Phần Lan: Tranh cãi quanh những dự án khai mỏ kim loại quý

Anglo American (AA) - một trong những công ty khai mỏ lớn nhất thế giới - rất háo hức săn kho tàng ở khu Lapland của Phần Lan, cách Vòng Bắc cực 120km về phía bắc. Nằm sâu bên dưới vùng đầm lầy Vilankiaapa là mỏ nickel Kavitsa mà AA đã tốn rất nhiều công sức tìm kiếm trong thời gian qua. Các công ty khai mỏ khác của nước ngoài cũng theo chân AA đổ dồn về khu Lapland hoang dã của Phần Lan để giành phần cho mình.

Các nhà địa chất học cũng mô tả Lapland nằm trong số những nơi chứa đựng nhiều mỏ phong phú nhất thế giới. Với hy vọng thu hút đầu tư và giải quyết việc làm cho người dân, chính quyền Phần Lan sẵn sàng chào đón những người thăm dò và xác định vị trí trầm tích. Thậm chí, những người săn mỏ vàng và nickel cũng được phép xâm nhập những khu vực dành để phát triển du lịch và bảo tồn của Phần Lan. Hiện nay, khoảng 40 công ty đang tiến hành hàng trăm dự án thăm dò trên khắp khu vực Lapland.

Bao quanh thị trấn Sodankyla ở Lapland là vài khu mỏ đang hoạt động và phế phẩm từ đó rò rỉ chất độc ra vùng hồ và sông quanh đó. Với 4,9g vàng trong 1 tấn đá, mỏ vàng Kuusamo đúng là "khổng lồ" nhưng sẽ có chừng ấy uranium và các yếu tố phóng xạ khác sẽ thải ra vùng hồ gần đó trong quá trình khai mỏ. Ngoài ra, một lượng lớn khí nhà kính CO₂ sẽ thoát ra môi trường khi các tầng than bùn bị đào lên trong quá trình khoan thăm dò.

Hiệp hội Bảo tồn thiên nhiên Phần Lan (FANC) cảnh báo: Cái giá đối với môi trường sẽ vượt xa lợi nhuận từ các mỏ vàng. Nhà địa chất học Matti Saarnisto nhận xét: "Những dự án khai mỏ càng được mở rộng thì tình trạng ô nhiễm nặng nề càng không tránh khỏi". Saarnisto giải thích, những hồ nước Lapland đang đối mặt với nguy cơ nhiễm các yếu tố độc hại như là thạch tín (arsen), uranium cũng như các sulfate, cyanide và phosphate.

Phần Lan là nước tham gia "Natura 2000" - một mạng sinh thái các khu vực được bảo vệ do Liên minh châu Âu (EU) tài trợ. Mạng bao gồm 66km² vùng Viiankiaapa, vùng đa dạng sinh thái hiếm có bao gồm 90 loài chim quý và 9 loài thảo mộc có nguy cơ tuyệt chủng. 

Các công ty khai mỏ đang ráo riết khai thác các mỏ kim loại quý ở Lapland làm phá vỡ hệ sinh thái địa phương.

Riikka Karppinen, người phụ nữ lớn lên ở vùng Lapland thơ mộng, bắt đầu mở chiến dịch chống công ty khai mỏ nước ngoài khi cô 17 tuổi - một cuộc chiến mà tờ báo địa phương Lapin Kansa gọi là “trận chiến không cân sức giữa người tí hon và gã khổng lồ”. Karppinen đã gặp mặt các nghị sĩ và bộ trưởng song cuối cùng không một ai có câu trả lời thỏa đáng cho cô.

Ngay đến Paula Lehtomaki - chính khách đảng Trung tâm Phần Lan và nữ Bộ trưởng Môi trường lúc đó - cũng không hành động gì ngoài việc xoa dịu Karppinen. Về sau, Lehtomaki bị chỉ trích dữ dội khi gia đình bà mua số cổ phiếu trị giá hàng trăm ngàn euro của Công ty khai mỏ Talvivaara - doanh nghiệp khai thác mỏ nickel lớn nhất châu Âu. Tuy nhiên, cho đến ngày nay mối quan hệ giữa Lehtomaki và việc mua cổ phiếu vẫn chưa được chứng minh.

Mở cửa từ năm 2008, Talvivaara là một trong vài khu mỏ thuộc sở hữu của Nhà nước Phần Lan, song dự án khai thác nay đã biến thành thảm họa. Người ta phát hiện nồng độ sulphate và mangan tại các vùng hồ lân cận cao hơn mức cho phép vài trăm lần! Thậm chí nước không thể sử dụng được trong các phòng tắm hơi, chim và cá chết nổi lềnh bềnh trên mặt hồ. Vào đầu năm 2012, một công nhân mỏ đã chết do nhiễm độc khí hydrogen sulfide. Khu mỏ cũng không tạo được nhiều việc làm như mong muốn ban đầu - chỉ có 130 người địa phương làm việc ở Talvivaara.

Dự án "Nature 2000" của EU đã trải qua 15 năm, và Jim Coppard - ông chủ của Langbacka chịu trách nhiệm khu vực Bắc cực của AA - cam đoan sự hợp tác làm việc với dân địa phương là ưu tiên hàng đầu của ông. Nhưng thực tế không như vậy.. Theo hợp đồng chính thức, công ty khai mỏ chỉ được phép khoan vào mùa đông để mặt đất không bị tổn hại do các máy móc nặng nề. Nhưng AA lại cho tiến hành khoan cả vào mùa thu, vậy mà không có ai ở Helsinki lên tiếng