Thiên chức trong thơ nữ Việt Nam hiện đại

Nhìn lại tiến trình văn học Việt Nam từ nửa đầu thế kỷ 20 đến nay, có thể thấy đội ngũ các cây bút nữ ngày càng phát triển đông đảo mạnh mẽ cả về số lượng cũng như chất lượng. Những chủ đề trong các tác phẩm của họ khá đa dạng và phong phú, song có thể thấy luôn nổi bật hai nội dung lớn: Tình yêu đôi lứa và tình cảm gia đình.

Nhìn vào hành trình thơ ca của một cây bút nữ, có thể gặp ở đó hành trình của cả đời người, từ thuở thiếu nữ cho đến khi làm vợ, làm mẹ. Họ đã sống đúng với thiên chức của mình và in dấu thiên chức này trong nhiều tác phẩm. Nếu như tình yêu lứa đôi, tình cảm vợ chồng là thứ có khi gặp phải nhiều dang dở, đổ vỡ thì tình mẹ con luôn là một tình cảm bất biến, thủy chung, trước sau như một.

1. Tình yêu thương vô bờ của người mẹ dành cho con có thể nói được bắt đầu từ khi một mầm sống bé nhỏ được hình thành và cứ lớn dần lên qua chín tháng mười ngày. Sự gắn kết thiêng liêng của tình mẫu tử cũng bắt đầu từ đó, để rồi khi cất tiếng khóc chào đời cũng là giây phút đầu tiên đứa trẻ được nhận dòng sữa ngọt ngào từ bầu vú mẹ mà tiếp tục lớn lên.

Nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ đã nói giùm biết bao người mẹ trên đời về cái khoảnh khắc thiêng liêng đầu đời ấy: "Đôi làn môi con/ Nghiêng về vú mẹ/ Như cây lúa nhỏ/ Nghiêng về phù sa/ Như hương hoa thơm/ Nghiêng về ngọn gió/ Đôi làn môi con/ Nghiêng về vú mẹ/ Như búp hoa huệ/ Ngậm tia nắng trời" (Trắng trong). Người mẹ nào cũng dành cho con những sự quan tâm chi tiết tỉ mỉ từ bữa ăn giấc ngủ. Đó là điều mà những người cha dù thương con đến mấy cũng khó lòng sát sao được như người mẹ.

Chỉ là một chuyến đi công tác vài ngày thôi, Xuân Quỳnh đã viết những câu thơ đầy thổn thức: "Đêm tháng năm hoa phượng nở bên hè/ Trang giấy trắng bộn bề bao ký ức/ Ngọn đèn khuya một mình anh thức/ Nghe tin đài báo nóng lại thương con" (Chỉ có sóng và em). Thế nên ta sẽ không ngạc nhiên khi Xuân Quỳnh còn có hàng chục bài thơ khác dành cho con, trong đó có những bài thơ nổi tiếng được bao thế hệ thiếu nhi Việt Nam yêu thích như "Con yêu mẹ", "Tuổi ngựa"…

Qua những bài thơ vừa trong trẻo tươi sáng mà xiết bao cảm động ấy, tình mẹ con rõ ràng là một thứ không thể tách rời dù ở bất cứ không gian hay thời gian nào: "Tuổi con là tuổi ngựa/ Nhưng mẹ ơi đừng buồn/ Dẫu cách núi cách rừng/ Dẫu cách sông cách bể/ Con tìm về với mẹ/ Ngựa con vẫn nhớ đường" (Tuổi ngựa), "Tính mẹ cứ là hay nhớ/ Lúc nào cũng muốn bên con/ Nếu có cái gì gần hơn/ Con yêu mẹ bằng cái đó/ - À mẹ ơi có con dế/ Luôn trong bao diêm con đây/ Mở ra là con thấy ngay/ Con yêu mẹ bằng con dế" (Con yêu mẹ)

2. Niềm vui của người mẹ là được nhìn con khôn lớn mỗi ngày. Từ khi con chưa chào đời, mẹ đã ngày đêm mong ngóng và thủ thỉ: "Con thân yêu rồi con sẽ chào đời/ Một buổi sớm mùa hè rực rỡ/ Hoa sẽ vì đôi môi thiên thần con mà nở/ Trời sẽ vì đôi mắt con mà biếc xanh" ("Viết ngày con chưa chào đời" - Bình Nguyên Trang).

