Chử Đồng Tử: Một trầm tích văn hóa

07:39 25/12/2018
Chử Đồng Tử là một trong những hình tượng văn hoá đẹp nhất trong hệ thống mã biểu tượng của văn hoá Việt cần được nhìn nhận, cắt nghĩa, lý giải sâu hơn để đưa giá trị hình tượng trở về với vị trí lớn lao đích thực. Truyện là một trầm tích văn hóa hàm chứa cả một liên văn hoá bề rộng và tầng lớp các chiều sâu ý nghĩa...


Trong bốn vị thánh bất tử (Tứ bất tử - bốn vị thánh sống mãi) của văn hoá Việt là Tản Viên Sơn Thánh, Chử Đạo Tổ, Đức Thánh Gióng, Thánh Mẫu Liễu Hạnh thì ba vị đầu là nhân vật thời Vua Hùng dựng nước, chỉ có Thánh Mẫu Liễu Hạnh là có gốc tích ở thế kỷ XVI.

Đáng chú ý, theo huyền thoại thì dù không được Vua Hùng thừa nhận nhưng về bản chất, Chử Đồng Tử vẫn là con rể Vua Hùng, trong khi đó Sơn Tinh là con rể chính thức được Vua Hùng gả con gái. Như vậy là trong ba thánh "bất tử" thì có tới hai là con rể. Chi tiết này nằm trong một loạt các sự tích Vua Hùng cho thấy các chàng rể đóng vai trò rất lớn trong việc dựng nước và giữ nước, trong việc sáng tạo nên các kỳ tích văn hoá.

Cũng là con rể nhưng Trọng Thủy trong truyền thuyết "An Dương Vương" lại phản trắc? Đây là những câu hỏi rất cần được giải mã từ các nhà nghiên cứu. Nhưng có một lý do khi An Dương Vương gả con gái cho con Triệu Đà, không phải là mất cảnh giác, mà là nằm trong tập quán ngoại giao thời cổ đại là mong muốn hoà hiếu giữa các quốc gia, lãnh thổ, cộng đồng mà các lãnh chúa, các lãnh tụ bộ tộc, bộ lạc… thường gả con cho nhau. Họ làm "thông gia", thân tín, gần gũi, chia sẻ, như một thành ngữ cổ: "Thông gia thông giáo nấu cháo nuôi nhau".

Tập quán này kéo dài mãi về sau, ở thời trung đại ta vẫn thấy Vua Trần gả con gái cho con vua các nước lân bang như Chiêm Thành… Đành rằng đó là bài học cảnh giác với kẻ thù xâm lược, nhưng có nên trách cứ An Dương Vương là "nhẹ dạ" mà "mất cảnh giác" rồi để mất nước? Liệu có nặng nề quá chăng? Liệu có đúng với bản chất vấn đề lịch sử?

Trở lại chi tiết con rể trong chuỗi huyền thoại Vua Hùng, phải chăng có một sự thật là nhờ chính sách hoà hiếu rộng rãi mà thời đó đạt được các kỳ tích văn hoá? Các chàng rể quý như Sơn Tinh, như Chử Đồng Tử là những chứng minh…!!!

Truyện "Chử Đồng Tử" trước hết là bài ca về đạo Hiếu đậm bản sắc Việt.

Tranh minh họa Chử Đồng Tử và công chúa Tiên Dung.

Người Việt có cả hẳn một kho tàng tục ngữ, ca dao về chữ Hiếu: "Con ơi muốn nên thân người/ Lắng tai nghe lấy những lời mẹ cha"; "Công cha như núi Thái Sơn/ Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra/ Một lòng thờ mẹ kính cha/ Cho tròn chữ Hiếu mới là đạo con"; "Làm con hiếu nghĩa đi đầu/ Hiếu cha, hiếu mẹ việc gì cũng xong"… Chứng tỏ chữ Hiếu đã trở thành một bản sắc đậm đà, thành một nét tính cách, một truyền thống văn hoá. Truyền thuyết "Chử Đồng Tử" trước hết là sự minh họa sinh động, cụ thể bằng hình tượng rất mực cảm động và chân thực cho nét văn hoá này.

