Từ chợ truyền thống đến chợ online: Tìm đủ cách “né” thuế

Truyền nhau “bí kíp” né thuế của shop online

Trong thời đại số, thương mại điện tử và kinh doanh online đã mở rộng cơ hội tiếp cận khách hàng chỉ với một chiếc điện thoại thông minh. Tuy nhiên, song hành với sự phát triển nhanh chóng ấy là những thách thức không nhỏ trong việc kiểm soát thuế trong môi trường “ảo”. Phần lớn các hoạt động mua bán trên mạng xã hội như Facebook, Zalo, TikTok… đều vận hành theo mô hình cá nhân - không đăng ký hộ kinh doanh, không mã số thuế, không xuất hóa đơn. Thanh toán chủ yếu được thực hiện qua chuyển khoản ngân hàng hoặc COD, gần như không để lại căn cứ hợp lệ để cơ quan thuế theo dõi và kiểm soát.

Trong 5 tháng đầu năm nay, cơ quan thuế đã thực hiện xử lý truy thu thuế đối với 25.201 trường hợp là các cá nhân, hộ kinh doanh, với số tiền hơn 331 tỷ đồng. Ngày 4/6/2025, Bộ Tài chính đã có thông tin về kết quả thu thuế từ các tổ chức, cá nhân kinh doanh có hoạt động kinh doanh thương mại điện tử và kinh tế số khác trong 5 tháng đầu năm. Theo đó, trong 5 tháng đầu năm, số thuế thu được từ các tổ chức, cá nhân kinh doanh có hoạt động kinh doanh thương mại điện tử và kinh tế số đạt 74,4 nghìn tỷ đồng, tăng 55% so với cùng kỳ năm 2024.

Cụ thể, đến nay đã có 158 nhà cung cấp nước ngoài đã đăng ký thuế, kê khai và nộp thuế qua Cổng thông tin điện tử, với số tiền đã thực hiện kê khai, nộp thuế là 5,7 nghìn tỷ đồng, tăng 41% so với cùng kỳ năm 2024. Thời gian này cũng ghi nhận 100 nghìn hộ, cá nhân kinh doanh thực hiện đăng ký thuế, khai thuế, nộp thuế trên Cổng thông tin điện tử dành cho hộ, cá nhân kinh doanh với số tiền thuế đã nộp là gần 1,1 nghìn tỷ đồng. Cả nước có gần 93 nghìn tổ chức, cá nhân có hoạt động kinh doanh thương mại điện tử, và đã nộp 67,6 nghìn tỷ đồng tiền thuế.

Trước đó, theo báo cáo từ ngành thuế, năm 2024, có hơn 500.000 cá nhân kinh doanh online nhưng chỉ một bộ phận nhỏ thực hiện nghĩa vụ thuế. Phần lớn còn lại vẫn đang “ẩn mình” sau các nội dung chuyển khoản mơ hồ như: “ăn trưa hôm qua”, “cà phê bạn cũ”, “chúc mừng sinh nhật”… như một cách che giấu doanh thu và tránh bị cơ quan chức năng sờ gáy.

Tình trạng trốn thuế đang ngày càng phổ biến và dường như có tổ chức. Trong nhiều nhóm Facebook dành cho người bán hàng online, dễ dàng bắt gặp những bài chia sẻ “mẹo” giấu doanh thu hoặc hướng dẫn lách thuế tinh vi. Từ việc chia nhỏ tài khoản nhận tiền, nhắc khách không ghi nội dung thanh toán, đến việc dùng cộng tác viên để phân tán doanh thu - tất cả đều được chia sẻ công khai như những bí quyết kinh doanh hiệu quả.

Tài khoản Facebook của M.H, chuyên nhận đặt hàng mỹ phẩm, quần áo từ nước ngoài tại Hà Nội mới đây đăng tải lời nhắn nhủ: “Cả nhà ơi, khi chuyển khoản ghi tên nick Facebook giúp em ạ, không ghi chữ hàng hóa, thanh toán, tiền hàng… nhé. Ngân hàng đã bắt đầu chia sẻ thông tin với cơ quan thuế rồi ạ. Em cảm ơn cả nhà nhiều”. Thậm chí, một số chiêu thức tinh vi hơn cũng được lan truyền: tránh dùng từ khóa nhạy cảm trong nội dung chuyển khoản như “tiền hàng”, “đặt cọc”, mà thay bằng “Happy wedding”, “chúc sinh nhật”…

Vấn đề thuế đang trở thành chủ đề “nóng” trên nhiều hội nhóm mạng xã hội. Nhưng thay vì tìm hiểu để tuân thủ quy định, không ít người lại truyền tai nhau các mẹo né thuế ngày càng tinh vi và phổ biến.

