“Nhà văn về làng” - cuộc giao du thú vị
Thật ra, nói "mới" là nói ở khía cạnh sách, chứ tất cả những bài viết trong tập - mà tác giả gọi chung là bút ký ấy - đều đã được in lai rai trên báo chí từ nhiều năm trước. Đó là những bài viết vừa mang tính "ngẫu hứng" (kiểu nhớ gì ghi nấy), vừa mang tính "sắp đặt" (viết nhân dịp kỉ niệm ngày sinh, ngày mất… của bạn bè, đồng nghiệp) và nội dung thì chủ yếu xoay quanh những con người, những địa danh mà tác giả từng tiếp xúc và gắn bó.
Có người gọi đây là một thứ "chân dung văn nghệ sĩ", một dạng "hồi ức văn nghệ". Quả đúng vậy. Tập sách đã đề cập tới nhiều nhân vật được bạn đọc mến mộ, những bậc tài danh ở cả trong
Đó là các nhà văn: Nguyễn Tuân, Sơn Nam, Nguyễn Đình Thi, Trần Bạch Đằng; các nhà thơ: Thu Bồn, Nguyễn Duy, Lê Giang; các nhạc sĩ: Trịnh Công Sơn, Hoàng Việt, Hoàng Hiệp, Xuân Hồng, Hồng Đăng; các đạo diễn: Nguyễn Ngọc Bạch, Hồng Sến…
Khác với cách làm của nhiều nhà văn, Nguyễn Quang Sáng ít tập trung ngòi bút vào việc dựng chân dung một nhân vật cụ thể, với những câu chuyện, tình tiết chỉ để "phục vụ" cho việc nổi bật hình ảnh, cá tính của riêng họ. Ông để chân dung các văn nghệ sĩ mà ông yêu mến hiện lên tản mát, xen giữa những câu chuyện đời thường của bao con người "vô danh" ở khắp hang cùng ngõ hẻm trên dải đất hình chữ S này.
Và Nguyễn Quang Sáng cứ thế nhẩn nha, "tạt ngang tạt dọc" với cách dẫn chuyện mộc mạc nhưng có duyên của mình.
Nguyễn Quang Sáng là nhà văn rất trọng chi tiết. Ông từng viết "nhà văn lớn đều lớn từ những nhận xét nhỏ, từ những chi tiết tưởng là bình thường trong cuộc đời". Đọc "Nhà văn về làng", chốc chốc bạn đọc lại bật cười sảng khoái bởi những chi tiết bất ngờ mà nhà văn cài cắm trong nhiều trang viết.
Nhiều bạn đọc đã biết tới một Nguyễn Tuân rất kỹ tính trong việc ẩm thực. Cách Nguyễn Tuân uống rượu cũng được nhiều nhà văn khai thác, nhưng trong chùm bài của Nguyễn Quang Sáng, người đọc sẽ rất thú vị khi được biết thêm một tình tiết Nguyễn Tuân khi… say.
Nguyên nhân là do bị "truy kích" về ngôn ngữ Nam bộ nhiều quá, nhà văn "trẻ" là Nguyễn Quang Sáng khi ấy đâm hoảng, phải tìm cách "trốn" bằng việc chủ động rót đầy ly và xin cụng… 100% với bậc đàn anh (vốn dĩ Nguyễn Tuân khi uống rượu chỉ nhấp từng ngụm nhỏ) khiến Nguyễn Tuân sau 3 lần "cả chén" đã "phải ra ghế, mắt lim dim". Chỉ chờ có thế, Nguyễn Quang Sáng rón rén tháo lui.
Tình tiết trên cho thấy, mặc dù chịu điều tiếng là "ngang ngạnh", song Nguyễn Tuân khi say vẫn thể hiện một sự lịch lãm đáng kính.
Cuốn sách có rất nhiều trang tả cảnh bạn bè nhậu vui. Nhậu - đó là một nét sinh hoạt phổ biến của người vùng sông nước như Nguyễn Quang Sáng. Và từ những cuộc nhậu trên, nhà văn của chúng ta đã có những phát hiện thần tình về người bạn tri kỷ - nhạc sĩ Trịnh Công Sơn: "Sơn không uống rượu như xe không xăng dầu, không nổ máy được, nói năng lập dập, có rượu vào thì lưu loát, duyên dáng, lời lẽ sâu sắc uyên thâm nữa".
