Hồi sinh những cánh rừng ngập mặn trên đầm phá Tam Giang - Cầu Hai
Từ vùng đất thưa thớt cây rừng ngập mặn (RNM), đến nay TP Huế có hàng trăm hécta RNM được trồng trên vùng đầm phá Tam Giang – Cầu Hai. Việc trồng và hồi sinh những cánh RNM không chỉ mang lại lợi ích kép khi rừng vừa là “lá chắn” phòng hộ trong thiên tai bão lũ, vừa góp phần thay đổi cảnh quan môi trường sinh thái, tạo sinh kế ổn định cho người dân địa phương.
Những ngày trung tuần tháng 10/2025, khi Huế đang bước vào mùa Thu với thời tiết dịu mát cũng là thời điểm có nhiều đoàn khách du lịch tìm về cánh rừng Rú Chá ở phường Hóa Châu (TP Huế) để tham quan và chụp hình lưu niệm. Cả khu rừng Rú Chá đang bước vào mùa thay màu lá, tạo nên sắc vàng rực rỡ cuốn hút du khách. Ít ai biết được rằng, trước đây khu rừng này từng bị tàn phá nặng nề, diện tích rừng Rú Chá nguyên sinh giảm mạnh nhưng đến nay, với sự vào cuộc của ngành lâm nghiệp, chính quyền địa phương, diện tích RNM ở Rú Chá đã tăng lên đáng kể, tạo nên “lá phổi xanh” trên vùng đầm phá Tam Giang. Người có nhiều đóng góp công sức để hồi sinh rừng Rú Chá và các khu RNM trên vùng đầm phá Tam Giang – Cầu Hai là Tiến sĩ Phạm Ngọc Dũng, hiện là Giám đốc Ban Quản lý rừng phòng hộ Bắc sông Hương, TP Huế.
Ông Phạm Ngọc Dũng kể lại, từ hơn 20 năm trước, khi đang còn là cán bộ Phòng kỹ thuật của Trung tâm Khuyến nông tỉnh Thừa Thiên Huế, ông cùng các đồng nghiệp đã nghiên cứu hiện trạng thảm thực vật RNM ở Rú Chá và thí điểm trồng cây đước ở khu rừng này. Tuy nhiên, trong quá trình trồng, phần lớn số cây đước đều chết, chỉ vài cây sống sót. Tiếp đó, từ năm 2005 đến năm 2008, có một số dự án hỗ trợ trồng RNM trên phá Tam Giang, trong đó tập trung tại khu vực Rú Chá nhưng cũng đều bị chết.
“Từ những ngày đó, tôi và các cộng sự đã đặt ra nhiều câu hỏi: Vì sao cây đước, cây dừa nước trồng trên phá Tam Giang đều bị chết?. Do điều kiện lập địa không phù hợp với cây ngập mặn, do thời tiết khí hậu hay do biện pháp kỹ thuật trồng, chăm sóc không phù hợp?. Với các câu hỏi này, chúng tôi đã tập trung nghiên cứu thông qua các đề tài, dự án về cây rừng ngập mặn. Trong đó có đề tài nghiên cứu khoa học cấp tỉnh được thực hiện vào năm 2009 – 2011 về thử nghiệm trồng cây ngập mặn ở phía Tây đầm Lập An và Tân Mỹ. Tiếp đó, tôi tiếp tục thực hiện các nghiên cứu chuyên sâu hơn về cơ sở khoa học để gây trồng RNM như nghiên cứu đất đai, khí hậu, thủy văn, biện pháp gieo ươm tạo cây giống, về kỹ thuật trồng, chăm sóc cây ngập mặn trong điều kiện lập địa đất ngập mặn thường xuyên ngập nước của Huế...”, ông Dũng nhớ lại.
Qua nhiều năm trời bỏ công sức đầu tư nghiên cứu, ông Dũng cùng các đồng nghiệp đã đúc kết được kinh nghiệm và giải pháp để trồng và phát triển thành công RNM tại Huế. Trong đó đã chọn được các loại cây trồng phù hợp với đặc điểm độ mặn của phá Tam Giang – Cầu Hai, phù hợp với mức ngập nước, phù hợp với đặc điểm dinh dưỡng của đất. Bên cạnh đó, chú trọng thực hiện các biện pháp kỹ thuật tạo bãi bồi nhân tạo thích hợp với rừng ngập mặn.