Theo quy định mới có hiệu lực từ 1/6/2025, cá nhân, hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên phải kê khai và nộp thuế theo hình thức khai báo, thay vì nộp thuế khoán như trước. Chính điều này khiến nhiều cửa hàng, quán ăn và người bán online rộ lên các “chiến thuật giấu doanh thu”: nhận tiền mặt, chia nhỏ tài khoản, không ghi nội dung chuyển khoản, hoặc ghi chú “chuyển khoản không nội dung”.

Trước hiện tượng này, Chuyên gia kinh tế, Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu cho biết: “Trên thực tế, mọi khoản doanh thu phát sinh từ hoạt động kinh doanh, dù là chuyển khoản hay tiền mặt, dù ghi với nội dung gì cũng đều bị tính thuế. Những chiêu trò như ghi không đúng nội dung, giấu doanh thu bằng cách dùng COD hay chia nhỏ doanh thu vào nhiều tài khoản… chỉ là cách lẩn tránh tạm thời, rất dễ bị phát hiện. Cơ quan thuế hiện có đầy đủ công cụ, dữ liệu và nghiệp vụ để đối chiếu giao dịch ngân hàng, xác minh thu nhập. Nếu người nộp thuế không chứng minh được nguồn gốc, họ sẽ bị nghi ngờ trốn thuế và có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự”. 

Bởi vậy, chuyên gia Nguyễn Trí Hiếu khuyến cáo người kinh doanh nên từ bỏ tư duy né thuế, thay vào đó là chủ động khai báo đầy đủ và chịu trách nhiệm với thu nhập thật. Làm đúng thì chỉ phải nộp thuế và lãi chậm nộp (nếu có), còn cố tình trốn, hậu quả sẽ rất nặng.

Thực tế, trong sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, Nhà nước không quan tâm hộ kinh doanh hay cá nhân kinh doanh thu tiền bằng hình thức gì, chỉ quan tâm việc bán hàng, nhập hóa đơn và kê khai, nộp thuế đầy đủ trên doanh thu. Vì thế, việc các cá nhân, hộ kinh doanh, đơn vị từ chối nhận chuyển khoản, chỉ nhận tiền mặt, có thể do họ vẫn tính toán có những thủ thuật để gian lận, né thuế.

Nhiều tiểu thương từ chối nhận tiền mặt

Không rầm rộ như các phản ứng trên chợ mạng, thái độ của tiểu thương tại nhiều chợ truyền thống trước chính sách thuế mới lại được thể hiện qua một thông điệp quen thuộc nhưng rất dứt khoát: “Chỉ nhận tiền mặt”. Với họ, “tiền mặt là vua” không chỉ là một khẩu hiệu mà còn là cách tự vệ an toàn trước nguy cơ bị truy thu thuế từ những giao dịch tưởng chừng nhỏ nhặt.

Một buổi trưa tháng 6, tạt vào quán cơm gà quen gọi khẩu phần mà mình ưa thích, đến khi lấy điện thoại định thanh toán thì chị Nguyễn Phương Hoa (40 tuổi, Hà Đông) bất ngờ vì chủ quán từ chối nhận chuyển khoản. “Lâu nay mua bán gì mình đều chuyển khoản nên giờ bị từ chối thế quả thực mình rất bối rối. Mình giải thích với chị chủ quán là mình không có đồng tiền mặt nào thì chị ấy bảo “thôi lần sau đến ăn thì trả luôn một thể”. Nói thật, đấy là quán quen, chứ nếu quán lạ chắc mình chịu không xoay được. Nhưng cứ thế này mình cũng sẽ cân nhắc xem có nên đến những quán như này nữa không. Bởi mình không chấp nhận kiểu kinh doanh mà né nghĩa vụ thế này”.