Viết về Sơn Nam, một "đặc sản" của văn chương Nam bộ, Nguyễn Quang Sáng không quên nâng niu những chi tiết nhỏ nhưng lại góp phần cho ta thấy cốt cách của bậc đàn anh. ấy là câu nói rất được nhiều người tán thành tại Đại hội Nhà văn trẻ của Sơn
Chính bụng liên tài đã giúp Nguyễn Quang Sáng nhìn ra một đặc điểm cơ bản trong con người Sơn
Một bài viết rất có tầm, vừa nhuần nhuyễn uyển chuyển trong ngôn ngữ diễn đạt vừa sắc sảo trong cách nhìn nhận, đánh giá vấn đề của Nguyễn Quang Sáng là bài "Đi tìm tiềm lực trong thơ Nguyễn Duy". Đây là bài viết giàu sức khái quát và có nhiều nét đặc sắc cả ở cách tả ngoại hình lẫn phân tích diễn biến tâm lý nhân vật. Tiếc là những bài "toàn bích" như thế này trong tập sách không nhiều. Dễ hiểu là vì bài viết được thực hiện ở cái thời nhà văn còn sung sức (năm 1986).
Nguyễn Quang Sáng từng thổ lộ trong tập sách rằng, nhà văn Nguyễn Tuân sau khi đọc xong tiểu thuyết "Đất lửa" của ông, đã khen ông "nhân vật được" nhưng về mặt "tả cảnh" còn hạn chế: "còn cái dòng sông thì đáng nhẽ phải tả gấp đôi gấp ba mới được, phải dữ dội hơn nữa mới cân xứng".--PageBreak--
Trong tập sách nói tới đây, Nguyễn Quang Sáng cũng vẫn ít tả cảnh (ông biết đây không phải thế mạnh của mình), song với dòng sông Hậu nhắc tới trên, thông qua nhận xét của nhà thơ Nga Fônhiakốp khi ngồi nhậu cùng ông trong một khách sạn nhìn ra sông đã cho thấy con sông này tầm vóc, hấp dẫn du khách đến chừng nào: "Có những dòng sông nước vẫn trôi mà như đã chết. Còn dòng sông của các bạn thật sinh động. Từ nãy giờ, tôi cố ý đếm xem bao nhiêu xuồng máy chạy lên chạy xuống, bao nhiêu chiếc thuyền chèo, xuồng bơi, không đếm nổi, có thể nói đây là dòng sông của sự sống, một sự hài hòa quyện giữa thiên nhiên và con người".
Ngoài việc đề cập tới những con người, vùng đất mà Nguyễn Quang Sáng được tiếp xúc và gắn bó, cuốn sách còn cung cấp cho bạn đọc những chi tiết độc đáo liên quan tới đời văn của ông, như bối cảnh ông viết truyện ngắn trứ danh "Chiếc lược ngà" ra sao, xuất xứ truyện ngắn "Quán rượu đêm" như thế nào…
Như ở đầu bài đã nói, văn của Nguyễn Quang Sáng trong tập sách này là một thứ văn để "mộc" (không ít chỗ nó chỉ là những dòng liệt kê mang nặng yếu tố báo chí), song sức thu hút người đọc chính là những câu chuyện xem ra có vẻ tưng tửng rất đời thường mà lại luôn ẩn chứa cấu tứ bất ngờ, thú vị.
Nguyễn Quang Sáng từng viết rằng, việc ông trở thành nhà văn - trong con mắt bạn học - "là một điều lạ".
Ông cũng từng tâm sự: "Là nhà văn, tôi không thể sáng tạo nổi chi tiết, mà chỉ cóp nhặt những chi tiết của đời sống mà thôi".