Chuyện rằng nhà nghèo quá, lại mới gặp tai họa (cháy nhà) mà cha (Chử Cù Vân), con (Chử Đồng Tử) mặc chung nhau một cái khố. Trước khi chết, người cha dặn con cứ táng trần cho bố, còn giữ lại cái khố để con mặc. Như vậy đến lúc chết người cha vẫn thương con, day dứt vì con không có khố để mặc lúc này còn lúc khác. Và rất có thể ông còn day dứt vì không tròn trách nhiệm làm cha phải thu vén, chăm lo cho con trọn vẹn. Bao nhiêu nỗi niềm dồn tụ vào câu nói trăng trối ấy!

Chử Đồng Tử không nỡ táng cha trần. Đây không chỉ là chữ Hiếu mà còn là phong tục tang ma ngày xưa với quan niệm "trần sao âm vậy" và "nghĩa tử là nghĩa tận", nghĩa là dành cho người đi xa mãi mãi những điều kính trọng, mến thương, luyến tiếc. Đồng Tử mong cha xuống âm phủ còn có cái khố che thân… Đồng Tử không chỉ tròn chữ Hiếu mà còn tròn với phong tục, tập quán. Không chỉ làm tròn trách nhiệm người con mà tròn cả trách nhiệm, bổn phận, nghĩa vụ một công dân.

Chữ Hiếu trong truyện này còn mang màu sắc Nho giáo và Phật giáo. Theo lối chiết tự từ Hán Việt thì chữ Hiếu có hai bộ, gồm bộ "lão" chỉ người già ở phần trên và bộ "tử", chỉ con cái ở phía dưới. Hàm ý tượng hình của chữ "Hiếu" là chỉ hình ảnh một người con cõng cha (mẹ) già. Nho giáo coi chữ Hiếu là tiêu chuẩn để đánh giá phẩm chất đạo đức con người. Hiếu là hết lòng thờ kính bố mẹ.

Đạo Phật cũng coi trọng chữ Hiếu, trong kinh Thiện Sinh, bản kinh nguyên thủy trong bộ kinh Trường A Hàm ra đời đã 26 thế kỷ ghi lại lời Phật dạy, có nêu 5 điều con cái phải kính thuận cha mẹ. Phật coi "cha mẹ là phương Đông" có thể hiểu đó là phương mặt trời mọc, có mặt trời mới có sự sống.

Truyện "Chử Đồng Tử" của ta là sự giao thoa rất đẹp hai tư tưởng lớn ấy. Sau này nhờ phép thuật mà Chử Đồng Tử có bình hùng tướng mạnh nhưng vẫn không chống lại quân của Vua Hùng (tức bố vợ) vì chàng muốn giữ tròn chữ Hiếu!

Truyện là bài ca ca ngợi tình yêu hôn nhân tự do đã đi vào lịch sử văn hoá Việt như là một mối tình đẹp nhất, chung thuỷ, bình đẳng và cực kỳ dân chủ. Một truyện cổ về tình yêu hay hiếm hoi không chỉ ở nước ta mà còn so với cả trên thế giới.

Chử Đồng Tử là chàng trai nghèo nhất, nghèo đến mức không thể nghèo hơn thế mà được Tiên Dung là công chúa, con gái Vua Hùng cành vàng lá ngọc, cao sang, quý phái, vương giả chấp nhận lấy làm chồng. Nàng đã vượt cả quyền cha mẹ để nghe theo tiếng gọi của trái tim mình. Nàng vượt qua bao tín điều, bao nội quy, quy tắc, nguyên tắc thành văn và bất thành văn của một con vua mà đi lấy chồng không hề tương xứng, không hề "môn đăng hộ đối". Nàng phải vượt qua bao thành kiến và định kiến là lấy chồng "hoang" (Đồng Tử đích thực là kẻ "hoang", tứ cố vô thân, không nghề nghiệp, không quần không áo, lại sống chui rúc ở bãi lau bờ sậy…).

Không có một sức mạnh nhân văn cao cả, một tình thương những con người dưới đáy mạnh mẽ, bao la không thể sáng tạo ra được những chi tiết, hình tượng đầy nghịch cảnh mà tuyệt vời trong sáng này. Truyện cách ta trên dưới bốn ngàn năm mà vào ngày hôm nay, chỉ một cô gái bình thường thôi, có gia cảnh bình thường, nghề nghiệp, nhan sắc, học vấn bình thường, liệu có ai dũng cảm dám lấy chồng có thân phận như Chử Đồng Tử? Thế cho nên, không ngẫu nhiên dân gian thờ không chỉ một Đồng Tử mà còn thờ cả Tiên Dung là vì thế.

