Pakistan: Bùng nổ dịch amíp ăn não người
Theo báo cáo của Musa Khan - quan chức phụ trách Hệ thống Cảnh báo sớm dịch bệnh ở Pakistan của Tổ chức Y tế thế giới (WHO). Ký sinh trùng gọi là "amíp ăn não người" (Naegleria fowleri) đã giết chết 10 người dân ở Karachi, thành phố lớn nhất của Pakistan, từ tháng 3 đến tháng 9-2012. Amíp sống trong môi trường nước ấm và nhiễm bẩn, tác động đến hệ thần kinh con người nên rất khó chữa trị và dẫn đến cái chết chỉ sau một tuần.
Musa Khan cho biết các triệu chứng bị nhiễm amíp bao gồm sốt, nôn mửa, cứng cổ và nhức đầu. Amíp ăn não cũng giết chết nhiều người ở các quốc gia khác. Cho đến nay, chỉ có những trường hợp bị nhiễm amíp hay ký sinh trùng ăn não người gọi là Naegleria fowleri do tắm ở vùng sông nước, ao hồ ấm áp hay hồ bơi, những môi trường thích hợp cho sự tồn tại của dạng sinh vật đơn bào này.
Được biết khi bị nhiễm, N. fowleri sẽ đi theo đường mũi đến não của vật chủ và bắt đầu ăn mô não để tồn tại. Hầu hết các nạn nhân của ký sinh trùng ăn não N. fowleri đều tử vong vì không cứu chữa được. Các trường hợp nhiễm amíp ăn não cũng được ghi nhận ở nhiều nước như Mỹ, New Zealand, Pakistan… với tỷ lệ tử vong là 98%! Nạn nhân của N. fowleri thường tử vong sau hai tuần bị nhiễm mặc dù có một số loại thuốc chống nấm có thể diệt amíp nhưng trong điều kiện phòng thí nghiệm.
 |
| Naegleria fowleri (trái) và đường đi nguy hiểm của nó từ mũi vào não người. |
Hiện nay cộng đồng khoa học thế giới đã biết được phần nào cách giết người của N. fowleri - gây ra một bệnh não gọi là viêm não và màng não nguyên thủy do amíp (PAM) - nhưng vẫn còn nhiều bí ẩn chưa lý giải được. N. fowleri chui vào mũi, qua tế bào thần kinh khứu giác vào não để giết chết các tế bào tại đây, nhưng giới khoa học vẫn chưa biết được cơ chế giết tế bào của ký sinh trùng.
Có một khả năng là khi tiến đến gặp tế bào tiểu thần kinh đệm (microglia - những tế bào miễn dịch có trong não được hình thành ngay sau khi thụ thai) ký sinh trùng sẽ thúc đẩy chúng tiết ra cytokine, tức những phân tử gây viêm và cái chết của tế bào. Khả năng khác nữa là ký sinh trùng kích thích tế bào tiểu thần kinh đệm tiết ra các gốc gọi là ứng kích oxy hóa phá hủy tế bào não giống như acid. Ký sinh trùng N. fowleri cũng có thể trực tiếp tấn công màng tế bào và tiêu hóa nó.
Trong vòng một tuần bị nhiễm N. fowleri, nạn nhân bắt đầu bộc lộ một số triệu chứng tương tự như bệnh viêm màng não: nhức đầu, sốt cao, nôn mửa và cứng cổ và tiến triển đến mức tâm trí bị lẫn lộn, mất thăng bằng, co giật và gặp ảo giác. Cái chết thường đến rất nhanh sau đó - thường là trong vòng 12 ngày. Hiện không có phương pháp nào chữa trị hiệu quả.
N. fowleri sống trong môi trường nước ngọt ấm trên khắp thế giới, bao gồm "suối nước nóng, hồ, nước khoáng tự nhiên và các khu nghỉ dưỡng thường xuyên tiếp đón du khách" - theo bài báo năm 2010 của Travis Heggieof, giáo sư Đại học Bắc Dakota. Ngoài ra, N. fowleri cũng tồn tại trong nước ấm thải ra từ các nhà máy, hồ bơi không được khử trùng triệt để và cả nước uống!
Mặc dù được ghi nhận ở khắp nơi vào năm 2011, song những trường hợp nhiễm N. fowleri luôn xảy ra thất thường. Trong 32 trường hợp nhiễm N. fowleri ở Mỹ, 30 vụ nhiễm từ hồ bơi và 2 vụ từ nguồn cung cấp nước uống