Dự án thủy điện Đồng Nai: Phát triển kinh tế phải bảo vệ môi trường

Phát triển là bài toán đánh đổi giữa kinh tế và môi trường

Phát biểu tại Hội thảo khoa học "Các vấn đề môi trường liên quan đến dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A" do Hội Bảo vệ thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (VACNE) đứng ra tổ chức, đại diện Tập đoàn Đức Long Gia Lai, chủ đầu tư dự án cho rằng: Đây là những dự án mang lại hiệu quả kinh tế lớn, trong khi những tác động tới Vườn Quốc gia Cát Tiên là không đáng kể.

Cụ thể, dự án có công suất lớn (241 MW), nhưng tỷ lệ chiếm đất rất ít, chỉ gần 1,6ha rừng/MW, so với trung bình 16 ha/MW của các dự án thủy điện khác. Sản lượng điện hàng năm sẽ cung cấp gần 1 triệu kWh, gần bằng tiêu thụ hiện nay của 3 tỉnh Lâm Đồng, Đắk Nông, Bình Phước. Dự án này không gây ảnh hưởng đến dân cư, đất nông nghiệp hay công trình công cộng khác, không gây ra sông chết phía hạ lưu và hầu như không ảnh hưởng đến chế độ dòng chảy hạ lưu.

Toàn bộ đường giao thông phục vụ thi công, vận hành được tận dụng từ đường dân sinh có sẵn, không gây ra chia cắt sinh cảnh hay ảnh hưởng lớn đến Vườn Quốc gia Cát Tiên. Thêm vào đó lại tạo ra được việc làm cho người dân và đóng góp cho ngân sách địa phương khá lớn, khoảng 143 tỷ đồng/năm.

Chủ đầu tư dự án đồng thời cũng đưa ra nhiều cam kết như: sẽ dùng các thiết bị giảm ồn, nổ mìn bằng phương pháp nổ nhỏ; tất cả các công trình phụ trợ sẽ được xây dựng ở ngoài địa phận VQG để giảm tối đa ảnh hưởng đến khu vực sinh sống của tê giác; trồng bù diện tích rừng bị mất bằng các cây bản địa, phát triển nhanh và có chức năng phòng hộ, giữ đất, giữ nước...

Quan điểm này cũng được nhiều nhà khoa học tỏ ý ủng hộ, cho rằng phát triển là bài toán đánh đổi giữa kinh tế và môi trường, mà nhiều nhà môi trường "cực đoan" sẽ không đồng thuận. PGS.TS Nguyễn Đình Hòe, Trưởng ban Phản biện xã hội của VACNE cho rằng: Trên cơ sở đảm bảo nguyên tắc hài hòa các phúc lợi kinh tế - xã hội và môi trường thì việc đánh đổi là cần thiết. Phần diện tích bị ngập tuy có một số loài thực vật quí nhưng không nhiều, do nơi đây là vùng bị rải chất diệt cỏ trong chiến tranh, phần lớn là sinh cảnh rừng mọc lại, lồ ô và cây bụi. Phần ngập nước cũng chỉ chiếm 0,44% khu Cát Lộc rộng lớn, rất ít ảnh hưởng đến nơi cư trú của động vật. Thêm vào đó, dự án cũng có những tác động tích cực khác.

Chưa có đánh giá chính xác nào về việc VQG Cát Tiên sẽ bị tác động ra sao nếu những công trường thế này xuất hiện (ảnh minh họa).

Đâu là lợi ích quốc gia thực sự?

Lý do ủng hộ cũng lắm, lý do phản đối lại càng nhiều. Tựu trung lại, các ý kiến trong Hội thảo của các nhà khoa học, đại diện Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ NN & PTNT, Bộ Công thương, lãnh đạo các địa phương Lâm Đồng, Bình Phước, Đồng Nai đều thống nhất tại 1 điểm: cần đánh giá lại nghiêm túc tác động môi trường, để so sánh có nên đánh đổi hay không?

Cả ông Đỗ Đức Quân (Phó Vụ trưởng Vụ Năng lượng, Bộ Công thương, người chịu trách nhiệm về các công trình thủy điện trên toàn quốc) và chủ đầu tư đều cho rằng đây là công trình có tính kinh tế cao, đáng để đầu tư. Tuy nhiên, đây là quan điểm dựa trên lợi ích của nhà đầu tư. Còn trên lợi ích của đất nước, điều quan trọng là dự án đóng góp được bao nhiêu điện cho an ninh năng lượng quốc gia? Và với từng ấy điện có đáng để đánh đổi những tác động môi trường hay không?

Đáng tiếc, trong khi nút thắt của vấn đề là ở đây, thì cuộc Hội thảo lại không có mặt đại diện nào của ngành Điện. Nếu nhìn vào việc rất nhiều nhà máy thủy điện nhỏ khắp khu vực miền núi phía Bắc, Tây Nguyên, Quảng Nam... với công suất vài trăm MW không phát được điện do không có lưới truyền tải, và EVN cũng tỏ ra chẳng mấy mặn mà thì dường như 2 dự án này cũng không phải là không thể thiếu.

Kiên định từ đầu cho đến nay, ông Trần Văn Thành, Giám đốc Vườn quốc gia Cát Tiên vẫn cho rằng dựa trên quan điểm bảo tồn, không nên cho xây dựng 2 công trình trên. "Cách đây 1 tuần, tôi có cùng Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Hứa Đức Nhị đến tận điểm sẽ thực hiện công trình để khảo sát. Thứ trưởng có hỏi tôi, một số đồng chí kiểm lâm và đồng bào dân tộc rằng có nên xây không? Tôi vẫn trả lời là không, vì ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường, đặc biệt là an toàn sinh học" - ông Thành chia sẻ quan điểm.

Sự có mặt của một số đông công nhân xây dựng dự án chắc chắn sẽ xâm phạm nghiêm trọng đến tài nguyên rừng. Năm 2006, việc xây dựng thủy điện Đồng Nai 4 đã để lại nhiều bài học. Việc lấn chiếm đất rừng gần nơi cư trú sẽ làm cho tê giác bị đe dọa nhiều hơn. Các hiệu ứng tác động này sẽ được cảm nhận bởi tất cả các động vật hoang dã có trong Vườn quốc gia, đặc biệt là những nhóm sinh vật nhạy cảm và quí hiếm như tê giác, vượn đen má vàng, chà vá chân đen...

Đặc biệt, việc xâm hại vào những khu vực khác của VQG sẽ là rất khó ngăn chặn, đường giao thông được mở mới lại tạo điều kiện cho lâm tặc. Ông Thành cho biết trên thực tế, hiện nay Vườn quốc gia đã phải đối mặt với việc kiểm soát rừng khó hơn, chứ chưa phải đợi đến lúc công trình được xây dựng ào ạt. Hi sinh một chút về môi trường để đảm bảo an ninh năng lượng là sự hi sinh xứng đáng. Nhưng 241 MW điện có sức nặng bao nhiêu, có đáng để xâm hại vào Cát Tiên hay không? Câu trả lời vẫn đợi các nhà khoa học và các nhà quản lý cân đo để có kết luận xác đáng báo cáo Chính phủ.