Truyện xây dựng tình huống ngẫu nhiên gặp nhau (Tiên Dung quây màn tắm ngay chỗ Đồng Tử ẩn trốn) cũng chỉ góp phần làm thêm dư vị huyền ảo, bay bổng cho câu chuyện mà thôi. Cái tài nghệ của câu chuyện vẫn nằm ở nội dung nhân văn rất đẹp kia. Ở đây tài và tình của dân gian hoà lẫn vào nhau, không tách bạch.

Truyện còn là bài ca về một ước mơ có cuộc sống ấm no, hạnh phúc, hoà bình.

Chử Đồng Tử học được phép thuật thần tiên, hai vợ chồng biến cải những nơi đầm lầy thành làng mạc, phố phường trù phú, họ trở thành giàu có, họ làm thuốc cứu người, họ vượt biển buôn bán… Sau khi "hoá" họ còn hiển linh giúp Triệu Quang Phục đuổi giặc Lương, còn ngầm mách Nguyễn Trãi về Lam Sơn tụ nghĩa… Câu chuyện đong đầy những ước mơ thật đẹp. Dân gian chắp cánh thêm cho ước mơ ấy cứ bay mãi. Vợ chồng họ có tài năng, trở thành giàu có. Không chỉ dừng ở đấy, họ còn làm thuốc cứu người. Họ còn vượt biển mang hàng hoá về cho người dân…

Chi tiết Đồng Tử học phép thuật chứng tỏ truyện mang màu sắc Đạo giáo rõ nét. Cho nên sau này người Việt tôn Đồng Tử là ông tổ của Đạo giáo Việt Nam nên gọi là "Chử Đạo Tổ".

Rõ ràng truyện là cả một trầm tích văn hoá, có phong tục, tập quán văn hoá bản địa, có màu sắc Nho, Phật, Lão giao thoa, tiếp biến hoà quyện vào nhau tạo nên một tổng phổ những sắc màu văn hoá, có những hình tượng lung linh đẹp mãi tỏa rạng đến hôm nay và mai sau, vượt cả biên giới để soi những ánh sáng nhân văn ở miền đất mới.

Nguyễn Thanh Tú

Tại phiên tòa sơ thẩm xét xử bị cáo Nguyễn Văn Hậu (Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Tập đoàn Phúc Sơn), Hậu đề nghị Hội đồng xét xử tạo điều kiện cho mình trong khoảng thời gian 6 ngày để nộp toàn bộ số tiền được xác định là thiệt hại của Nhà nước để khắc phục hậu quả. Sáng 3/7, Công ty cổ phần Tập đoàn Phúc Sơn đã nộp thêm 768 tỷ đồng với lý do “thay bị cáo Hậu khắc phục hậu quả vụ án”. Như vậy, bị cáo Hậu đã hoàn thành nghĩa vụ khắc phục toàn bộ hậu quả vụ án với tổng số tiền 1.168 tỷ đồng.

Ngày 3/7, Phòng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy Công an tỉnh Đắk Lắk cho biết, đơn vị vừa triệt phá một tụ điểm chuyên mua bán ma túy cho người nghiện tại nghĩa trang, thu giữ hàng trăm gói ma tuý.

Lấy danh nghĩa là Trưởng Văn phòng đại diện khu vực Bắc Trung bộ của Tạp chí Thương hiệu và Pháp luật, thời gian qua Nguyễn Đình Hiếu cùng đồng phạm đã sử dụng giấy tờ giả của cơ quan, tổ chức để lừa chạy dự án, chạy việc và chạy án cho một số cá nhân, tổ chức trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh rồi chiếm đoạt số tiền lên đến hàng tỷ đồng của mỗi bị hại.

Trong các ngày 1/7 đến 2/7, tại một số thôn thuộc địa bàn phường Sa Pa, xã Cốc San (tỉnh Lào Cai) xảy ra sạt lở đất gây hư hại tài sản, sập nhà cửa. Rất may, 13 hộ dân với tổng số 77 nhân khẩu tại đây đã thoát nạn do được lực lượng Công an và chính quyền xã di dời đến nơi an toàn từ đêm hôm trước.