Và đến khi con cất tiếng khóc đầu tiên, hàng ngày hai mẹ con bên nhau không rời, thì đứa con chính là nguồn sức mạnh diệu kỳ tiếp thêm cho người mẹ. Đứa con với người mẹ vừa là quá khứ, là hiện tại và tương lai. Sự tái sinh của mẹ nằm trong thân thể và tâm hồn con mình: "Ngắm nhìn con/ Cứ ngắm nhìn con mãi/ Mẹ ngỡ mình trôi về mùa ấu thơ tóc rối/ Huyền nhung đôi mắt tròn/ … Ngắm nhìn con/ Trái tim mẹ từng giông bão từng đau/ Bỗng chầm chậm bình yên trở lại/ Từng nhịp thiết tha/ Trên gương mặt con rạng rỡ hiền hòa" ("Ngắm nhìn con" - Bình Nguyên Trang).

Thế nhưng người mẹ cũng hiểu một điều, mẹ không thể ôm con để che chở bảo vệ mãi mãi bởi một ngày mai lớn khôn, con sẽ rời khỏi vòng tay mẹ để bước vào cuộc đời rộng lớn. Trái tim người mẹ không khỏi âu lo: "Mẹ bất an về một ngày sau/ Khi con một mình trên đường xa hút gió/ Con khai phá cuộc đời/ Những hiểm nguy không lường trước/…Và mẹ sợ/ Ngày bàn tay mẹ không thể nào ôm con/ Những ưu tư của con cũng xa thời của mẹ/ Cô đơn phận người ngăn chúng ta một tầm tay với/ Khi đó, mẹ có thể làm gì" (Viết ngày con chưa chào đời - Bình Nguyên Trang).

Bởi vậy, một thiên chức quan trọng mà người mẹ phải làm cho con mình từ sớm, đó là sự giáo dục. Mẹ không chỉ bồi đắp cho con về thể chất mà còn bồi đắp về tinh thần, trao cho con kiến thức, trải nghiệm, làm cho con có những hiểu biết nhiều mặt về đời sống. Những thứ mà không sách vở nào dạy hết được, thì mẹ sẽ dạy con bằng chính cuộc đời của mẹ: "Nơi con hòa bình nơi khác chiến tranh/ Phía trước văn minh đằng sau tăm tối/ Người sang kẻ hèn người no kẻ đói/ Trên thế giới này hạnh phúc chẳng chia đều/ Lớn lên rồi con sẽ hiểu tình yêu/ Không tìm được dễ dàng như phép tìm thương số/ Dẫu vậy/ Mẹ vẫn muốn con tin vào sách vở/ Bởi  phép chia không có lỗi đâu con" ("Phép chia không có lỗi" - Phi Tuyết Ba).

Còn với nữ sĩ Giáng Vân, chị muốn truyền cho con một điều quan trọng - lòng bao dung của một thiên tính nữ trong cuộc đời: "Con gái yêu ơi thế giới rộng dài/ Lòng mẹ dù có mênh mông, làm sao theo hết chân con bước/ Con hãy học yêu cả cuộc đời/ Yêu cả những tình yêu không có mẹ/ Con có thấy những cái cây con đang tỏa những cái rễ non trong đất/ Chúng đang tự tìm kiếm thức ăn để tự nuôi lớn mình/ Trong cuộc kiếm tìm đó chúng học hòa thuận với tất cả/ Trong tình yêu đôi khi cũng nặng nhọc xiết bao" (Thơ viết cho con). Nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn thì ân cần dặn con về lòng nhân hậu: "Với người qua đường, con ơi, chút ít/ Con hãy sẻ chia lòng thảo thơm/ Mai đây khi mẹ không còn/ Con chỉ gặp những tấm lòng thơm thảo" (Dặn con).

Lòng yêu thương, trắc ẩn, biết cúi xuống biết lắng nghe bao số phận khó khăn, bao nỗi đau của đồng loại trong đời sống, đó có lẽ là điều quan trọng lớn lao nhất mà người mẹ nào cũng mong muốn con mình có được. Nhà thơ Nguyễn Thúy Quỳnh đã viết những câu thơ xúc động gửi tới 30 em bé Nhật Bản ở thành phố Ishinomaki, 12 ngày sau động đất và sóng thần vẫn chờ bố mẹ đến đón: "Ở nơi này tất cả đều lặng lẽ/ Bàn tay ra dấu khẽ khàng/ Bước chân thì thầm/ Đến những trang sách cũng  tự sang rất nhẹ/ Ai cũng sợ làm đau sự chờ đợi của các con/ Làm đau ba mươi ánh mắt/ Mười ngày qua chỉ chăm chăm một hướng cổng trường" (Tặng các con ở Ishinomaki).