Với những giải pháp trồng RNM kể trên, năm 2015, Chi cục Lâm nghiệp (sau này là Chi cục Kiểm lâm TP Huế) đã triển khai dự án đầu tư phát triển rừng ven biển và đầm phá của tỉnh Thừa Thiên Huế (nay TP Huế). Sau 5 năm, dự án trồng được 130ha RNM tập trung và hơn 500.000 cây ngập mặn phân tán ở trên các bờ ao nuôi trồng thủy sản, vùng bờ phá, cửa sông tại địa phương. Từ đây, những cánh RNM ở vùng đầm phá Tam Giang – Cầu Hai dần được hồi sinh, phát triển và ngày càng được mở rộng thêm.
Sau nhiều năm trồng rừng, chỉ tính riêng vùng đầm phá thuộc xã Đan Điền, TP Huế đến nay có hơn 50ha RNM tập trung và hàng chục ha RNM được trồng phân tán tại nhiều khu vực, sinh trưởng tốt. Với sự đa dạng sinh học, RNM không những bảo vệ làng mạc, giảm thiểu thiệt hại do thiên tai bão lũ gây ra mà còn là nơi trú ngụ và là bãi đẻ của các loài tôm, cá. Nhờ thế mà người dân địa phương đã được hưởng lợi từ những cánh RNM này.
“Với các loài cây sú, đước, bần chua, dừa nước được trồng dày đặc trên đầm phá đã tạo môi trường cho tôm, cá sinh sống. Do đó, ngoài nghề đánh bắt tôm, cá, rạm, tép, ngư dân địa phương còn được ngành Kiểm lâm tập huấn khai thác lá cây dừa nước để làm sản phẩm thủ công mỹ nghệ góp phần nâng cao thu nhập kinh tế, ổn định cuộc sống”, ông Phan Văn Ty, Trưởng thôn Ngư Mỹ Thạnh, xã Đan Điền cho biết thêm.
Với vai trò, tầm quan trọng của RNM trong phát triển kinh tế, xã hội và ứng phó với biến đổi khí hậu, hiện TP Huế đã có chủ trương đầu tư dự án mở rộng RNM trên đầm phá Tam Giang – Cầu Hai lên hơn 200ha. Diện tích được mở rộng chủ yếu ở Rú Chá kéo dài đến khu vực cầu Tam Giang. Ngoài cây chá đang được nghiên cứu, nhân giống, ngành lâm nghiệp TP Huế sẽ đưa các loài dừa nước, đước đôi, bần chua vào trồng để mở rộng RNM.
Đặc biệt mới đây, Chủ tịch UBND TP Huế đã phê duyệt dự án trồng mới và mở rộng RNM Rú Chá (phường Hóa Châu) nâng diện tích từ hơn 30ha lên gần 50ha trong giai đoạn 2025 – 2027 với tổng vốn đầu tư khoảng 73 tỷ đồng từ ngân sách TP Huế. Theo đó, dự án sẽ trồng mới hơn 17ha với nhiều loài cây ngập mặn nhằm tạo cảnh quan đa sắc bốn mùa. Ngoài ra dự án sẽ xây dựng đài quan sát và bảo tàng ngư cụ giữa rừng, điểm nhấn mới phục vụ nghiên cứu khoa học, giáo dục và du lịch sinh thái.
Ông Lê Ngọc Tuấn, Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm TP Huế khẳng định, việc đầu tư trồng mới RNM trên địa bàn không chỉ góp phần mở rộng diện tích RNM mà còn để bảo vệ môi trường sinh thái, khu dân cư trước thiên tai và biến đổi khí hậu đang diễn biến ngày càng phức tạp, khó lường. Và đặc biệt là những cánh RNM sẽ tạo điều kiện để người dân các địa phương phát triển ngành nghề dịch vụ du lịch sinh thái; khai thác và bảo vệ, phục hồi nguồn lợi thủy sản.