Xe điện:  “Cuộc chơi” đầy rủi ro trên đất Mỹ

Không chỉ VinFast, nhiều hãng sản xuất ô tô khác trên thế giới đang đổ xô đầu tư tại Mỹ để không "đứng ngoài cuộc chơi", là được hưởng tín dụng thuế theo IRA.

IRA đã được Quốc hội Mỹ thông qua ngày 16/8, với gói trợ cấp lên tới 370 tỷ USD dành riêng cho quá trình chuyển đổi năng lượng, bao gồm việc giảm thuế EV và pin năng lượng cho các công ty sản xuất ở Mỹ. Những ưu đãi này “thúc giục” doanh nghiệp Mỹ quay trở lại quê hương và thu hút các công ty nước ngoài đến Mỹ, làm đậm thêm xu hướng tái cơ cấu địa điểm sản xuất của các công ty toàn cầu, vốn đã manh nha xuất hiện từ giai đoạn đầu của đại dịch COVID-19. IRA cung cấp khoản tín dụng thuế lên tới 7.500 USD cho những người tiêu dùng mua một số loại xe mới, bao gồm cả EV. Ưu đãi thuế theo IRA chỉ giới hạn cho những chiếc xe được lắp ráp ở Bắc Mỹ, và đó là lý do các hãng sản xuất ô tô trên khắp thế giới, đang đổ xô đầu tư tại đây. Các quốc gia Đông Nam Á có tham vọng sản xuất EV hoặc pin EV như Việt Nam, Philippines rất quan tâm đến các khoản tín dụng thuế này. Tuy nhiên, một số trở ngại cũng khiến cho cuộc chơi này giống như một vụ cá cược đầy rủi ro.

Theo IRA, để nhận được các khoản tín dụng thuế, các hãng sản xuất xe hơi cần đáp ứng được các điều kiện như việc lắp ráp EV khâu cuối cùng phải diễn ra ở Bắc Mỹ; ít nhất 40% khoáng chất trong pin EV cũng phải được khai thác hoặc xử lý tại Mỹ hoặc các nước đối tác ký Hiệp định thương mại tự do (FTA) với Mỹ. Tuy nhiên, các quốc gia có tham vọng sản xuất EV như Việt Nam hoặc có những nước có tham vọng về pin EV như Indonesia và Philippines đều bày tỏ sự quan tâm đến các khoản tín dụng thuế này. Theo một ước tính, từ các ưu đãi tài chính rất hấp dẫn này, các nhà sản xuất pin EV của Hàn Quốc có thể kiếm được khoản trợ cấp tập thể trị giá 8 tỷ USD/năm từ những người nộp thuế ở Mỹ dựa trên công suất dự kiến.

Tuy nhiên, thực tế triển khai chính sách tín dụng thuế này rất phức tạp. Không những căng thẳng địa chính trị có thể thúc đẩy các yêu cầu nghiêm ngặt hạn chế khả năng đủ điều kiện nhận tín dụng thuế, mà còn tình hình không chắc chắn rộng lớn hơn trong nền chính trị Mỹ có thể đặt ra câu hỏi về "tuổi thọ" của IRA.

Một trong những trở ngại lớn nhất đối với các quốc gia Đông Nam Á muốn đủ điều kiện nhận tín dụng thuế là việc IRA quy định loại trừ EV có các bộ phận pin được sản xuất hoặc lắp ráp bởi một “tổ chức nước ngoài có liên quan” - ám chỉ Trung Quốc. Trong khi đó, các quốc gia Đông Nam Á phụ thuộc rất nhiều vào chuyên môn và đầu tư của Trung Quốc để hỗ trợ các hoạt động xe điện của mình. Indonesia là nguồn cung cấp niken lớn nhất thế giới, nhưng thị trường niken của nước này nằm trong tầm chi phối của các công ty Trung Quốc vốn cung cấp những bước đột phá về công nghệ tinh chế niken hàng loạt.

Sự hiện diện của các công ty Trung Quốc trên thị trường khoáng sản Đông Nam Á không phải là vấn đề địa chính trị. Đơn giản chỉ là các công ty Trung Quốc có bí quyết và nguồn lực để giúp xây dựng các ngành công nghiệp của các nước Đông Nam Á. Tuy nhiên, Mỹ có thể sẽ nỗ lực ngăn cản các công ty Trung Quốc hưởng lợi từ IRA trong khi vẫn chưa đưa ra hướng dẫn chi tiết về những gì cấu thành “các thực thể nước ngoài đáng lo ngại".

Ngoài vấn đề địa chính trị, có nhiều thách thức thực tế đối với việc thực hiện các khoản tín dụng thuế trong khuôn khổ IRA. Như Hàn Quốc đã phát hiện rằng Washington đã tương đối thiếu linh hoạt đối với nhu cầu lắp ráp xe điện công đoạn cuối ở Bắc Mỹ. Mặc dù Tổng thống Mỹ Joe Biden đã đích thân cảm ơn Chủ tịch Tập đoàn Hyundai Chung Eui-sun vì đã quyết định xây dựng một nhà máy sản xuất pin và 1 nhà máy sản xuất EV trị giá 5,5 tỷ USD ở bang Georgia, nhưng Hyundai sẽ không đủ điều kiện nhận tín dụng thuế cho đến khi nhà máy sẵn sàng hoạt động vào năm 2025.

Ngoài ra, "tuổi thọ" của chương trình tín dụng thuế cũng là vấn đề đáng quan ngại nếu đảng Cộng hòa giành lại Nhà Trắng vào năm 2024 trong bối cảnh nhiều nhà lập pháp thuộc đảng này phản đối việc thông qua IRA. Các nhà lập pháp đảng Dân chủ cũng chỉ trích IRA vì đã phớt lờ vai trò của Quốc hội trong các vấn đề thương mại. Ngay cả khi đảng Dân chủ tiếp tục ở lại Nhà Trắng vào năm 2024, một số đảng viên đã ám chỉ sẽ có hành động pháp lý để thách thức cách giải thích của chính quyền Biden về “các hiệp định thương mại tự do”, đặt ra câu hỏi về định hướng chính sách của Washington.

Cuối cùng, khi Washington bắt tay vào thực thi đạo luật này trong bối cảnh chính trị ngày càng căng thẳng, các nước Đông Nam Á nên nhận thức được những rủi ro kèm theo trong các khoản đầu tư tiềm năng của họ. Ký kết thêm các thỏa thuận khoáng sản chủ chốt, tăng cường khả năng phục hồi chuỗi cung ứng hoặc thậm chí thâm nhập thị trường EV của Mỹ là những mục tiêu xứng đáng. Tuy nhiên, đầu tư vào một nhà máy trị giá hàng tỷ USD chỉ để nhận được các khoản tín dụng thuế IRA có thể trở thành một vụ cá cược đầy rủi ro với lợi ích đáng ngờ.