Trong thời kỳ đại dịch, các cô gái trẻ trên khắp Trung Quốc đã mê mẩn những nhân vật nam đẹp trai trong một loạt trò chơi điện tử lan truyền. Giờ đây, nhiều người đang thuê chuyên gia hóa trang để đưa người yêu ảo của họ vào cuộc sống.

Sau 36 năm (1989), kể từ khi chia tách tỉnh Bình Trị Thiên thành 3 tỉnh là Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên Huế, giờ đây tỉnh Quảng Bình và tỉnh Quảng Trị sáp nhập chính thức “về chung một nhà” là tỉnh Quảng Trị. Ngay từ những ngày đầu nhập tỉnh, cán bộ, chiến sĩ Công an Quảng Trị đã cùng chính quyền địa phương 2 cấp chuyển sang mô hình mới theo lộ trình cải cách bộ máy hành chính, đảm bảo thông suốt, hiệu quả, phục vụ tốt nhất cho nhân dân.

Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế) vừa có công văn đình chỉ lưu hành, thu hồi trên toàn quốc nhiều loại mỹ phẩm do có vi phạm về công thức không đúng với hồ sơ, nhãn không đáp ứng quy định.

Trong không gian mạng đầy hấp dẫn của thế giới đọc sách trực tuyến, nơi những Wattpad, Enovel, Webnovel… được giới trẻ xem như “thiên đường sáng tạo”, đang diễn ra một nghịch lý nguy hiểm. Đó là sự phát triển bùng nổ của dòng truyện “ngôn tình 18+”. Nó được khoác lên chiếc áo văn chương nhưng thực chất là vỏ bọc cho những nội dung khiêu dâm trá hình.

Thời gian qua, hàng ngàn người cao tuổi trở thành nạn nhân của các chiêu trò lừa đảo thông qua hình thức nhận gói khuyến mãi, tặng mã trúng thưởng, tri ân khách hàng… Vì sao người già lại trở thành mục tiêu của tội phạm và dễ dàng “sập bẫy” bằng những đòn tâm lý tưởng như đơn giản nhưng rất tinh vi của đối tượng lừa đảo?

Phong trào Hamas ngày 2/7 cho biết đang xem xét đề xuất ngừng bắn mới do Mỹ, Ai Cập và Qatar làm trung gian, trong bối cảnh Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố Israel đã chấp thuận một lệnh ngừng bắn tạm thời kéo dài 60 ngày nhằm chấm dứt cuộc chiến kéo dài gần hai năm tại Dải Gaza.

Với vai trò là phường trung tâm, ngay sau khi Công an phường Phố Hiến, tỉnh Hưng Yên được thành lập trên cơ sở sáp nhập Công an 6 phường, xã gồm: Hiến Nam, An Tảo, Lê Lợi, Minh Khai, Trung Nghĩa, Liên Phương, đơn vị đã triển khai công việc thông suốt, hiệu quả.

Một căn nhà ở xã hội 70m2 cũng có giá xấp xỉ 2 tỷ đồng với mức tạm tính gần 30 triệu đồng/m2. Với mức giá này thì rõ ràng đối với những người làm công ăn lương, người có thu nhập thấp đủ điều kiện được mua (thu nhập dưới 15 triệu đồng, không phải đóng thuế thu nhập) thực sự là bài toán khó. Sau một thời gian dài thiếu vắng nguồn cung, thì nay thi thoảng lại có một dự án mới “ra lò” là những tín hiệu tích cực với nhà ở xã hội. Thế nhưng, việc giá nhà ở xã hội liên tục tăng lại đang tạo ra một gánh nặng lớn đối với người có thu nhập thấp, ước mơ để sở hữu nhà vẫn xa xỉ.

Bộ Quốc phòng Mỹ ngày 2/7 cho biết, các cuộc không kích do Mỹ thực hiện nhằm vào cơ sở hạt nhân của Iran hôm 22/6 đã làm suy yếu chương trình hạt nhân của Tehran trong khoảng từ một đến hai năm. Đây là đánh giá chính thức đầu tiên về mức độ hiệu quả của chiến dịch, sau khi những thông tin ban đầu bị rò rỉ ra công chúng.

©2004. Bản quyền thuộc về Báo Công An Nhân Dân.
®Không sao chép dưới mọi hình thức khi chưa có sự đồng ý bằng văn bản của Báo Công An Nhân Dân.