Không chỉ các hàng ăn, nhiều tiệm tạp hóa ở chợ đầu mối Đền Lừ cũng quay lại “thời kỳ tiền mặt”. Đối với một số tiệm tạp hóa vẫn nhận chuyển khoản, thì sẽ có thêm tờ giấy ghi nội dung: “Xin thông báo, quý khách chuyển khoản xin vui lòng cộng thêm 1,5% tiền thuế vào tổng bill. Cảm ơn quý khách”. Anh Nguyễn Mạnh Hùng, chủ một cửa hàng tạp hóa tại chợ đầu mối Đền Lừ cho biết, tiệm của anh ngừng nhận chuyển khoản từ đầu tháng 6. Anh bảo: “Nghe nói tài khoản cá nhân có giao dịch lớn sẽ bị truy thu 1,5% trên tổng số tiền. Doanh thu thật của tôi không cao, nếu bị đánh thuế toàn bộ dòng tiền thì chắc chắn lỗ”.

Tâm lý né thuế đang lan rộng, nhiều cửa hàng bán quần áo, mỹ phẩm, thực phẩm, đồ gia dụng… đã thông báo dừng chuyển khoản từ ngày 1/6. Một số cửa hàng quy mô lớn hơn vẫn chấp nhận hình thức này nhưng yêu cầu khách cộng thêm phần thuế, hoặc khuyến khích trả tiền mặt để giữ nguyên giá niêm yết.

Không ít người bán nhỏ lẻ chọn giải pháp “ỡm ờ”, tức là vẫn nhận chuyển khoản nhưng dặn khách ghi nội dung chuyển khoản. Bản thân phóng viên cũng được một chủ shop bán quần áo online nhắn tin dặn dò với nội dung: “Nếu sau này mua hàng bên chị, em cứ ghi nội dung như: tặng chị quà sinh nhật hay em trả chị tiền nợ cho bọn chị không chị trừ thuế. Chứ làm ăn khó khăn mà giờ thuế gắt quá em ạ nên chả còn lãi lờ gì nhiều. Chỗ khách quen chị mới dám dặn em thế. Thông cảm cho chị nhé”.

Việc nhiều tiểu thương chỉ nhận tiền mặt là phản ứng rõ rệt trước quy định thuế mới có hiệu lực từ ngày 1/6/2025. Theo đó, các hộ kinh doanh có doanh thu trên 1 tỷ đồng/năm trong các ngành nghề như ăn uống, bán lẻ, thẩm mỹ, vận tải hành khách... sẽ phải chuyển sang kê khai và xuất hóa đơn điện tử qua hệ thống máy tính tiền kết nối trực tiếp với cơ quan thuế. Điều này đồng nghĩa doanh thu sẽ được tính dựa trên dữ liệu thực thay vì theo mức khoán như trước.

Trước hiện tượng nhiều hộ kinh doanh né thuế, nhiều người dân đã bày tỏ quan điểm không đồng tình. Tài khoản Facebook Nguyễn Vân Khanh viết: “Thế thì khách hàng cũng nên cho những cửa hàng đó đóng cửa luôn, không mua hàng ở đó nữa”; Một tài khoản Lê Thanh Hòa cũng lên tiếng: “Lúc nào cũng đòi hỏi phúc lợi xã hội cao nhưng thuế thì né nhanh nhất. Chịu thật”.

Trong bối cảnh chính sách thuế ngày càng siết chặt, tâm lý e dè và phản ứng né tránh từ phía người kinh doanh là điều có thể hiểu được. Tuy nhiên, việc đồng loạt quay lại hình thức thanh toán tiền mặt không chỉ gây phiền toái cho người tiêu dùng mà còn đặt ra câu hỏi về mức độ chuẩn bị và hỗ trợ chuyển đổi của cơ quan chức năng. Làm sao để các hộ kinh doanh có thể thực hiện đúng luật mà không cảm thấy bị “ngộp thở” trong quá trình áp dụng chính sách là điều đáng suy ngẫm.

Hành vi né thuế không chỉ gây thất thu hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm cho ngân sách nhà nước mà còn làm méo mó thị trường kinh doanh. Những doanh nghiệp, cửa hàng làm ăn chân chính chịu nhiều thiệt thòi khi phải cạnh tranh không công bằng với các đơn vị trốn thuế. Ngoài ra, khi nguồn thu ngân sách giảm, các chính sách an sinh xã hội cũng bị ảnh hưởng, dẫn đến những hệ lụy lớn về kinh tế và xã hội.

Người tiêu dùng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hạn chế tình trạng né thuế. Khi mua sắm, hãy ưu tiên lựa chọn các cửa hàng và shop online uy tín, yêu cầu hóa đơn để đảm bảo quyền lợi của chính mình và góp phần xây dựng môi trường kinh doanh lành mạnh.