiệp văn chương

Trong thời gian học cấp III, giáo viên dạy môn văn học của Patrick là nữ văn sĩ Raymond Queneau, một người bạn của mẹ ông, và cũng là một trong những người đóng vai trò quan trọng trong cuộc đời của Patrick, có những ảnh hưởng quan trọng đối với tình yêu văn chương của ông sau này.

Raymond Queneau là người tiên phong trong phong trào phá vỡ lối viết kinh viện truyền thống, đưa văn học trở nên gần gũi hơn với đời sống và ngôn ngữ giao tiếp hàng ngày. Tác phẩm tiêu biểu của bà trong tinh thần ấy chính là "Zazie trong tàu điện ngầm". Tác phẩm này (đã được dịch ra tiếng Việt) thổi một làn gió mới vào trong văn học Pháp nói chung và văn học đương đại Pháp nói riêng. Chính Raymond đã tạo cơ hội cho Patrick tham gia một buổi tiệc do Nhà xuất bản Éditions Gallimard tổ chức.

Năm 1968, Patrick cho ra đời tác phẩm đầu tay mang tên “Quảng trường Ngôi sao”, trong đó là nỗi băn khoăn và hoang tưởng của Raphael Schlemilovitch, một người Do Thái, trong việc truy tìm "căn cước" của mình. Cha của Patrick đã rất không hài lòng với cuốn tiểu thuyết này nên ông đã quyết định mua bản sao hiện có của cuốn sách. Trước đó, trong thời gian bị mắc kẹt ở Paris vì cuộc chiến tranh Algeria, Patrick từng yêu cầu cha hỗ trợ về tài chính nhưng không được đáp ứng.

Có thể là do Patrick Modiano bị ám ảnh bởi thân thế và lý lịch Do Thái của gia đình và thời Pháp bị Đức chiếm đóng, nên các nhân vật của ông thường là phản diện (Do Thái cộng tác với Quốc xã), chẳng có gì trắng đen rõ rệt. Đây cũng chẳng có gì ghê gớm, nhưng trong nhiều thập niên Pháp không chấp nhận về thực tế này. Mặt khác, phía Do Thái lại càng gay gắt trước những cái được cho là bôi bác hay châm biếm chính nghĩa của họ.

Các tác phẩm của Modiano hầu như cũng chỉ tập trung vào các chủ đề như ký ức, lãng quên, bản sắc và cảm giác tội lỗi. Thành phố Paris thường hiện diện trong các trang văn và gần như có thể được coi là một vật tham gia sáng tạo trong các tác phẩm. Thường những câu chuyện của ông được xây dựng trên một nền tảng tự truyện, hoặc về các sự kiện diễn ra trong thời gian chiếm đóng của Đức. Đôi khi ông rút ra chất liệu cho tác phẩm của mình từ các cuộc phỏng vấn, bài báo hoặc ghi chú riêng mà ông đã tích lũy được trong những năm qua. Thành phố quê hương của tác giả và lịch sử của nó thường dùng để liên kết các câu chuyện với nhau.

Phát biểu trước báo giới trong buổi lễ công bố, Thư ký thường trực RSAS Peter Englund nhận định: "Patrick Modiano có thể được coi là Marcel Proust của thời đại chúng ta", và cho biết Patrick Modiano đoạt giải thưởng này là "nhờ nghệ thuật hồi tưởng, trong đó ông đã gợi tả những số phận con người vô thức nhất và lột tả đời sống của người dân Pháp dưới ách chiếm đóng của phát xít Đức trong Thế chiến II"