Những câu thơ cuối bài bật lên nức nở xót xa khi chị  không thể làm được gì nhiều hơn để sẻ chia cùng lũ trẻ: "Có thể ngày mai các con sẽ nén nỗi đau trong tim mà lớn lên như dân tộc kiên cường của mình/ Cứ im lặng mà dựng lên sừng sững một tượng đài Nhật Bản/ Nhưng lúc này mẹ thấy mình yếu hèn và bất lực/ Nước mắt chẳng giúp gì các con trong khoảnh khắc khủng khiếp này/ Và vì thế/ Mẹ biết tim mình suốt đời sẽ còn dư chấn" (Tặng các con ở Ishinomaki).

Đứa trẻ bất hạnh nào ở trên thế giới cũng như nhau khi không còn cha mẹ. Người mẹ nào ở trên đời cũng giống nhau khi xúc động trước nỗi đau của trẻ thơ. Bài thơ của Nguyễn Thúy Quỳnh, vì thế theo tôi đã mang một giá trị thật đặc biệt của tình yêu thương con người, yêu thương đồng loại, xóa tan mọi ranh giới về địa lý, sắc tộc, màu da… Những câu thơ chân thành làm cảm động và run rẩy trái tim của tất cả những ai từng đọc dù chỉ một lần.

3. Có một nhà thơ nữ thuộc thế hệ 8X đã viết nhiều bài thơ cho con thật đặc biệt, viết cho con khi chưa bước vào cuộc sống gia đình. Đó là Vi Thùy Linh. Trong nhiều bài thơ, khát khao tình yêu đôi lứa và khát khao làm mẹ cùng hòa quyện trong một thực thể: "Cúi nhìn tình yêu cựa mình thanh mảnh/ Chỉ thấy khói mưa là hơi thở Anh/ Bầy con má phính cắn giấc mơ em/ Tấm lưng khóc rung mọi đường kinh tuyến" (Soi mưa).

Vi Thùy Linh đã có nhiều cuộc trò chuyện trong tâm tưởng với đứa con trong tương lai của mình: "Con trai ơi! Con cho mẹ một sinh lực phi thường/ Để biết im lặng và nhẫn nại/…Con trai yêu thương của cha mẹ ơi!/ Hãy dỗ mẹ: "Đừng khóc!"/ Vì mặt trời thiêu đốt ngã rồi/ Tất cả các loài chim đều được sống để dậy thì tiếng hót hợp xướng cùng con bi bô/ Mỗi cánh sao măng tơ vươn vai vào ngày mai ngọt lịm" (Đồng tử).

Người mẹ ấy đã nghĩ trước, đã để dành một cái tên đầy yêu thương dành cho đứa con của mình, đó là bé Xù. Các hình ảnh thơ lộng lẫy, tràn ngập, dào dạt ùa về trong một khát khao hạnh phúc, ước mơ làm mẹ cho một ngày không xa: "Biển rộng ra, núi rừng xanh nguyên sinh, da trời liền lại/ Hoa muôn loài ùa về Việt Nam nở theo mái tóc của những bé Xù/ Đêm tháng 5 mẹ nằm chờ sáng/ Bầu nước mắt hàm tiếu trong tim mẹ/ Chực vỡ òa theo bầu sinh sôi/ Ngôi nhà đầm đìa trăng ngân mãi đại hồ cầm" (Đồng tử). Người mẹ tưởng tượng ra cảnh cả nhà bên nhau đầm ấm, cùng đi chơi Tết trung thu: "Đường đầy sao sáng/ Cây ríu rít hát/ Bố ôm chặt mẹ/ Mẹ ôm chặt Xù/ Chơi rằm Trung thu/…Mẹ là của bố/ Bố lại yêu Xù/ Xù đưa bố mẹ/ Trở về ấu thơ" (Đồng dao trông trăng).

Thiên chức làm mẹ của người phụ nữ luôn là một điều vĩ đại của đời sống này. Điều vĩ đại ấy lại được các nhà thơ nữ đưa vào tác phẩm thi ca theo những cách khác nhau, cho chúng ta bản tụng ca rực rỡ của tình mẫu tử, cũng đồng thời là những tụng ca dành cho sự sống và tình yêu trong cuộc đời rộng lớn bao la. Những đứa trẻ ra đời là kết quả của tình yêu đôi lứa, chính điều ấy làm nên sự trường tồn bất diệt của loài người: "Bầy con tôi phúng phính/ Răng sún má lông tơ/ Ham ăn như heo đói/ Dắt bố mẹ vào mơ " (Vi Thùy Linh).