"Tiên học lễ - Hậu học văn" không phải là chuyện của quá khứ
Chủ tịch Hồ Chí Minh lúc sinh thời cũng đã có câu nỔi tiếng "Vì lợi ích mười năm trồng cây, vì lợi ích trăm năm trồng người" để nói về tầm quan trọng của việc giáo dục, trong đó có giáo dục về đạo đức cho những mầm non, những chủ nhân tương lai của đất nước.
Trong thời kỳ của hội nhập và mở cửa, cùng với tác động của cơ chế thị trường, đã thúc đẩy sự phát triển trên nhiều lĩnh vực của nước ta, đã xuất hiện những mặt trái, có ảnh hưởng tiêu cực đến nhiều mặt của đời sống xã hội, trong đó có vấn đề đạo đức, lối sống của đối tượng thanh thiếu niên, học sinh còn ngồi trên ghế nhà trường.
Dùng từ “đáng báo động” đối với tình trạng xuống cấp về đạo đức của học sinh có thể sẽ có người chưa hoàn toàn đồng tình, nhưng nghiêm túc mà nhìn nhận, mổ xẻ thì không thể bàng quan, nhất là đối với những ai quan tâm đến thế hệ tương lai của đất nước.
Không ít người cho rằng, một số học sinh bây giờ có thể “sợ” thầy cô, nhưng để gọi là thực sự kính trọng thì lại là chuyện khác. Không như những năm 80 của thế kỷ XX trở về trước, “thầy ra thầy, trò ra trò” mặc dù là thời bao cấp và những năm chiến tranh, đất nước còn muôn vàn khó khăn thiếu thốn, rất hiếm có chuyện trò vô lễ, thậm chí đánh lại thầy như những năm gần đây.
Thái độ kính trọng lễ phép của học sinh đối với các bậc cha chú, anh chị bị xem nhẹ như thấy người lớn không chào hỏi, ra đường lỡ có đụng xe, va quệt với người lớn là sẵn sàng vặc lại hoặc nhìn với ánh mắt thiếu tôn trọng.
Chuyện học sinh văng tục, chửi thề hay dùng những từ lóng, tiếng lóng trong sinh hoạt, giao tiếp nghe rất khó chịu diễn ra khá phổ biến.Học sinh mới học lớp 6, lớp 7 đã hút thuốc, đã bồ bịch trai gái, lớp 8-9 đã la cà quán xá...
Sự nâng cao của đời sống vật chất và tinh thần cộng với việc các em dễ dàng tiếp cận với những tiến bộ về công nghệ thông tin, các luồng văn hóa tốt có, xấu có của thời mở cửa v.v... dẫn đến chuyện các em trưởng thành sớm, yêu đương sớm, và cả quan hệ tình dục sớm là điều khó tránh khỏi, nhưng nếu với cái cách suy nghĩ của một số người, đại loại như, cứ để cho các em thoải mái tiếp cận với “thế giới văn minh”, để rồi bất chấp cả thuần phong mỹ tục, truyền thống tốt đẹp vốn có của dân tộc, từ đó xảy ra những trường hợp học sinh quan hệ tình dục trước hôn nhân, biểu hiện một lối sống buông thả thì quả là thật đáng lo ngại cho thế hệ con em chúng ta.
Phong trào “ồ ạt” trong giới trẻ, trong đó có không ít các em học sinh còn ngồi trên ghế nhà trường, đổ xô đi tìm xem, tìm mua đoạn video clip có cảnh nóng là hậu quả nhãn tiền của việc sống “thoáng”, kết hợp với việc “ứng dụng sai mục đích” của công nghệ thông tin vào cuộc sống và sự thiếu chặt chẽ trong quản lý việc mua bán, in sang băng đĩa hình...
Nhớ lại những năm thời bao cấp, trên các phương tiện thông tin đại chúng, sách báo, phụ huynh học sinh rất yên tâm về tính giáo dục của nó. Trong các quầy sách, truyện tranh nhiều vô kể nhưng đa số ít mang tính giáo dục, định hướng cho thanh thiếu niên.
Bây giờ thì cảnh đánh đấm, đâm chém, và cả cảnh yêu đương nhảm nhí nhan nhản, trong khi nội dung, hình ảnh có ý nghĩa giáo dục không dễ tìm ra. Đến cả quảng cáo trên truyền hình, cứ phát đi phát lại một cảnh quảng cáo cho một loại kẹo the mà khi ngậm vào, học trò đã đánh lừa được cả thầy để vào lớp muộn một cách “chính đáng”.
Có cảm tưởng rằng, học trò bây giờ “học lễ” thì ít, “học văn” (văn hóa) thì quá nhiều, nhiều đến nỗi giải trí cũng ít mà lúc nào cũng thấy học, hết học chính khóa lại học thêm, có thời gian giải trí lại sa vào trò chơi điện tử “chát-chít” dẫn đến... quên cả học.
Học sinh thản nhiên vượt đèn đỏ, đi vào đường ngược chiều chẳng có chút e dè, xấu hổ nào, lòng tự trọng bị mai một. Nghịch lý là, khăn quàng đỏ, từ tiểu học đến THCS em nào cũng đeo, Huy hiệu Đoàn 80% từ lớp 9 đến THPT, nhưng các hoạt động để phát huy vai trò của đội viên, đoàn viên lại khá mờ nhạt, trong đó có vấn đề rèn luyện, tu dưỡng đạo đức.
Người viết không có ý định vẽ lên “bức tranh màu xám” về đạo đức lối sống của đối tượng thanh thiếu niên, đặc biệt là các em học sinh đang ngồi trên ghế nhà trường. Tuy nhiên, nếu “xâu chuỗi” lại các hiện tượng, sự việc đã nêu trên thì thiết nghĩ, không ai có thể bàng quan về tương lai sau này của đất nước.
Giáo dục kết hợp giữa xã hội, nhà trường và gia đình luôn luôn phải được thể hiện bằng những hành động cụ thể và thiết thực hơn nữa. Bên cạnh đó, không nên xem nhẹ vai trò tích cực vốn có của Đội Thiếu niên tiền phong, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh và cần lên án quan niệm “Những chiếc khăn quàng đỏ, hay chiếc Huy hiệu Đoàn là “những vật trang điểm” không hơn không kém cho thanh thiếu niên?!”.
Ngược lại, nó phải có ý nghĩa quan trọng trong việc gắn trách nhiệm và danh dự của người đoàn viên, đội viên và cao hơn là lý tưởng, mục tiêu phấn đấu cho Tổ quốc của các em. Vì tương lai của một nước Việt Nam vững mạnh và hùng cường, cần ngẫm nghĩ kỹ về câu nói của cha ông “Tiên học lễ - hậu học văn” và cần chú trọng giáo dục “lễ” cho học sinh ngang tầm với đòi hỏi của cuộc sống. Bởi vì, dù xã hội có văn minh đến đâu thì điều đó, vẫn không bao giờ là lỗi thời, lạc hậu cả!