Đọc cuốn sách này, ta có thể thấy sức mạnh của Nguyễn Quang Sáng không phải ở sự kỹ càng, chau chuốt trong lời văn mà chính là ở những chi tiết đắt giá mà cuộc sống đem lại. Nói như Pauxtốpxki thì ông chính là mẫu nhà văn đã biết "đặt cuộc đời lên trên trang sách" chứ không phải "đặt trang sách lên trên cuộc đời"
|
Nhạc sĩ Hồng Đăng: "Từ bàn nhậu sinh ra nhiều chuyện hay lắm" - Được biết, ông là chỗ tâm giao của nhà văn Nguyễn Quang Sáng và đã được ông Sáng tặng sách. Ông có nhận thấy cách dẫn chuyện của Nguyễn Quang Sáng trong cuốn này mộc mạc và hơi nhẩn nha? Riêng bài viết về Hồng Đăng thì giọng điệu khác một chút. Nó có vẻ "điệu đàng" hơn? + Đúng là cách kể chuyện của Nguyễn Quang Sáng mộc mạc, tự nhiên. Nhưng chính thế nó lại làm cho người đọc có cảm giác thú vị. "Văn chương" quá cũng có hấp dẫn riêng của nó, nhưng giữ được một phong cách nhẹ nhàng, đôn hậu, từ đó nảy ra nhiều ý hay - đó chính là ưu thế của Nguyễn Quang Sáng so với một số nhà văn khác. Nguyễn Quang Sáng từng viết những tác phẩm "quy mô" đến những tác phẩm nhỏ nhỏ, xinh xinh… Cá nhân tôi, tôi cũng rất thích đọc những bài văn nhỏ, những câu chuyện nhỏ của ông… - Ông vừa nhắc tới 2 chữ "đôn hậu". Hình như trong mảng chân dung văn nghệ, Nguyễn Quang Sáng chỉ viết về những người ông gặp và ông quý. Ông không viết về những người ông chỉ biết gián tiếp và những người ông thấy không hợp tính, hợp nết. Và vì thế, có người cho là văn ông Sáng nhẹ nhàng, hóm hỉnh, không cay cú và ác với ai. + Đúng đấy! Ông phải gặp, phải biết kỹ mới viết, vì thế phong cách của từng nhân vật hiện ra rất rõ. Tôi chưa thấy nhân vật nào ông không thích mà lại viết. Những nhân vật ông đưa ra đều từng ngồi nhậu một cách thân tình với ông - Nhà văn Nguyễn Quang Sáng từng tâm sự: "Đã viết thì không nhậu, đã nhậu thì không viết", nhưng cũng chính ông lại viết rằng khi có chút men, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã thăng hoa hẳn. Là bạn tâm giao của ông Sáng, ông có thấy Nguyễn Quang Sáng thăng hoa sáng tác khi… nhậu lần nào chưa? + Không! Ông Sáng không lấy cái nhậu ra "làm mồi" cho tác phẩm. Thường khi uống, ông lừ đừ chứ không bốc lắm đâu. Nhưng rồi sau đấy ít hôm thì thấy có tác phẩm. Nói nhậu nhẹt là cái cớ thì không đúng, nhưng đó cũng là một trong những yếu tố "gây men" cho tác phẩm. - Có những tình tiết nhà văn Nguyễn Quang Sáng đưa ra rất thú vị, như những chuyện về nhà văn Nguyễn Tuân chẳng hạn. Nhưng biết đâu, với tài kể chuyện "con kiến trong lỗ cũng phải bò ra", ông cũng bịa… tí ti? + Không phải truyện nào ông Sáng viết tôi cũng chứng kiến. Nhưng việc ấy nếu có, tôi nghĩ cũng là bình thường. Cuộc sống bản thân nó là một dòng chảy, nên kỷ niệm - nhiều khi sống động quá - theo thời gian cũng có thể được bổ sung. Nhưng cái nền chính thì chắc chắn là không thể khác. Đó là ấn tượng tốt đẹp về nhau, là những tình tiết không thể nào quên, nó ám ảnh và định hướng cho cảm xúc của con người. Riêng về những chuyện liên quan tới Nguyễn Tuân, thật cả đấy. Từ bàn nhậu sinh ra nhiều chuyện hay lắm, chưa chắc trí tưởng tượng của con người đẻ ra được đâu. - Xin cảm ơn nhạc sĩ Hồng Đăng |