Sách “Người Mường ở Hòa Bình” có quá nhiều sai sót

Năm 2000, "Người Mường ở Hòa Bình" là một trong 4 công trình của PGS Nguyễn Từ Chi được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh. Năm 2012, Dự án Công bố, phổ biến tài sản Văn hóa, Văn nghệ Dân gian Việt Nam (Dự án) và NXB Thời đại tái bản công trình này.

Đáng tiếc là một công trình kinh điển, làm mẫu mực cho giới nghiên cứu Dân tộc học của một tác giả uyên bác, lỗi lạc như PGS Nguyễn Từ Chi lại bị biến thành phế phẩm bởi nhiều sai sót của những người thực hiện khi cho tái bản.

Trước tiên, nói về hình họa. Bản in năm 1996 là nỗ lực của những người tổ chức bản thảo để bạn đọc có thể tiếp xúc với từng hoa văn trên cạp váy Mường. Những phụ bản in đẹp, thậm chí cả in màu cho thấy những người làm sách đã cố gắng tối đa để có một sản phẩm hay về nội dung và đẹp về hình thức ra mắt công chúng. Nhưng đến bản in năm 2012 của NXB Thời Đại và Dự án, tất cả các phụ bản đều biến thành hai màu đen trắng nhờ nhờ. Thậm chí, nhiều chỗ còn không đọc nổi chữ.

Xin dẫn vài ví dụ: Trang 377 cắt bỏ toàn bộ hình ảnh minh họa Mũ của bố mo, thuộc phần Các đêm "mo"; trang 410 thuộc phần Qua "Mường Ma" rồi trở về, những hình ảnh chú thích cho hai cặp Gà/ Chó và Chim/ Vọ trong lời cầu do bố mo ngâm lên qua lễ Kẹ, đã bị cắt phăng, nhưng vẫn để lại dấu vết bằng chú thích: (xem hình).

Nhà sử học Đào Hùng đã đánh giá về PGS Nguyễn Từ Chi khi nghiên cứu hoa văn cạp váy Mường như sau: "Trong hoàn cảnh đơn độc thiếu những phương tiện làm việc tối thiểu của một nhà dân tộc học như máy ảnh, ghi âm, thì những cố gắng của anh thật là phi thường... Có những chiếc cạp váy chỉ gặp một lần trong chuyến đi, nhưng không có máy ảnh để ghi hình những hoa văn mới lạ, rồi sau này cố đi tìm mà không bao giờ gặp lại lần thứ hai".

Vậy mà, khi nhìn vào bảng đối chiếu giữa hoa văn cạp váy Mường và hoa văn trống đồng Đông Sơn ở trang 201; các hình minh họa từ trang 258 đến trang 276 thì "mờ mờ nhân ảnh như người đi đêm". Bạn đọc có dùng kính lúp cũng khó mà soi được các chú thích của Từ Chi về: áo (cánh), cạp váy, yếm, khăn thắt áo, hay "tênh", nếu không có bản gốc in năm 1996 để đối chiếu. Hoặc như các hình chú thích rang trên, h1, mẫu "rang đọng núi mọc" và chú thích rang dưới, cao, mẫu h2, đều đen sì sì, so với bản in màu năm 1996.

Thứ hai, bàn đến nội dung cuốn sách. Nội dung sách "Người Mường ở Hòa Bình" bị cắt xén không thương tiếc.

Về những đoạn bị cắt xén, nếu dẫn ra, sẽ đếm không xuể, xin nói gọn lại: hầu như bài nào, mục nào cũng có; đặc biệt các chú thích bị cắt xén vô tội vạ. Một ví dụ để thấy sự cắt xén và thêm bớt đã làm méo mó tác phẩm khoa học của Nguyễn Từ Chi. Những chữ trong ngoặc đơn (...) là của Từ Chi đã bị cắt. Những chữ trong ngoặc vuông [...] là do Quỹ Dự án và NXB biên tập: "Bài viết (không) mong vươn đến những kết luận (luôn luôn hai năm rõ mười) [rõ ràng]. Trong nhiều trường hợp, nó chỉ làm nảy [sinh] những câu hỏi mới (qua đó mà góp phần đề xuất những hướng tìm hiểu mới]. Nó sẽ viện đến nhiều tài liệu cụ thể về một số tộc ngoài Mường, mà bạn bè và (các) đồng nghiệp đã vui lòng cho tôi biết..."(Vũ trụ luận Mường qua đám tang, tr. 279).

Kết thúc bài này, xin dẫn lại một đoạn trong bài "Cụ Nguyễn Từ Chi như tôi đã gặp" của ông Dương Trung Quốc, người được tin cậy giao trách nhiệm làm sách "Người Mường ở Hòa Bình" để thấy sự tỉ mỉ, thận trọng của chuyên gia lớn nhất nước về nghiên cứu Mường (chữ GS Trần Quốc Vượng): "Những tờ bản thảo, kể cả những phần đã được in. Cụ chữa đi chữa lại không biết bao nhiêu lần với những mẩu giấy dán nối nhau để thêm bớt, dán đè lên nhau để sửa chữa làm cho những trang bản thảo dài dằng dặc, nặng chình chịch".